اسماعیل بن جعفر(ع)
تبهای اولیه
اسماعیل بن جعفر(ع)
ابو محمد اسماعیل بن جعفر (ع) ملقب به اَعرَج فرزند ارشد امام صادق (ع) می باشد [1]. او به جهت ولادتش از فاطمه دختر حسین بن حسن (ع) که از احترام ویژه ای در میان سایر همسران امام صادق (ع) برخوردار بود [2]، همچنین فاصله سنی اش با دیگر فرزندان ودر نهایت علاقه وافر امام صادق (ع) به او[3] ، دارای جایگاه ویژه ای در میان شیعیان بود ، از این رومی توان اورا به لحاظ هواداری گروهی از شیعیان واصحاب امام صادق(ع)[4] وحتی اعتقاد به امامت و مهدویت او[5] ، همچنین تاثیرگذاری این گروه که بعدها به اسماعیلیه شهرت یافتند در حوزه های فکری وسیاسی جهان اسلام ، از شخصیت های تاثیرگذار تاریخ اسلام و تشیع دانست .
اسماعیل بن جعفر (ع) را می توان به دلیل فاصله سنی بیست و پنج ساله اش با امام کاظم (ع) ، متولد حوالی سال 103 هجری در مدینه و از فقهاء[6] وبه جهت اقتضای سنی اش از راویان بی واسطه احادیث امام باقر(ع) و امام صادق (ع) دانست[7] ، بطوریکه از وی وخادمش عبدالحمید در بسیاری از سلسله اسناد روایات سخن به میان آمده است[8] .
در خصوص شخصیت فکری و اجتماعی اسماعیل ، گرچه درمنابع رجالی و تاریخی سخن از تضعیف یا تایید وی به میان آمده است[9] اما آنچه را که نمی توان ازآن غفلت نمود، تاثیر پذیری وی از افرادی چون ابوالخطاب محمد بن ابی زینب اسدی و مفضل بن عمراست،بطوریکه برخی با تاکید برهمین تاثیر گذاری ، ابوالخطاب که از غالیان[10] و ملعونین[11] از جانب امام صادق(ع) می باشد را پدرمعنوی اسماعیل[12] و مکنی به ابواسماعیل[13] و اسماعیل بن جعفر را پذیرنده مقام امامت با تکیه بر سخنان مفضل بن عمر می دانند[14].
به هر ترتیب اسماعیل که موضوع امامت وی نه تنها به چالشی در پیشاروی امام کاظم(ع) بلکه به دستاویزی برای زیدیه جهت زیر سوال بردن امامت امام صادق (ع) تبدیل شده بود[15] در سال 133 هجری و درسن تقریبی 30 سالگی در منطقه عریض – منطقه ای در نزدیکی مدینه که امام صادق (ع) در آن باغی داشته و فرزند دیگرشان علی العریضی در آن مدفون است - در گذشته و جنازه او بر دوش مردم به مدینه منتقل شد[16] . علاقه امام صادق (ع) به اسماعیل و اقبال عمومی شیعیان به وی موجب شده بود که رفتار و عکس العمل امام در مواجهه با بیماری و درگذشت اسماعیل مورد توجه قرار گیرد ، بطوریکه منابع تاریخی و حدیثی با گزارش موضوعاتی چون ، حضور امام صادق (ع) در کنار بستر اسماعیل در عریض واندوه زیاد حضرت در بیماری اسماعیل وحاضر شدن بدون کفش و رداء در تشییع جنازه وی[17] ، گرفتن شهادت از عموم مردم و خواص ، بر درگذشت اسماعیل در طول مسیر و در موارد متعدد[18] و گرفتن نائب برای بجا آوردن حج از جانب اسماعیل (ع)[19] ، علاوه بر استفاده های فقهی ای که در بر دارد[20] بر توجه حضرت به پذیرش رحلت اسماعیل ، توسط عموم مردم و خواص تاکید دارند ، هر چند که برخی از منابع اسماعیلی ، اعلام درگذشت اسماعیل در عریض و تشییع جنازه و شهادت بر رحلت او را تدبیری از جانب امام صادق (ع) با هدف حفظ جان اسماعیل از تهدید دشمنان به عنوان جانشین و وصی امام دانسته و بر حیات و زندگی وی در شهر بصره پس از این جریان تاکید دارند[21] .
. کمال الدین وتمام النعمة ، شیخ صدوق (م381ق) ،ص102 ؛ الفصول العشرة ، شیخ مفید (م413ق) ،ص111_ 110.[5]
. همان ، ص394 ؛ الکافی ، همو ،ج4 ، ص587 ؛ کامل الزیارات ، جعفر بن محمد بن قولویه (م367ق) ، ص 430 .[8]