قدرت انتخاب
تبهای اولیه
در قرآن از امانتی عظیم یاد شده که انسان آن را به دوش کشیده است:
«اِنّا عرضنا الأمانة...».
آسمان بار امانت نتوانست کشید
قرعه فال به نام من دیوانه زدند
به مقتضای برخی تفاسیر، این امانت، همان تکلیف الهی و اراده و انتخابگری انسان در پذیرش یا عدم قبول حق است.
هدایت به خیر و شر و پیمودن راه نیک و بد برای انسان، مهیاست.
این خود اوست که کدام را برگزیند و البته هر چه را انتخاب کند، مسئول عواقب و فرجام آن نیز خواهد بود.
کسی همچون «حر» که فرمانده لشکر هزار نفری سپاه کوفه بود و راه را بر امام حسین (ع) بست و مانع شد تا آن حضرت به سوی کوفه برود، در صبح عاشورا با یک «انتخاب شایسته» خود را از جبهه سیاه ستم رها کرد و به جبهه نورانی حق رساند و شهید راه خدا شد و نامی جاوید و عزت ابدی یافت. هر کس در زندگی میتواند «حر» باشد یا «حر» شود، به شرط آن که به جایگاه والای قدرت انتخاب گری خویش واقف باشد و خود را انسانی مختار بشناسد. همین انتخاب است که در سرنوشت افراد و جوامع، «تحولات» را رقم میزند و تغییرات اساسی ایجاد میکند. به هر حال، انسان در قلمرو «خودشناسی» و توجه به استعدادهای خویش، علاوه بر دستیابی به معرفتهای مهم میتواند گامهای بلندی نیز در مسیر کمال بردارد. این است که شناخت خویش را از مهمترین و مفیدترین شناختها میشناسیم و بر آن تاکید داریم و آن را مقدمه «خودسازی» میدانیم.
استاد شهید مرتضی مطهری مینویسد: «انسان، نقشی فعالتر و موثرتر و گستردهتر در ساختن آینده خویش دارد. نقش انسان، هم آگاهانه است، هم آزادانه؛ یعنی انسان هم به خود و محیط خود آگاه است، هم آن که با توجه به آینده، به حکم نیروی عقل و اراده، میتواند آزادانه آینده خویش را به هر شکل که خود بخواهد انتخاب کند. دایره ایفای نقش برای انسان نسبت به حیوان، بسی وسیعتر و گستردهتر است. گستردگی دایره سازندگی انسان نسبت به آیندهاش، از سه ویژگی در انسان سرچشمه میگیرد:
1 - وسعت دایره بینش و آگاهی
2 - وسعت دامنه خواستها
3 - استعداد خودساختگی ویژهای که در انسان است و هیچ موجود دیگری در این جهت مانند او نیست... انسان، یگانه موجودی است که قانون خلقت، قلم ترسیم چهره او را به دست خودش داده است که هر طور میخواهد ترسیم کند....»