پژوهش های غربیان درباب وهابیت

تبارشناسی پژوهش های غربیان درباب وهابیت/محمد حسین رفیعی

آشنایی مستشرقان عصر جدید با تاریخ وهابیت، بدون شک از طریق سفرنامه ها و مشاهدات سیاحان و نمایندگان دولت بریتانیا در منطقه خلیج فارس، مانند سفرنامه هری جان بردیجر فیلبی(1885-1960) انجام شده است. او که نویسنده ای زبردست و پژوهشگری توانا بود در دانشگاه کمبریج انگلستان تحت آموزه های ادوارد براون با تاریخ و زبان مردم مسلمان آشنایی کاملی پیدا کرد.


او در دوره آموزشی خود هم کلاس جواهر لعل نهرو ، نخست وزیر آینده هندوستان بود و به زبان های هندی، اردو، پنجابی، عربی و فارسی مسلط بود و بعنوان یکی از اعضاء سرویس جاسوسی بریتانیا مدت زیادی از عمر خود را عربستان سعودی گذراند. او درسال 1917 برای بررسی و تحلیل شرایط نزاع میان ابن سعود و شریف حسین وارد عربستان شد و روابط دوستانه ای را با حاکم سعودی برقرار کرد و در مدت حضورش دائما او را برعلیه شریف حسین تحریک می نمود.

کتب زیادی درباب نقش فیلبی در عربستان به رشته تحریر درآمده است،[1] اما آثار و مشاهدات او درباب تاریخ و فرهنگ مشرق زمین، ملل مسلمان و خصوصا حرکت وهابیت و دولت سعودی در عربستان خود گویایی درک بالای او از شرایط ملل مسلمان است.[2] پیش از او نیز جهانگرد و سیاح سوئیسی به نام یوهان لودویگ بورکهارت(1784-1817) که تمام ممالک خاورمیانه را گشته بود، از عربستان و شرایط دولت اول سعودی اطلاعات مهمی را برجای گذارده است.[3] پس از بوکهارت، محقق و عربی دان دیگری به نام ویلیام گیفورد پالگریو(1826-1888) نیز یکسال را در مسیر سفرهای طولانی و ادامه دارش که از هند آغاز و به سوریه ختم شده بود، در عربستان گذراند و خاطرات و مشاهدات او در مدت این یکسال مورد استفاده محققین و پژوهشگران غربی قرار گرفته است.[4] کلنل لوئیس پِلی نیز که در سال 1880 به عربستان سفر کرده بود ، مشاهدات ارزشمندی را درباب اوضاع نابسامان دولت دوم سعودی در کتابش به ثبت رساند.[5]

--------------------------------

[1] Elizabeth Monroe, Philby of Arabia,Pitman Publishing (1973); Bruce Page and David Leitch and Phillip Knightley ;The Philby Conspiracy, , , Doubleday (1968); Kim Philby; Treason in the Blood: Harry St. John Philby, , and the Spy Case of the Century, by Anthony Cave Brown, 1994, Boston, Houghton Mifflin
[2] Harry st. John Philby; The heart of Arabia; a record of travel & exploration. (London: Constable) 1922; Arabia of the Wahhabis. (London: Constable) 1928. Arabia. (London: Ernest Benn) 1930. The empty quarter: being a description of the great south desert of Arabia known as Rub 'al Khali (London: Constable & Company Ltd) 1933 ; Routes in south-west Arabia [map]: From surveys made in 1936 (Methuen & Co Ltd) 1936; A Pilgrim in Arabia (London: The Golden Cockerel Press), [1943]. ; Arabian Days, an autobiography (London: R. Hale) 1948.; Arabian Highlands (Ithaca, N.Y.: Cornell University Press) 1952; Saudi Arabia (London: Benn) 1955.
[3]J.L.Burckhardt, Notes on the Bedouins and Wahhabys, London ,1831
[4] W.G.Palgrave, Personal Narative of a year's Journey through central and Eastern Arabia, London,1983
[5] Pelly, Lewis. Report on a Journey to the Wahabee Capital of Riyadh in Central Arabia (1865). Bombay: Printed for Government at the Education Society's Press, Byculla, 1866. Repr. Cambridge: Oleander Press, 1978; Naples: Falcon Press, 1978.