کلام علوی (هميشه به ضعفها بينديشيم)
تبهای اولیه
قال على عليه السلام:
«يا كُمَيْلُ! انَّ ذُنُوبَكَ اكْثَرُ مِنْ حَسَناتِكَ، وَ غَفْلَتَكَ اكْثَرُ مِنْ ذِكْرِكَ، وَ نِعَمَ اللَّهِ عَلَيْكَ اكْثَرُ مِنْ عَمَلِكَ»؛
«اى كميل! خطاهايت، از كارهاى خوبت بيشتر، و غفلتت از حضور قلبت فزونتر، و نعمتهاى پروردگار از قدرت شكرگزارى تو بيشتر است».[1]
در تفسير جملات سهگانه فوق بايد به اين نكات توجّه كرد:
1- اين كه نعمتهاى پروردگار فزونتر از قدرت شكرگزارى انسانهاست مطلبى واضح و بديهى است. به عنوان مثال، اگر نعمت بسيار ارزشمندِ چشم از انسان گرفته شود، چه مصيبت بزرگى رخ مىدهد! اگر انسان بخواهد تا آخر عمر تنها شكر همين يك نعمت را بجا آورد، آيا قادر خواهد بود؟ چشمه جوشانى كه در چشم انسانها وجود دارد و دائماً سطح چشم را مرطوب نگه مىدارد، و اگر نباشد پلكها چشم را آزار خواهند داد و در مدّت زمان كوتاهى بينايى انسان را از بين خواهند برد، و چاه فاضلابى كه اضافه آب چشم را جذب مىكند و اگر نباشد انسان دائماً گريان و صورتش خيس خواهد بود! آيا اينها نعمتهاى بزرگ الهى نيستند؟ اگر يكى از اينها نبود (چشمه جوشان، يا چاه فاضلاب) چه مىشد؟ گاهى از اوقات نعمتهايى داريم كه در طول زندگى متوجّه آن نمىشويم! حقيقتاً كه نعمتهاى پروردگار فزونتر از قدرت شكرگزارى ما انسانهاست.
2- امّا جمله دوم: «وَ غَفْلَتَكَ اكْثَرُ مِنْ ذِكْرِكَ»، با يك محاسبه ساده آن را هم تصديق خواهيم كرد. در طول شبانه روز چقدر به ياد خدا هستيم؟
تمام نمازهاى شبانهروزى ما چقدر طول مىكشد؟ در مدّتى كه مشغول خواندن نماز هستيم، چقدر به ياد خدا هستيم؟ اگر به ياد خدا باشيم، همه گمشدهها را در نماز نمىيابيم! كيست كه دائماً متوجّه خدا باشد؟ آيا در حال خواب و كار به ياد خدا هستيم؟ بله، اولياء اللَّه در حال خواب هم به ياد خدا هستند، ولى آنها انگشتشمار هستند. نتيجه اين كه مدّت زمان غفلت از ياد خدا، بيشتر از زمان حضور قلب است.
3- امّا جمله سوم: «انَّ ذُنُوبَكَ اكْثَرُ مِنْ حَسَناتِكَ»، نيز با قدرى تفكّر روشن مىشود. متأسّفانه بسيارى از گناهان را گناه نمىشمريم! دروغها، تهمتها غيبتها، ناشكرىها، شايعهسازىها، نقل شايعات، تمسخر ديگران و مانند آن. يا برخى كارها شايسته شخصيّت انسان نيست، ولى انجام مىدهيم! مثل پرگويى، نماز بىحضور قلب، نمازى كه شك بين 3 و 4 و 5 مىكنيم، اتلاف وقت و مانند آن. و گاهى حسناتى را انجام مىدهيم كه به ظاهر حسنه است، ولى هنگامى كه در آن دقيق مىشويم مىبينيم كه عبادت نيست. بنابراين گناهان ما از حسنات ما بيشتر است.
سؤال: هدف حضرت اميرمؤمنان عليه السلام از اين جملات سهگانه چيست؟
پاسخ: هدف حضرت اين است كه مبادا ما خود را از خداوند طلبكار بدانيم، بلكه بايد همواره خويش را بدهكار پروردگار حساب كنيم و به فكر جبران باشيم. يكى از رموز تكامل همين است كه خود را ناقص بدانيم. آن كس كه خود را كامل مىداند، اوّل بدبختى و توقّف اوست.
[1] - بحار الانوار، جلد 74، صفحه 415.