جمع بندی ریشه دشمنی با امام علی (ع)

سلام علیکم

ب: حسادت برخی از نزدیکان پیامبرصلی الله علیه وآله:
نقل فضائل زیاد از لسان حضرت پیامبرصلی الله علیه واله در مورد حضرت علی علیه السلام و شاهکارهای ایشان در طول عصر رسالت باعث حسادت برخی از افراد شد. کسانی که خود را از نزدیکان پیامبرصلی الله علیه اله می پنداشتند. لذا چه در زمان پیامبرصلی الله علیه وآله چه در زمان خلفاء و چه در زمان خلافت خود حضرت این افراد در مقابل حضرت علی علیه السلام قرار داشتند.
عایشه نمونه بارز و مصداق اکمل این گونه اشخاص است. دشمنی او با حضرت علی علیه السلام ریشه در زمان پیامبرصلی الله علیه وآله دارد(1) او امام را رقیب پدر خود می دانست. حال با این همه تعریف و تمجید از حضرت علی علیه السلام توسط پیامبرصلی الله علیه وآله و حتی آیات قرآن، و نیز شاهکاریهای شخص حضرت علی علیه السلام که پدر عایشه از هر سه اینها بی نصیب بود خود به خود بغض و کینه حضرت علی علیه السلام ار در دل امثال وی پدید آورد. اگر چه حدیث سازان و جاعلان این خلاء را جعل احادیث سعی به نفع مکتب خلفاء پر کنند اما فضائل حضرت علی علیه السلام آنقدر زیاد بود که با جعل حتی کامیونی احادیث نتوانستند به آن به مقابله به پردازند لذا کینه و حسادت بر جای خود باقی ماند و در دوران خلافت حضرت علی علیه السلام خود را نشان داد.

1. واردی، تقی، نقش همسران رسول خدا در حکومت امیر مومنان، قم، بوستان کتاب،، ص۱۰۳

اما ریشه برخی از این مخالفتها به دوران خلافت خلفای سه گانه بر می گردد.وقتی می بینیم که زبیر بن عوامی که پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه وآله به نفع حضرت علی علیه السلام شمشیر می کشدو به آنان حمله کرد و گفت:[=AR Quran]یا مَعشَرَ بَنی عَبدِالمُطلّب، أ یفعَلُ هذا بِعَلی وَ اَنتُم أحیاء؟ (ترجمه: ای فرزندان عبدالمطلب شما زنده باشید و با علی(ع) چنین برخوردی شود؟) (1)
این حمایت تا پایان خلافت عمر نیز بر قرار است زیرا در شورای شش نفره عمر باز در طرف حضرت علی علیه السلام قرار می گیرد (2) اما پس از قتل عثمان در مقابل حضرت علی علیه السلام قرار گرفته و آتش بیار معرکه جمل می شود. پر واضح است که ریشه این اختلاف به عواملی بر می گردد که در دوان عثمان اتفاق افتاده است.
عثمان برای راضی نگه داشتن وی ۶۰۰/۰۰۰ درهم به وی داد(3) خلیفه سوم در کوفه به جای عمار بن یاسر، برادر ناتنی خود ولید بن عقبه و به جای ابوموسی اشعری در بصره، عبدالله بن عامر پسرخاله کم سن و سال خویش را نصب کرد. عثمان،عمر وعاص را به عنوان فرمانده فتوحات و جنگهای شمال افریقا منصوب نمود و برادر رضاعی خود عبدالله بن ابی سرح را مسئول امور مالی(خراج و غنائم) فتوحات آن منطقه کرد؛ ولی سپس عمرو عاص را عزل و عبدالله را به جای او نشاند.(4)
عملکرد عثمان باعث شد حتی برخی از طرفداران حضرت علی علیه السلام نیز توقع داشته باشند تا حضرت علی همانگونه با آنان برخورد کند که عثمان با طرفدارانش برخورد کرد. چون این شیوه بر خلافت سیره حضرت علی علیه السلام بود حتی امثال زبیر که طرفدار حضرت علی علیه السلام بودند در مقابل حضرت قرار گرفتند.

1.مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، قم، الموتمرالعالمی لالفیه الشیخ مفید، ۱۴۱۳ق ص۱۸۶؛ ابن قتیبه الدینوری، عبد الله بن مسلم،الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، ط الأولی، ۱۴۱۰/۱۹۹۰ق، ج ۱، ص۲۸.
2.ابن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، درالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق، ج ۳ص۷۹ .
3. همان
4.دینوری، احمد بن داوود(م ۲۸۲)، الأخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال،قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش، ۱۳۹

جمع بندی

پرسش:
ریشه دشمنی با حضرت علی (ع)در زمان خلافت که منجر به سه جنگ جمل، صفین و نهروان شددر کجاست؟ و چرا این کینه و جنگ متوجه سه خلیفه قبلی خصوصا خلیفه اول و دوم نشد و این خلفا در فراخ حال بر عکس مولای عزیزمان حکومت کردند؟
پاسخ:

ریشه برخی از این دشمنی ها به عصر رسالت و برخی نیز به زمان خلفای ثلاثه بر می گردد
آنچه به عصر رسالت می می گردد عوامل متعددی در آن نقش داشته از از جمله:

الف: نقش حضرت علی (علیه السلام) در غزوات نبوی:
مشرکین حجاز پس از هجرت پیامبر(صلی الله علیه وآله) به مدینه جنگهای متعددی را علیه حضرت و مسلمانان دامن زدند از جمله جنگ بدر، احد و خندق. عمده دلیل شکست مشرکان در بسیاری از این غزوات رشادتهای حضرت علی (علیه السلام ) بود. در جنگ بدر بنابر قولی 21 نفر از کشته شدگان به دست حضرت علی(علیه السلام ) به هلاکت رسیدند(1) که در میان آنها چهره های نامدار قریش از جمله "عتبه بن ربیعه"، "ولید بن عتبه" و "شیبه بن ربیعه" بودند.

بر اساس برخی گزارشها علی (علیه السلام) در کشتن هر سه نفر شرکت داشته است.(2) در این جنگ ابوجهل کشته شود و ابولهب نیز از غصه مُرد. در جنگ اُحد "طلحه بن ابی طلحه" به میدان آمده و مبارز طلبید اما حضرت علی(علیه السلام ) به میدان رفته و او را به قتل رساند(3) پس از شکست اولیه مسلمانان نیز دلاوری های حضرت علی(علیه السلام ) باعث فرار دوباره ی نیروهای مشرکین شد. در جنگها ی دیگر نیز همین طور بود. تصور کنید بازماندگان این افراد در فتح مکه و پس از آن از جمله ابوسفیان و معاویه به ظاهر مسلمان شدند. اینها کینه حضرت علی (علیه السلام ) را به دل داشتند و حاضر به تبعیت از ایشان نبودند

ب: حسادت برخی از نزدیکان پیامبر(صلی الله علیه وآله) :
نقل فضائل زیاد از زبان حضرت پیامبر(صلی الله علیه وآله) در مورد حضرت علی (علیه السلام ) و شاهکارهای ایشان در طول عصر رسالت باعث حسادت برخی از افراد شد. کسانی که خود را از نزدیکان پیامبر(صلی الله علیه اله) می پنداشتند. لذا چه در زمان پیامبر(صلی الله علیه وآله) چه در زمان خلفاء و چه در زمان خلافت حضرت علی (علیه السلام ) این افراد در مقابل ایشان قرار داشتند.
عایشه نمونه بارز و مصداق کامل این گونه اشخاص است. دشمنی او با حضرت علی (علیه السلام ) ریشه در زمان پیامبر(صلی الله علیه وآله) دارد.(4) او امام را رقیب پدر خود می دانست. حال با این همه تعریف و تمجید از حضرت علی (علیه السلام ) توسط پیامبر(صلی الله علیه وآله) و حتی آیات قرآن، و نیز شاهکارهای شخص حضرت علی (علیه السلام ) که پدر عایشه از هر سه اینها بی نصیب بود خود به خود بغض و کینه حضرت علی (علیه السلام ) را در دل امثال وی پدید آورد.

اگر چه حدیث سازان و جاعلان این خلاء را با جعل احادیث سعی به نفع مکتب خلفاء پر کنند. اما فضائل حضرت علی (علیه السلام ) آنقدر زیاد بود که با حتی جعل گسترده احادیث نتوانستند به مقابله با آن بپردازند لذا کینه و حسادت بر جای خود باقی ماند و در دوران خلافت حضرت علی(علیه السلام ) خود را نشان داد.

چ: علکرد خلفای سه گانه در دشمن تراشی برای حضرت علی (علیه السلام)
ریشه برخی از این مخالفتها به دوران خلافت خلفای سه گانه بر می گردد.وقتی می بینیم که "زبیر بن عوامی" که پس از رحلت پیامبر (صلی الله علیه وآله) به نفع حضرت علی(علیه السلام ) شمشیر می کشد و به آنان حمله کرد و گفت:یا مَعشَرَ بَنی عَبدِالمُطلّب، أ یفعَلُ هذا بِعَلی وَ اَنتُم أحیاء؟ (ترجمه: ای فرزندان عبدالمطلب شما زنده باشید و با علی(علیه السلام) چنین برخوردی شود؟) (5)
این حمایت تا پایان خلافت عُمَر نیز برقرار است زیرا در شورای شش نفره عمر مجددا زبیر در طرف حضرت علی (علیه السلام ) قرار می گیرد (6) اما پس از قتل عثمان در مقابل حضرت علی (علیه السلام ) قرار گرفته و آتش بیار معرکه جَمَل می شود. پر واضح است که ریشه این اختلاف به عواملی بر می گردد که در دوان عثمان اتفاق افتاده است.

عثمان برای راضی نگه داشتن وی ۶۰۰/۰۰۰ درهم به وی داد(7) خلیفه سوم در کوفه به جای "عمار بن یاسر"، برادر ناتنی خود "ولید بن عقبه" و به جای "ابوموسی اشعری" در بصره، "عبدالله بن عامر" پسرخاله کم سن و سال خویش را نصب کرد. عثمان،"عمر وعاص" را به عنوان فرمانده فتوحات و جنگهای شمال آفریقا منصوب نمود و برادر رضاعی خود "عبدالله بن ابی سرح" را مسئول امور مالی(خراج و غنائم) فتوحات آن منطقه کرد؛ ولی سپس عمرو عاص را عزل و عبدالله را به جای او نشاند.(8)

عملکرد عثمان باعث شد حتی برخی از طرفداران حضرت علی (علیه السلام ) نیز توقع داشته باشند تا حضرت علی(علیه السلام ) همانگونه با آنان برخورد کند که عثمان با طرفدارانش برخورد کرد. چون این شیوه بر خلافت سیره حضرت علی (علیه السلام ) بود حتی امثال زبیر که طرفدار حضرت علی (علیه السلام ) بودند در مقابل حضرت قرار گرفتند.
بنابراین عوامل مختلفی در این دشمنی ها نقش داشتند که عمده آن به شجاعت، عدالت و حق گوئی حضرت علی (علیه السلام ) بر می گشت و خلفای ثلاثه پیشین نیز برنامه ها را طوری می چیدند که این دشمنی ها ادامه پیدا کند لذا به محض به خلافت رسیدن حضرت علی (علیه السلام )؛ آتش جنگهایی چون جمل، صفین و نهروان که هیزمش را خلفای پیشین آماده کرده بودند روشن شد.

پی نوشت ها:
1.عاملی، جعفر مرتضی، الصحيح من السيرة النبي الأعظم‏، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۶ق‏، ج۵، ص۶۰.
2.ابوالفتوح رازی، حسین بن علی،روض الجنان، مصحح:یاحقی، محمدجعفر، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ج‌۵‌، ص‌۴۸.
3.واقدی، محمد، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۲۲۶ـ۲۲۵.
4. واردی، تقی، نقش همسران رسول خدا در حکومت امیر مومنان، قم، بوستان کتاب،، ص۱۰۳
5.مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، قم، الموتمرالعالمی لالفیه الشیخ مفید، ۱۴۱۳ق ص۱۸۶؛ ابن قتیبه الدینوری، عبد الله بن مسلم،الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، ط الأولی، ۱۴۱۰/۱۹۹۰ق، ج ۱، ص۲۸.
6.ابن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، درالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق، ج ۳ص۷۹ .
7. همان
8.دینوری، احمد بن داوود(م ۲۸۲)، الأخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال،قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش، ۱۳۹