اسرافکاران ، برادران شیطان
تبهای اولیه
سلام بر بقیةالله الاعظم ومنتظرانش
هنگامی که ارتباط با شیطان از حد متعارف فراتر برود و آن قدر تنگاتنگ و صمیمی بشود که به مرحله برادری برسد، شیطان آنها را به عنوان برادران صمیمی خویش میپذیرد و این نهایت سقوط برای انسان است. قرآن برادران شیطان را کسانی معرفی میکند که در خرج اموال و صرف دارایی خود حد و مرزی قائل نیستند و اهل اسراف و تبذیر هستند: «وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَلاَ تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ كَانُواْ إِخْوَانَ الشَّیاطِینِ وَكَانَ الشَّیطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا»؛ «و حق خویشاوند را به او بده و مستمند و در راهمانده را [دستگیرى كن] و ولخرجى و اسراف مكن؛ چرا كه اسرافكاران برادران شیطانهایند و شیطان همواره نسبت به پروردگارش ناسپاس بوده است». (اسراء 26 -27) تعبیر به برادران شیطان یا به خاطر این است که اعمالشان همردیف و هماهنگ اعمال شیطان است که همچون برادرانی که یکسان عمل میکنند و یا اینکه قرین و همنشین شیطان در دوزخاند.
سلام بر بقیةالله الاعظم ومنتظرانش
اسراف و مصرف گرایی در قران وحدیث در قرآن کریم واژه اسراف ومشتقات آن، با معنای واحد و مصداقهای متعدد به کارگرفته است تجاوز از حد یا در خصوصیات نفسانی و صفات اخلاقی است که، سبب سلب تعادل انسان در معنویات و شخصیت باطنی آن می شود، یا در افعال خارجی است که از مهمترین آنها مسائل متعلق به داشتن و مصرف کردن است و باید دانست که قسمت دوم نیز منشا نفسی دارد چرا که اصل حاکم بر طبیعت آدمی و هویت وجودی او، در مادی و روحی، اصل میانه روی، اعتدلال است و اسراف خروج از حد و مرز فطرت و چاچوب انسانی؛ پس شخصیت مسرف انسان متعدلی نیست.بلکه فردی متجاوز است به عبارت دیگر: اسراف با واقعیت وجودی انسان در تضاد است.همانگونه که تجاوز از حد در خصوصیات نفسی و روحی، سبب از بین رفتن تعادل انسان و توازن شخصیت او می شود، گذشتن از حد در قضایای اقتصادی، و در مالک شدن و مصرف کردن لوازم معیشت و زندگی مادی نیز سبب از بین رفتن تعادل رفتاری و واقعیت راستین انسانی می شود.گذشتن از حد در قضایای اقتصادی و در مالک شدن و مصرف کردن لوازم معیشت و زندگی مادی نیز سبب از بین رفتن تعادل رفتاری و واقعیت راستین انسانی می شود.در این تاپیک ما به دنبال پاسخ به این سئوال هستیم که آیا اسراف فقط مالی است یا غیر مالی را هم شامل می شود ؟
استفاده از آیات و روایات تعمیم اسراف قابل بحث و بررسی است[="Tahoma"]. [="Tahoma"][="Tahoma"] واژه اسراف، در قرآن و حدیث در همان معانی لغوی به کار رفته اند لیکن مفهوم و مصداق قرآنی و وحیانی آنها با توجه به روایات، ویژگی خاص خود رادارد که به چند نمونه اشاره می کنیم[="Tahoma"]:
[="Tahoma"]پیامبر گرامی اسلام(ص) در تفسیر آیه (والذین اذا انفقوا لم نفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا (کسانی که چون خرج کنند نه اسراف کنند و نه خست ورزند) اسراف را چنین تعریف کرده اند:«هر کس در غیر مورد لازم خرج کند اسراف کرده است...»[="Tahoma"] الحياة / ترجمه احمد آرام، ج4، ص: 308
سلام بر بقیةالله الاعظم ومنتظرانش پیامبر (ص) به روایت امام صادق (ع) میفرماید « ..... گروههايى از امّت من دعايشان مستجاب نمىشود ... و مردى كه خدا مال فراوانى روزى او سازد، و او آن مال را خرج (و ولخرجى) كند، سپس رو به دعا آورد و بگويد: پروردگارا به من روزى بده! خداوند بزرگ به چنين كسى مىگويد: «مگر به تو روزيى گسترده ندادم، چرا- چنان كه به تو امر كرده بودم- ميانهروى نكردى و به اسراف پرداختى، در صورتى كه من تو را از اسراف نيز نهى كرده بودم؟». الحياة / ترجمه احمد آرام، ج4، ص: 305
* اين تعليم نبوى دليل بر آن است كه هر كس كه خدا روزيىگسترده به او داد، حق ندارد آن را هر گونه دلش خواست به مصرف برساند، زيرا اين كار با قانونمندى جهان و توازن روزيها و ارزاق در تضادّ است؛ پس بر توانگر نيز لازم است كه ميانهروى اختيار كند. و چون ميانهروى كند رزق او افزون مىشود، و هم مىتواند افزونى را به ديگران ببخشد و آنان را بهرهمند سازد. و فضيلت واسطه شدن در رساندن خير به ديگران- كه چنين وسعتى در زندگى نداشتهاند- از آن او خواهد بود. پس اسلام به هيچ روى روا نمىدارد كه آنان كه از امكانات وسيعى برخوردارند، به هر گونه كه دلشان خواست مصرف كنند، در صورتى كه در كنار ايشان شكمهايى گرسنه و جگرهايى سوخته وجود داشته باشد؛ نه، چنين چيزى از مسلمانى نيست.
در اين باره، تعليمى بزرگ، از امام علىّ بن الحسين سجّاد «ع»، در «صلوات شعبانيّه» رسيده است:«... و ارزقني مؤاساة من قتّرت عليه من رزقك، بما وسّعت عليّ من فضلك ... - به من توفيق ده، تا كسانى را كه روزى كمترى دادهاى، در آن بيشتر كه بهره من كردهاى، سهيم سازم و بهرى را به آنان دهم ...». پس كسى كه روزيى وسيع دارد، بايد نسبت به كسانى كه با تنگى و سختى رو به رو هستند، «مؤاسات» داشته باشد، يعنى بهرى و بخشى از مال و امكانات خود را به آنان ببخشد، كه خداوند متعال او را واسطه قرار داده است وَ أَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ- از آنچه خدا شما را در آن جانشين (ديگران) قرار داده است، انفاق كنيد).