واژه مکر در قرآن کریم در مورد خداوند به چه معناست؟
تبهای اولیه
واژه مکر در قرآن کریم در مورد خداوند به چه معناست؟
در كتاب مفردات" راغب" مىخوانيم: المكر صرف الغير عما يقصده:" مكر اين است كه كسى را از منظورش باز دارند" (اعم از اينكه منظورش خوب باشد يا بد)
در قرآن مجيد نيز گاهى" ماكر" با كلمه" خير" ذكر شده مانند:" وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ" (خداوند بهترين چارهجويان است) و گاهى" مكر" با كلمه" سيئ" آمده است مانند:" وَ لا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ" (نقشه و انديشه بد جز به صاحبش احاطه نخواهد كرد)
از طرفی مکر و نیرنگ برای کسی است که در مقابل دشمن خود عاجز است و برای غلبه بر دشمن خود اقدام به مکر و نیرنگ می کند اما این معنا در مورد خداوند متعال که بر همه چیز مسلط و قادر است صحیح نمی باشد.
بنا بر اين منظور از " مكر" در آیاتی که مکر را به خدا نسبت مىدهد یکی از معانی زیر است :
1- نقش بر آب کردن نقشه دشمنان(تفسیر نمونه )
2- مجازات نمودن بر مکر مکاران(مجمع البیان)
3- املا و استدراج یعنی خداى تعالى وقتى مكر مىكند به همان چيزهايى مکر مىكند كه دشمن خدا آن را سعادت خود مىداند، و در نتيجه آنچه اوتلاش مىكند براى رسيدن به هدفى است كه آن را رستگارى خود مىداند، ولى عين بدبختى او است و خودش نمىفهمد(المیزان)
[=courier new (arabic)]مكر الهى[/]:
[=courier new (arabic)]آيات متعددى كه
[/]
[/]
[/]
[/]
در آیه 54 آل عمران , خداوند از مرک دشمنان و سپس مکری که در مقابل چنین مکری از سوی خدا امده است صحبت می شود.
درواقع معنای تدبیر دور از ذهن است. زیرا در این آیه بیان شده است که دشمنان مکر کرده اند ( قصد توطئه داشتند ) و خداوند هم با آنها مکر کرد . و خداوند بالاترین مکر کنندگان است.
پس مکر خدا بالاتر از مکر دشمنان قرار می گیرد. و دشمنان هم از روی خیرخواهی مکر نمی کنند! پس همان معنی منفی مکر در اینجا مورد نظر است.
البته چون هنوز مسلمانان با ادبیات خدا در قرآن آشنا نیستند تصور می کنند که معنای مثبتی بر آن است!
درواقع برای فهمیدن اینکه آیا مکر معنای مثبتی در این آیه دارد یا خیر باید سری به آیات دیگر قرآن زد و نوع ادبیات قرآن را بکل مد نظر گرفت. ادبیاتی که کافران را خوک و چهارپا و... می نامد. و یا خطابی که قرآن در سوره مسد بر ابو لهب و زنش روا می دارد.
قیاس و استحسانات را نمی توان به عنوان دلیل ذکر کرد و هیچکدام حجیت ندارند و هیچگاه مقصود و مراد خداوند متعال را بیان نمی کند و چنین تفسیر کردن قرآن تفسیر به رای است.
(قل هاتوا برهانکم ان کنتم صادقین)
در آیه 54 آل عمران , خداوند از مرک دشمنان و سپس مکری که در مقابل چنین مکری از سوی خدا امده است صحبت می شود.
درواقع معنای تدبیر دور از ذهن است. زیرا در این آیه بیان شده است که دشمنان مکر کرده اند ( قصد توطئه داشتند ) و خداوند هم با آنها مکر کرد . و خداوند بالاترین مکر کنندگان است.
پس مکر خدا بالاتر از مکر دشمنان قرار می گیرد. و دشمنان هم از روی خیرخواهی مکر نمی کنند! پس همان معنی منفی مکر در اینجا مورد نظر است.
البته چون هنوز مسلمانان با ادبیات خدا در قرآن آشنا نیستند تصور می کنند که معنای مثبتی بر آن است!
درواقع برای فهمیدن اینکه آیا مکر معنای مثبتی در این آیه دارد یا خیر باید سری به آیات دیگر قرآن زد و نوع ادبیات قرآن را بکل مد نظر گرفت. ادبیاتی که کافران را خوک و چهارپا و... می نامد. و یا خطابی که قرآن در سوره مسد بر ابو لهب و زنش روا می دارد.
بنام خدا
خداوند در قرآن می فرماید: "لیس کمثله شیء؛ در عالم، هیچ چیزی مثل و مانند او نیست."
اصولاً جنس کارهای بشری با جنس کارهای خدا متفاوت است. محبت و دوست داشتن بشر از سر نیازمندی و عجز و ناتوانی و غضبش نیز از سر ترس و زبونی و جهل است.
اما محبت و غضب خدا از سر علم، بی نیازی و اراده و قدرت اوست.
به همین جهت، مکر و حیله گری انسان، بدلیل ضعف و زبونی و از سر نیاز اوست، و تعبیر مکر که در قرآن به خدا نسبت داده شده، (والله خیر الماکرین) برای تقریب به ذهن است نوعی مقابله به مثل، در برابر مکر کفار و منافقان.
مکر و حیله از شقوق تدبیر و اندیشیدن است اما در جهت رذالت و پستی و از صفات رذیله بشری است، و ذات خداوند از هر گونه رجس و آلودگی پاک و مبراست.
زیرا در جای خود ثابت شده است که رجس و آلودگی نتیجۀ جهل و نادانی و فقر و عجز است، در حالیکه ذات خداوند بی نیاز مطلق، قادر متعال و دانای جهان آفرین است.
پس مقصود آیۀ مبارکه "و مکروا و مکر الله و الله خیر الماکرین" اینست که خدا در برابر مکر کفار و منافقان، تدبیر بزرگتر و مؤثرتری می اندیشد و لا غیر.
موفق باشید ...
با سلام خدمت همه دوستان خوب قرآن پژوه
ضمن تشکر از پرسشگر محترم که سوال خوبی را طرح نموده و کارشناسان و کاربران عزیز هم به خوبی به آن پرداخته اند فقط نکته ای که قابل توجه است این است که همانطور که جناب joker اشاره نمودند قران دارای زبان مخصوص به خود است که هنگام پاسخگویی باید به آن هم توجه داشت .
بنابراین با توجه به 43 کلمه ای که از این ماده در قرآن بکار رفته ؛ و ضمن توجه به اینکه بعضی از قرآن به واسطه بعض دیگر آن تفسیر میشود ؛ باید به این پرسش پاسخ داده شود .
همانطور که همه شما دوستان آگاهید الفاظ دارای بار های مثبت و منفی هستند به طور مثال کلماتی مانند عدل ، احسان و ... دارای بار مثبت و کلماتی مانند ظلم ، کینه و ... دارای بار منفی است .کلمه [ مکر ] اگرچه همانطور که دوستان از کتاب های لغت استفاده نموده بودند و بیان داشتند که به معنای تدبیر می آید ولی همه از این مکر یک بار منفی را استنباط می کنند که در تدبیر ،این بار ، مثبت است . بنابر این با استفاده از کاربردهای واژه مکر در قرآن شاید بتوانیم به یک معنای جامعی برسیم .
آنچه که از این توجه و دقت بدست می آید اینست که مکر اگرچه به معنای تدبیر است ولی تدبیری مخفیانه و پنهانی به طوریکه ظاهری زیبا دارد ولی باطنی ناخوشایند که این معنی با اکثر واژهها در قرآن مطابقت دارد . و شما قرآن پژوه عزیز با اندک تاملی میتوانید این معنی را به خوبی در این واژهها بکار برید به عنوان نمونه به یک آیه اشاره می کنم .
و مکرو و مکر الله و الله خیر الماکرین ( آل عمران / 54 )
و ( یهود و دشمنان مسیح ؛ برای نابودی او و آیینش ) تدبیری مخفیانه و پنهانی کردند و خداوند تدبیری پنهانی نمود و خداوند بهترین تدبیرگر پنهانی است .
نکته قابل توجه
چون ترجمه [ برگردان کلمات از زبان مبدا به زبان مقصد] دقیق معمولا نیازمند بکار بردن تعداد کلمات بیشتری است برای همین ترجمه فوق طولانی تر از متن اصلی به نظر میرسد و هنوز نیازمند بعضی از توضیحات است که در ذیل به بخشی از آن می پردازیم .
تدبیر پنهانی خدا نسبت به چنین افرادی متناسب با حال خود آنهاست و در حقیقت جزای کار آنهاست و مطابق با عدالت نیز هست که در قرآن هم به آن اشاره شده است .
( جزاء سیئه سیئه مثلها ) شوری /40
جزای هر بدی همانند آنست .
و خداوند با این دسته از افراد تدبیری پنهانی خواهد داشت که ظاهرش زیبا ولی باطنی نا خوشایند چنانکه از آیات قرآن چنین استفاده می شود .
ولا یحسبن ا لذین کفروا انما نملی لهم خیر لانفسهم انما نملی لهم لیزدادوا اثما ولهم عذاب مهین ( آل عمران /172 )
آنها که کافر شدند تصور نکنند اگر به آنان مهلت می دهیم ؛ به سودشان است ؛ ما به آنان مهلت می دهیم فقط برای اینکه بر گناهان خود بیفزایند و برای آنها عذاب خوار کننده ای ( آماده شده ) است .
و الذین کذبوا بایاتنا سنستدرجهم من حیث لا یعلمون و املی لهم ان کیدی متین ( اعراف / 182 )
و آنها که آیات ما را تکذیب کردند ، به تدریج از جایی که نمی دانند گرفتار مجازاتشان خواهیم کرد .
و البته این رفتار ظلم از ناحیه خداوند نیست بلکه محصول عملکرد خود آنهاست چنانکه قران در چند جا بدان اشاره می نمایید .
و ما ظلمناهم ولکن ظلموا انفسهم ( هود / 103 )
امیدوارم طولانی شدن بحث موجب ملال شما نگردد .
موفق باشید . :Gol::Gol::Gol:
پرسش:
واژه مکر در قرآن کریم در مورد خداوند به چه معناست؟
پاسخ:
مكر در لغت عرب با آنچه در فارسى امروز از آن می فهميم تفاوت بسيار دارد در فارسى امروز مكر به نقشه هاى شيطانى و زيان بخش گفته می شود ، در حالى كه در لغت عرب هر نوع چاره انديشى را مكر می گويند كه گاهى خوب و گاهى زيان آور است .
در كتاب مفردات راغب می خوانيم : المكر صرف الغير عما يقصده : مكر اين است كه كسى را از منظورش باز دارند ( اعم از اينكه منظورش خوب باشد يا بد ) .
در قرآن مجيد نيز گاهى ماكر با كلمه خير ذكر شده مانند : و الله خير الماكرين ( خداوند بهترين چاره جويان است) و گاهى مكر با كلمه سيىء آمده است مانند : و لا يحيق المكر السيىء الا باهله ( نقشه و انديشه بد جز به صاحبش احاطه نخواهد كرد ) .
بنابر اين منظور از آيه مورد بحث و آيات متعدد ديگرى كه مكر را به خدا نسبت می دهد اين است كه دشمنان مسيح با طرح هاى شيطانى خود می خواستند جلو اين دعوت الهى را بگيرند اما خداوند براى حفظ جان پيامبر خود و پيشرفت آيينش تدبير كرد و نقشه هاى آنها نقش بر آب شد و همچنين در موارد ديگر .(1)
پرسش:
معنای تدبیر دور از ذهن است،و معنی منفی مکر در اینجا مورد نظر است.
پاسخ:
خداوند در قرآن می فرماید: "لیس کمثله شیء؛ در عالم، هیچ چیزی مثل و مانند او نیست."
اصولاً جنس کارهای بشری با جنس کارهای خدا متفاوت است. محبت و دوست داشتن بشر از سر نیازمندی و عجز و ناتوانی و غضبش نیز از سر ترس و زبونی و جهل است.
اما محبت و غضب خدا از سر علم، بی نیازی و اراده و قدرت اوست.
به همین جهت، مکر و حیله گری انسان، بدلیل ضعف و زبونی و از سر نیاز اوست، و تعبیر مکر که در قرآن به خدا نسبت داده شده، (والله خیر الماکرین) برای تقریب به ذهن است نوعی مقابله به مثل، در برابر مکر کفار و منافقان.
مکر و حیله از شقوق تدبیر و اندیشیدن است اما در جهت رذالت و پستی و از صفات رذیله بشری است، و ذات خداوند از هر گونه رجس و آلودگی پاک و مبراست.
زیرا در جای خود ثابت شده است که رجس و آلودگی نتیجۀ جهل و نادانی و فقر و عجز است، در حالیکه ذات خداوند بی نیاز مطلق، قادر متعال و دانای جهان آفرین است.
پس مقصود آیۀ مبارکه "و مکروا و مکر الله و الله خیر الماکرین" اینست که خدا در برابر مکر کفار و منافقان، تدبیر بزرگتر و مؤثرتری می اندیشد و لا غیر.
منبع:
1. تفسير نمونه ج : 2 ص : 567