صومعه

رهبانيت به معناي كناره‏گيري و انزوا از صحنه اجتماع و پرداختن به عبادت‏ها و رياضت‏هاي طاقت‏فرسا، در آيين مسيحيت داراي سابقه‏اي بس طولاني است، به گونه‏اي كه اين پديده در شكل رسمي خود از قرن سوم ميلادي آغاز شد و تا عصر حاضر ادامه دارد. هدف از اين نوشتار آشنايي با پيشينه اين پديده نابهنجار و فرقه‏هاي منتسب به آن و نيز مناسك برخي از اين فرقه‏هاست. فرقه‏هاي رهباني براي حضور افراد در حلقه خود، شرايط ويژه‏اي را وضع نموده‏اند
چكيده:
رهبانيت به معناي كناره‏گيري و انزوا از صحنه اجتماع و پرداختن به عبادت‏ها و رياضت‏هاي طاقت‏فرسا، در آيين مسيحيت داراي سابقه‏اي بس طولاني است، به گونه‏اي كه اين پديده در شكل رسمي خود از قرن سوم ميلادي آغاز شد و تا عصر حاضر ادامه دارد. هدف از اين نوشتار آشنايي با پيشينه اين پديده نابهنجار و فرقه‏هاي منتسب به آن و نيز مناسك برخي از اين فرقه‏هاست. فرقه‏هاي رهباني براي حضور افراد در حلقه خود، شرايط ويژه‏اي را وضع نموده‏اند و اعمال بسيار سخت و خشني را بر نوآموزان خود تحميل مي‏كنند. رهبانيت نه تنها موفقيت قابل توجهي به دست نياورد، بلكه بر اثر زياده‏روي در رياضت بر نفس، مبتلا به ناهنجاري‏هاي اجتماعي و حتي اخلاقي نيز شد.
از اين‏رو، در برهه‏اي از زمان، كليساي مسيحيت نيز به مخالفت با چنين فرقه‏هايي برخاست. دين مبين اسلام با راه يافتن امثال اين فرقه‏ها در جامعه مسلمانان به شدت مخالفت نموده است.

مقدّمه:
اديان الهي كه به منظور هدايت انسان از سوي خداوند متعال و به وسيله پيامبران براي انسان فرستاده شده‏اند، همگي داراي برنامه‏ها و اهداف روشن و قابل اجرايي هستند. دوري از اين برنامه‏ها و انتخاب راه‏هايي جز راه‏هاي مورد نظر پيامبران، هميشه در همه اديان وجود داشته و موجب به وجود آمدن انحرافاتي در آن اديان شده است.

رهبانيت و گوشه‏گيري از صحنه اجتماع از جمله پديده‏هايي بود كه در ابتدا به منظور تسريع در رسيدن به خدا از سوي برخي افراد جامعه مسيحي بدعت‏گذاري شده و تاكنون نيز ادامه دارد. دانشمندان مسيحي به طور جسته و گريخته به منشأ شكل‏گيري و نيز فرقه‏هاي رهبانيت اشاره كرده‏اند. محققان مسلمان نيز در آثار خود گوشه‏هايي از حقايق موجود راجع به اين فرقه‏ها را تبيين كرده‏اند.

آشنايي با اين پديده و نتايج به دست آمده از اين انحراف مي‏تواند در پاي‏بندي متدينان به حقايق ديني خود و عدم گرايش به نحله‏هاي انحرافي نقش مؤثري داشته باشد. آنچه در اين نوشتار به دنبال آن هستيم، آشنايي با پيشنيه رهبانيت در مسيحيت، فرقه‏هاي رهبانيت، يدگاه انديشمندان مسيحي راجع به راهبان و ديدگاه اسلام در اين‏باره است.

واژه‏شناسي رهبانيت:
«رهبانيت» واژه‏اي عربي است و اغلب لغت‏نويسان عرب اين واژه را معادل «رهب» به معناي خوف و ترس دانسته‏اند. خليل فراهيدي در اين‏باره مي‏نويسد: «رهبت الشي‏ء ارهبه رهبا و رهبة، أي: خفته.»2
عالمان علم لغت، «ترهب» را به معناي تعبّد در صومعه دانسته و «راهب» را كه از ريشه «رهبانيت» و «الرهب» گرفته شده به معناي كسي دانسته‏اند كه در صومعه به عبادت مشغول است. همچنين اغلب لغت‏نويسان بر اين نكته اصرار كرده‏اند كه جمع كلمه «راهب»، كلمه «رهبان» و نه «رهابنه» است.3

در اين ميان، ابوهلال عسكري تفاوت‏هايي ميان «خوف» و «رهب» بيان كرده است؛ از جمله اينكه «رهب» به معناي استمرار و طولاني بودن خوف است و هر خوفي را نمي‏توان «رهب» دانست، و به همين دليل است كه راهب را راهب گويند؛ زيرا استمرار در خوف دارد.4

راغب اصفهاني نيز «رهبانيت» را از ريشه «رهب» به معناي ترس همراه با اضطراب مي‏داند. وي «ترهب» را به معناي تعبد، و رهبانيت را زياده‏روي در تحمل تعبد از شدت ترس گرفته و بر خلاف اغلب لغت‏نويسان، كلمه «رهابنه» را بهترين جمع براي كلمه «راهب» دانسته است.5

علّامه طباطبائي نيز در كلامي مشابه مي‏فرمايد: «رهبانيت از رهبه است كه همان خشيت مي‏باشد و به طور عرفي بر انقطاع انسان از مردم براي عبادت خداوند به خاطر خشيت از او اطلاق مي‏شود.»6

درباره معادل‏هاي اين واژه در ديگر زبان‏ها مي‏توان گفت: واژه آلماني «Moneh» به معناي راهب از كلمه يوناني «موناخوس» (Monaxos) آمده است. اين كلمه در اصل به افرادي اطلاق مي‏گرديد كه در انزوا و در بيابان به سر مي‏بردند، اما از قرن چهارم به بعد درباره افرادي به كار برده مي‏شد كه عزلت اختيار مي‏نمودند، حتي اگر با ديگران دسته‏جمعي در يك منزل سكنا گزيده باشند. براي چنين مفهومي، يعني راهب صومعه‏نشين، واژه‏هاي «Coenobite» به انگليسي و «Xoinobion» به يوناني وضع شد و براي مكاني كه عده‏اي به طور مشترك در آن زندگي مي‏كردند ـ كه همان صومعه باشد ـ واژه‏هاي «Coenobium» و «Monasteriu» به كار برده شد. واژه صومعه در زبان آلماني معادل واژه «Kloster» است و واژه لاتيني «cleustrum» نيز به معناي منزل راهبه‏هاي آفريقاي شمالي است كه معمولاً با ديواري محصور و از دنياي خارج جدا و مجزا مي‏گرديد.

براي يك جماعت كوچك‏تر واژه لاتيني «cellula» و آلماني «zelle» به كار برده شد كه بعدها به حجره هر يك از اعضا صومعه اطلاق گرديد.
براي مفهوم «راهبه» بيشتر از واژه لاتيني «Monalis» و «Nonna» ـ كه به آلماني«Nonne» است ـ استفاده مي‏شود كه خود نيز از كلمه «nonnus» گرفته شده است.7
در فرهنگ لغت‏هاي انگليسي امروزي براي مفهوم راهب، معادل «Monk» و براي كلمه صومعه معادل «Monastery» را قرار داده‏اند.