جمع بندی اخلاص و پذیرش عمل
تبهای اولیه
باسلام، چند تا سوال داشتم:
1- آیا روزه شخصی که روزه میگیره تا هم فرمان الهی رو انجام بده و هم خودش رو لاغر کنه، پذیرفته میشه؟ اگه فقط برای لاغر شدن بگیره چطور؟
2- آیا درس خوندن کسی که هم هدف خوبی داره و هم می خواد در آینده مشهور بشه، برای آخرتش ثواب داره؟ اگه فقط برای مشهور شدن بخونه چطور؟
3- آیا درس خوندن شخصی که هم هدف الهی داره و هم با دوستش رقابت میکنه، براش ثواب داره؟ اگه فقط برای رقابت باشه چطور؟
و خیلی موارد این چنینی، آیا برای عاملش ثواب داره یا نه؟ و اگه ثواب داره، ثوابش به همون اندازه هست یا کمتره؟
در پناه حق.
باسلام، چند تا سوال داشتم:1- آیا روزه شخصی که روزه میگیره تا هم فرمان الهی رو انجام بده و هم خودش رو لاغر کنه، پذیرفته میشه؟ اگه فقط برای لاغر شدن بگیره چطور؟
2- آیا درس خوندن کسی که هم هدف خوبی داره و هم می خواد در آینده مشهور بشه، برای آخرتش ثواب داره؟ اگه فقط برای مشهور شدن بخونه چطور؟
3- آیا درس خوندن شخصی که هم هدف الهی داره و هم با دوستش رقابت میکنه، براش ثواب داره؟ اگه فقط برای رقابت باشه چطور؟
و خیلی موارد این چنینی، آیا برای عاملش ثواب داره یا نه؟ و اگه ثواب داره، ثوابش به همون اندازه هست یا کمتره؟
در پناه حق.
باسمه تعالی
با عرض سلام خدمت شما و تشکر از سوالاتی که مطرح فرمودید:
اگر انجام یک عمل به هیچ وجه رنگ خدایی نداشته باشد، و همان طور که عنوان فرمودید فقط برای مشهور شدن و فقط برای رقابت باشد و... روشن است که در این صورت ثوابی هم برآن مترتب نمیباشد
اما در صورتی که عملی را برای خدا انجام دهد ولی در عین حال در پی منافعی هم باشد که در آنها ریا نباشد آن عمل صحیح است و ثواب هم برآن مترتب میگردد اگر چه از حیث اندازه و کمیت ثواب ارزشش کمتر است از آن عملی که تماما برای خدا، آن عمل انجام می شود.
«آنچه كه مسلم است، ريا باعث بطلان عبادت ميشود اما اگر انسان در عبادت، در پي منافع ديگري براي خود باشد كه در آن ريا نيست، عمل صحيح است. ممكن است كسي ميداند كه روزه موجب سلامتي انسان ميشود و نيت او اين باشد كه علاوه بر اطاعت خدا، سلامتي را نيز پيدا كند. اگر شخص روزهدار، روزه را چون خدا فرموده، بگيرد و علاوه بر آن در پي منفعت سلامتي بدن هم باشد، روزه اين شخص درست است. براي نماز، نيز گفته شده است كه حركات نماز فايده ورزشي دارد. اگر كسي كه ميداند حركات ركوع و سجود براي بدن مفيد است، در ضمن خواندن نماز، فايده ورزشي آنرا نيز در نظر بگيرد، نماز صحيح است. اما اين شخص بايد ببيند كه اگر نماز فايده ورزشي نداشت، باز هم نماز را ميخواند؟ اگر براي كسي اين وظيفه و آن فايده مساوي باشد به گونهاي كه اگر نماز فايدهاي بدني نداشت، آنرا نميخواند؛ وجود دو قصد و دو انگيزه مساوي، براي نمازگزار، منجر به بطلان نماز ميشود.
مطلبي كه در اينجا مطرح ميشود اين نكته است كه اگر منظور از قصد خالص در عبادت، فقط اطاعت امر خداست و هيچ قصد ديگري نبايد باشد، انجام عمل بسيار مشكل ميشود. محرك اصلي بسياري از مردم در انجام نماز يا عبادت بخشش گناهان، ترس از عقاب و اميد به ثواب است. از آيات و روايات استفاده ميشود كه نه تنها چنين قصدي در عبادت اشكال ندارد؛ بلكه مفيد نيز هست. «ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً»[1] «وَ يَدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً» [2]
بعضي از مفسرين همچون فخر رازي، از اجماع متكلمين اهل سنت بر بطلان عمل و عبادتي كه به قصد ثواب يا دوري از عقاب انجام شده، خبر دادهاند. متكلمين و علماي شيعه بر اين باورند كه انجام عبادت، به قصد ثواب و دوري از عقاب، موجب کاهش ارزش آن ميشود، ولي باطل نميگردد. همين اندازه كه انسان باور دارد ثواب عمل را خدا ميدهد، اطاعت و عبادت خدا به شمار خواهد آمد. البته انسان به تدريج بايد اين معرفت را در خود تقويت كند كه اگر خدا ثواب نيز نميداد، براي اطاعت از امر خدا، آن عمل را انجام بدهد.
مرتبه عالي و بالاي اين نوع نگاه در اولياء خدا، ديده ميشود. تا جايي كه انجام واجبات و مستحبات و ترك محرمات و مكروهات در اين افراد فقط براي خدا انجام ميگيرد. تا جايي كه اگر خدا بخواهد آنان را به خاطر اعمال نيك و انجام واجبات نيز به آتش افكنده و عقوبت كند، آنان سر تسليم فرو ميآورند و تابع امر خدا هستند. اين مرتبه بسيار بلندي است كه مخصوص اولياء خداست.
از اميرالمؤمنين صلوات الله عليه در روايتي نقل شده است كه: «إِلَهِي مَا عَبَدْتُكَ خَوْفاً مِنْ عِقَابِكَ وَ لَا طَمَعاً فِي ثَوَابِكَ وَ لَكِنْ وَجَدْتُكَ أَهْلًا لِلْعِبَادَةِ فَعَبَدْتُكَ» [3] خدايا من براي نجات از آتش، تو را عبادت نكردم و براي دستيابي به بهشت، تو را نپرستيدم، بلكه چون سزاوار پرستش هستي، تو را عبادت ميكنم. اگر تو را عبادت نكنم، چه كنم؟»[4]
موفق باشید
پینوشت:
1 اعراف / 55.
2. انبياء / 90.
3. بحارالأنوار، ج 41، ص 14، باب 101.
4-آیه الله مصباح یزدی شرح دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه ،جلسه دهم: خلوص نيت، شرط عبوديت
پرسش:
آیا روزه شخصی که روزه میگیرد تا هم فرمان الهی رو انجام بدهد و هم خودش را لاغر کند، پذیرفته می شود؟
پاسخ:
اگر انجام یک عمل به هیچ وجه رنگ خدایی نداشته باشد، و همان طور که عنوان فرمودید فقط برای مشهور شدن و فقط برای رقابت باشد و... روشن است که در این صورت ثوابی هم برآن مترتب نمیباشد
اما در صورتی که عملی را برای خدا انجام دهد، ولی در عین حال در پی منافعی هم باشد که در آنها ریا نباشد آن عمل صحیح است و ثواب هم برآن مترتب می گردد اگر چه از حیث اندازه و کمیت ثواب ارزشش کمتر است از آن عملی که تماما برای خدا، آن عمل انجام می شود.
«آنچه كه مسلم است، ريا باعث بطلان عبادت ميشود. اما اگر انسان در عبادت، در پي منافع ديگري براي خود باشد كه در آن ريا نيست، عمل صحيح است. ممكن است كسي ميداند كه روزه موجب سلامتي انسان مي شود و نيت او اين باشد كه علاوه بر اطاعت خدا، سلامتي را نيز پيدا كند.
اگر شخص روزهدار، روزه را چون خدا فرموده، بگيرد و علاوه بر آن در پي منفعت سلامتي بدن هم باشد، روزه اين شخص درست است.
براي نماز، نيز گفته شده است كه حركات نماز فايده ورزشي دارد. اگر كسي كه ميداند حركات ركوع و سجود براي بدن مفيد است، در ضمن خواندن نماز، فايده ورزشي آنرا نيز در نظر بگيرد، نماز صحيح است. اما اين شخص بايد ببيند كه اگر نماز فايده ورزشي نداشت، باز هم نماز را ميخواند؟ اگر براي كسي اين وظيفه و آن فايده مساوي باشد به گونهاي كه اگر نماز فايدهاي بدني نداشت، آنرا نميخواند؛ وجود دو قصد و دو انگيزه مساوي، براي نمازگزار، منجر به بطلان نماز ميشود.
مطلبي كه در اينجا مطرح ميشود اين نكته است كه اگر منظور از قصد خالص در عبادت، فقط اطاعت امر خداست و هيچ قصد ديگري نبايد باشد، انجام عمل بسيار مشكل ميشود. محرك اصلي بسياري از مردم در انجام نماز يا عبادت بخشش گناهان، ترس از عقاب و اميد به ثواب است. از آيات و روايات استفاده ميشود كه نه تنها چنين قصدي در عبادت اشكال ندارد؛ بلكه مفيد نيز هست.
حق تعالی در قرآن کریم در ضمن برخی آیات می فرماید:
«ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً (1)پروردگار خود را از روى تضرع و در پنهانى بخوانيد.»
«وَ يَدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً (2) و به خاطر رغبت (به رحمت) و ترس (از عذاب) ما را مى خواندند.»
انجام عبادت، به قصد ثواب و دوري از عقاب، موجب کاهش ارزش آن ميشود، ولي باطل نميگردد. همين اندازه كه انسان باور دارد ثواب عمل را خدا مي دهد، اطاعت و عبادت خدا به شمار خواهد آمد. البته انسان به تدريج بايد اين معرفت را در خود تقويت كند كه اگر خدا ثواب نيز نميداد، براي اطاعت از امر خدا، آن عمل را انجام بدهد.
مرتبه عالي و بالاي اين نوع نگاه در اولياء خدا، ديده ميشود. تا جايي كه انجام واجبات و مستحبات و ترك محرمات و مكروهات در اين افراد فقط براي خدا انجام ميگيرد. تا جايي كه اگر خدا بخواهد آنان را به خاطر اعمال نيك و انجام واجبات نيز به آتش افكنده و عقوبت كند، آنان سر تسليم فرو ميآورند و تابع امر خدا هستند. اين مرتبه بسيار بلندي است كه مخصوص اولياء خداست.
از اميرالمؤمنين (صلوات الله عليه) در روايتي می فرمایند: «إِلَهِي مَا عَبَدْتُكَ خَوْفاً مِنْ عِقَابِكَ وَ لَا طَمَعاً فِي ثَوَابِكَ وَ لَكِنْ وَجَدْتُكَ أَهْلًا لِلْعِبَادَةِ فَعَبَدْتُكَ (3) خدايا من براي نجات از آتش، تو را عبادت نكردم و براي دستيابي به بهشت، تو را نپرستيدم، بلكه چون سزاوار پرستش هستي، تو را عبادت مي كنم. اگر تو را عبادت نكنم، چه كنم؟»(4)
پینوشت:
1.اعراف / 55.
2. نبياء / 90.
3.مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى،بحار الأنوار( ط- بيروت)،ج67،ص186،دار احیاء التراث العربی،بیروت،1403ق.
4.مصباح یزدی، محمد تقی،شرح دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه ،جلسه دهم: خلوص نيت، شرط عبوديت