جمع بندی دعای ختم قرآن و هدیه آن به اولیاء

کارشناس بحث: استاد میقات

[="Tahoma"]با سلام و درود

در ابتدا لازم به ذکر است که الزامی نیست که هر کسی ثواب قرائت قرآنش را به معصومین علیهم السلام یا ... هدیه کند.

ثانیا هدیه دادن اعمال و عبادات به دیگران، خصوصا انسان کامل (معصومین) ـ که در نزد خداوند و در درگاه الهی آبرو دارد و صاحب شأن و مقام است ـ خود زمینه ساز قبولی عبادات و کسب ثواب بیشتر و مضاعف است.

در روایت ذیل، اگر چه در باره حج است ولی اختصاص ندارد و عمومی است، زیرا سؤال در مورد حج بوده و لذا پاسخ هم متناسب با آن است:

«عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی الرَّجُلِ یشْرِک أَبَاهُ وَ أَخَاهُ وَ قَرَابَتَهُ فِی حَجِّهِ فَقَالَ إِذاً یکتَبَ لَک حَجٌّ مِثْلُ حَجِّهِمْ وَ تُزْدَادَ أَجْراً بِمَا وَصَلْتَ»
امام صادق علیه السلام در مورد کسی که پدر و برادر و یا خویشاوند خود را در حج خود شریک سازد، فرمودند: در آن صورت، یک حج در نامه عمل تو ثبت می کنند و مانند آن را در نامه عمل آنان ثبت می کنند. و تو اجر و پاداش زائدی دریافت می کنی؛ بدین جهت که صله رحم کرده ای.(الکافی، ج 4، ص 316، ح 6)

هم چنین روایتی دیگر:
«قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع) لَوْ أَشْرَكْتَ أَلْفاً فِي حَجَّتِكَ لَكَانَ لِكُلِّ وَاحِدٍ حَجَّةٌ مِنْ غَيْرِ أَنْ تَنْقُصَ حَجَّتُكَ شَيْئا»
امام صادق علیه السلام می فرمایند: اگر هزار نفر را در ثواب حجت شریک کنی، خداوند برای هر یک ثواب یک حج می دهد؛ بدون این که از ثواب حج شما چیزی کم شود.(الکافی، ج ‏4، ص 317، ح 10)

لذا با توجه به روایات، روشن می شود هدیه دادن ثواب اعمال به دیگران، نه تنها باعث کم شدن ثواب نمی شود بلکه باعث زیاد شدن ثواب می شود.

در باره موضوع هدیه دادن، در قرآن کریم آیه ای است که می فرماید:

«وَ إِذا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ حَسيبا»
هر گاه به شما تحيّت گويند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهيد يا (لا اقل) به همان گونه پاسخ گوييد! خداوند حساب همه چيز را دارد.(نساء، 86)

در روايت آمده: كنيزى يک شاخه گل خدمت امام حسن علیه السلام هديه كرد، امام در مقابل آن، وى را آزاد ساخت، و هنگامى كه از علت اين كار سؤال كردند، فرمودند: خداوند اين ادب را به ما آموخته، آن جا كه مى ‏فرمايد: «وَ إِذا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها»، و سپس اضافه فرمودند: تحيت بهتر، همان آزاد كردن او است.(بحارالأنوار، ج ‏44، ص 195، ح 8)

از آیه فوق و نیز تفسیرش روشن می شود که هدیه دادن با معصومین علیهم السلام، چقدر می تواند در مضاعف شدن ثواب اعمال، مؤثر باشد، زیرا آنان انسان کامل و مظهر اسماء و صفات الهی هستند و صفت کریم بودن و بزرگواری را در حد کمال انسانی اش دارا هستند.

در ادامه روایتی در خصوص هدیه ثواب قرائت قرآن بیان می شود:

«... فَكَانَ أَبِي يَخْتِمُهُ أَرْبَعِينَ خَتْمَةً فِي شَهْرِ رَمَضَانَ، ثُمَّ خَتَمْتُهُ بَعْدَ أَبِي، فَرُبَّمَا زِدْتُ وَ رُبَّمَا نَقَصْتُ عَلَى قَدْرِ فَرَاغِي وَ شُغُلِي وَ نَشَاطِي وَ كَسَلِي، فَإِذَا كَانَ فِي يَوْمِ الْفِطْرِ جَعَلْتُ لِرَسُولِ اللَّهِ (ص) خَتْمَةً، وَ لِعَلِيٍّ (ع) أُخْرَى، وَ لِفَاطِمَةَ (ع) أُخْرَى، ثُمَّ لِلْأَئِمَّةِ (ع)، حَتَّى انْتَهَيْتُ إِلَيْكَ، فَصَيَّرْتُ لَكَ وَاحِدَةً مُنْذُ صِرْتُ فِي هَذَا الْحَالِ، فَأَيُّ شَيْ‏ءٍ لِي بِذَلِكَ؟ قَالَ: لَكَ بِذَلِكَ أَنْ تَكُونَ مَعَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ. قُلْتُ اللَّهُ أَكْبَرُ فَلِي بِذَلِكَ؟ قَالَ: نَعَمْ ثَلَاثَ مَرَّات‏»

شخصی خدمت امام موسی بن جعفر علیه السلام عرض می كند ... پدرم ‏چنين بود كه چهل بار قرآن را در ماه رمضان ختم می كرد، و من نيز پس از پدرم (به همين اندازه ‏ها) ختم می كنم، ‏گاهى بيشتر و گاهى كمتر، به اندازه فراغت و شغلم و به اندازه نشاط و كسالتم؛ و چون روز عيد فطر شود يک ‏ختم آن را هديه رسول خدا صلی الله علیه و آله كنم، و يكى را هديه على عليه السلام، و يكى را هديه فاطمه عليها ‏السلام، و هم چنين براى هر يک از ائمه علیه السلام، تا برسد به شما كه براى هر يک يكى هديه كنم، و تا به اين حال ‏رسيده ‏ام چنين كرده ‏ام، براى من در برابر اين عمل چه پاداشى هست؟
حضرت فرمودند: پاداشت اين است كه روز قيامت ‏با ايشان باشى.
گفتم: اللَّه اكبر! اين است پاداش من؟
حضرت تا سه بار فرمودند: آرى.‏(الكافی، ج ‏2، ص 618، ح 4)

بنابر این:

قرائت قرآن و انجام اعمال مستحبی، استحباب و ثواب دارد، و هدیه دادن ثواب آن اعمال نیز مستحبی مضاعف است که ثواب آن را چندین برابر می کند، خصوصا اگربه حضرات معصومین علیهم السلام هدیه شده باشد.

البته الزامی به هدیه کردن نیست ولی قطعا کسی که از ثمرات و میزان پاداش اهدای ثواب، آگاه باشد، هیچ گاه از این فرصت غافل نشده و علاوه بر ارزشمندتر کردن عملش، خود را مشمول ثواب بیشتر می کند.

[="Tahoma"]

با سلام و درود

بله، می توان دعا را بطور عمومی و کلی مطرح کرد و دیگر بطور موردی نام افراد را ذکر نکرد، مانند نماز شب و در قنوت نماز وتر، می توان چهل مؤمن را تک تک نام برد و یا می توان بطور عمومی و کلی ذکر «اللّهمَ إغفِر لِلمؤمنینَ وَ المؤمناتِ وَ المسلمینَ وَ المسلماتِ الأحیاءِ مِنهُم وَ الأمواتِ بِجاه مُحَمّدٍ وَ آلِهِ الأطهارِ» را خواند.

هم چنین دعاي هر روز ماه رمضان که به صورت کلی و عمومی است:

«...اللَّهُمَّ أَغْنِ كُلَّ فَقِيرٍ، اللَّهُمَّ أَشْبِعْ كُلَّ جَائِعٍ، اللَّهُمَّ اكْسُ كُلَّ عُرْيَانٍ، اللَّهُمَّ اقْضِ دَيْنَ كُلِّ مَدِينٍ، اللَّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ كُلِّ مَكْرُوبٍ، اللَّهُمَّ رُدَّ كُلَّ غَرِيبٍ، اللَّهُمَّ فُكَّ كُلَّ أَسِيرٍ، اللَّهُمَّ أَصْلِحْ كُلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِينَ، اللَّهُمَّ اشْفِ كُلَّ مَرِيض‏...»

جستجو کردم ولی چنین حدیثی پیدا نکردم. اگر یافتم خدمتتان عرض می کنم.

[="Tahoma"]

با سلام و درود

چنین مجموعه دعایی به عنوان دعای ختم قرآن، از معصوم نداریم. البته این مجموعه دعا برگرفته از آیات قرآن و سایر ادعیه است که می تواند طبق نظر عالمی جمع آوری شده، که با توجه به جایگاه آن عالم، این مجموعه دعا مورد استقبال شاگردان و اهل معرفت قرار گرفته و به دیگران هم توصیه شده است.

فراز اول برگرفته از (بقره، 127)؛ فراز دوم برگرفته از آیه (بقره، 128)؛ فراز سوم برگرفته از آیه (احقاف، 30) است و بقیه فرازها به صورت پراکنده از دعاهایی است که از بین سایر ادعیه برگرفته شده است.

برخی از مواردی که به عنوان دعای ختم قرآن، از معصوم نقل شده عبارتند از:

«اَللّهُمَّ اِنّی قَد قَرَأتُ ما قَضَیتَ مِن کِتابِکَ الَّذی اَنزَلتَهُ عَلیٰ نَبِیِّکَ الصّادقِ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ ءالِهِ، فَلَکَ الحَمدُ رَبَّنا، اَللّهُمَّ اجعَلنی مِمَّن یُحِلُّ حَلالَهُ، وَ یُحَرِّمُ حَرامَهُ، وَ یُؤمِنُ بِحُکمِهِ وَ مُتَشابِهِهِ، وَاجعَلهُ لی اُنساً فی قَبری، وَ اُنساً فی حَشری، وَاجعَلنی مِمَّن یَرقیٰ بِکُلِّ ءایَةٍ قَرَءَها دَرَجَةً فی اَعلیٰ عِلِّیّینَ، بِرَحمَتِکَ یا اَرحَمَ الرّاحِمینَ»
بارالها! براستی و حقیقت خواندم آن چه را بیان کردی در کتابی که بر پیغمبر راستگویت فرو فرستادی، ای پروردگار ما! ستایش و ثناء مخصوص توست، بارخدایا مرا از آنانی که حلال قرآن را حلال، و حرام آن را حرام می دانند و به آیات محکم و متشابه آن ایمان دارند قرار ده، و قرآن را مونس در قبر و روز بازپسین من گردان، و مرا از کسانی بگردان که به هر آیه ای که می خواند درجه ای در بالاترین درجات بهشت ارتقاء یابد، به رحمتت ای رحیم ترین رحیمان.(مکارم الاخلاق، طبرسی، ص 343، منشورات الشریف الرضی، چاپ ششم، 1972 میلادی؛ اقبال الاعمال، سید بن طاووس، ج 1، ص 234، تحقیق: قیومی، چاپ اول، مکتب الاعلام الاسلامی، 1414 ق؛ بحارالانوار، مجلسی، ج 89، ص 207، تحقیق: بهبودی و میانجی، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، 1403 ق)

دعایی دیگر:
امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام فرمودند: حبیب من رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) دستور دادند هنگام ختم قرآن، خدا را این گونه ندا كنم:

«اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُكَ اِخْباتَ الْمُخْبِتینَ، وَ اِخْلاصَ الْمُوقِنینَ، وَ مُرافَقَهَ الْاَبْرارِ، وَ اسْتِحْقاقَ حَقائِقِ الْایمانِ، وَ الْغَنیمَهَ مِنْ كُلِّ بِرٍّ، وَ السَّلامَهَ مِنْ كُلِّ اِثْمٍ، وَ وُجُوبَ رَحْمَتِكَ، وَ عَزائِمَ مَغْفِرَتِكَ، وَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّهِ وَ النَّجاهَ مِنَ النّارِ»
پروردگارا! از تو فروتنی خاشعین، و اخلاص اهل یقین را می ‎خواهم. دوستی و رفاقت خوبان، و رسیدن به حقایق ایمان را می ‎طلبم. غنیمت بردن از هر كار نیكی و پیراستگی از هر گناه را، فرود آمدن رحمتت را، و آمرزش گناهان و دستیابی به بهشت و نجات از آتش جهنّم را از تو درخواست دارم.(مکارم الاخلاق، طبرسی، ص 343؛ بحارالانوار، مجلسی، ج 89، ص 206؛ کنز العمال، المتقي الهندي، مؤسسة الرسالة، 1409ق، جلد 2، ص 352)

دعایی دیگر:
«اَللّهُمَّ اشْرَحْ بِالْقُرْآنِ صَدْری، وَ اسْتَعْمِلْ بِالْقُرْآنِ بَدَنی، وَ نَوِّر بِالْقُرْآنِ بَصَری، وَ اَطْلِقْ بِالْقُرْآنِ لِسانی، وَ اَعِنّی عَلَیْهِ ما اَبْقَیْتَنی، فَاِنَّهُ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّهَ اِلّا بِكَ»
بار خدایا! سینه ‎ام را با قرآن گشاده گردان، جسمم را با قرآن به خدمت‌ بگیر، چشمم را با قرآن نورانی نما، زبانم را با قرآن گویا كن، و تا زنده‎ ام مرا در راه قرآن یاری كن، كه هیچ نیرو و قدرتی جز به تو نیست.(اقبال الاعمال، ج 2، ص 290؛ بحارالانوار، ج 89، ص 209؛ میزان الحکمه، ری شهری، دارالحدیث، چاپ اول، ج 3، ص 2525)

دعایی دیگر:
دعای طولانی از حضرت سجاد علیه السلام برای ختم قرآن است که در دعای «چهل و دوم» صحیفه سجادیه نقل شده است.

[="Tahoma"]

با سلام و درود

فراز پنجم متعلق به شخص خاصی نیست و در دعاهای وارده از معصومین نیز نبود. البته تکه های مشابه آن در آیات و ادعیه وجود دارد، مانند:

«رَبَّنا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا»(آل عمران، 93)
«فَاغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا وَ أَنْتَ خَيْرُ الرَّاحِمينَ»(مؤمنون، 109)
«قالَ رَبِّ اغْفِرْ لي‏ ... وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمين‏»(اعراف، 151)

هم چنین عبارت «يَا أَكْرَمَ الْأَكْرَمِينَ وَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ» در دعاهای صحیفه سجادیه حضرت سجاد علیه السلام تکرار شده است.

اما فراز ششم: «وَانصُر مَن نَصَرَ الدّینَ»؛ یعنی خدایا یاری کن کسی را که دین را یاری می کند.

این دعایی است در حق یاری کنندگان دین الهی. در این زمینه هم یاری کردن متفاوت است، می تواند به عمل به احکام دین باشد، تبلیغ و آموزش آموزه های دینی باشد، کمک مالی برای تقویت فضای دینی باشد، و ... .

[="Tahoma"]

با سلام و درود

همان طور که عرض کردم این مجموعه دعای ختم قرآن، از معصوم نیست.

مطلب دیگر؛ هیچ اشکالی ندارد چنین دعایی در ختم قرآن خوانده شود، کما این که دعاهای دیگری هم اگر اضافه بر این مجموعه دعا خوانده شود، اشکالی ندارد و مشمول اجابت است.

دعا کردن محدودیت ندارد. البته اگر به دنبال دعای هستید که مأثور باشد یعنی از معصوم وارد شده باشد، این مجموعه چنین نیست ولی دعای مأثور برای ختم قرآن داریم که به تعدادی از آن ها اشاره شد.

در هر صورت هر کدام از دعاها خوانده شود، ثواب بر آن مترتب است و مشمول اجابت است انشاءالله.

[="Tahoma"]

با سلام و درود

علی القاعده هر کس برای قرائت خود می تواند دعای ختم را بخواند یعنی این دعایی که شما می خوانید، از جانب خود شما است و شما ثوابش را این گونه هدیه داده اید؛ ممکن فرد دیگری به گونه ای دیگر و یا به افرادی خاص هدیه بدهد و یا اصلا هدیه ندهد.

بله می توانید فقط پیشنهاد بدهید که برای ثواب و بهره بیشتر، دیگران نیز بعد از قرائت قرآن این دعا را بخوانند؛ و الا قرائت هر کس به نیت و قصد خودش بستگی دارد.

[="Tahoma"]

با سلام و درود

دعای ختم کامل قرآن است ولی برای هر ختم قرائتی نیز می توان خواند، یعنی خواندن این دعا برای قرائت غیر کامل، هیچ ممنوعیت و منعی ندارد و مانند سایر ادعیه، بر آن ثواب مترتب است و مشمول اجابت است.

به بیان دیگر؛ هیچ دلیل (عقلی، نقلی) برای محدود نمودن آن نداریم. افزون بر این که برای دعا و ارتباط با خدوند، زمان و شرط خاصی وجود ندارد.

«وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ»
و هنگامى كه بندگان من، از تو در باره من سؤال كنند، (بگو:) من نزديكم! دعاى دعا كننده را، به هنگامى كه مرا مى‏ خواند، پاسخ مى ‏گويم‏.(بقره، 186)

[="Tahoma"]دعای ختم قرآن

پرسش:
دعایی که در آخرِ برخی قرآن ها به عنوان دعای ختم قرآن آمده متعلق به کیست؟ آیا دعایی از معصوم داریم؟
با وجود دعای قرآن که شامل پیامبران و امامان و صالحان و ... می شود، چرا بعد از هر بار خواندن قرآن، بخواهیم آن را به فرد خاصی هدیه کنیم؟ دیگر به ذکر تک تک افراد نیاز نیست.

پاسخ:
با سلام و درود
در باره دعاهایی که در آخر قرآن ها آورده شده اند باید گفت این گونه دعا ـ به صورت مجموعه ای و به عنوان دعای ختم قرآن ـ از معصوم نداریم. البته معمولا این مجموعه دعاها برگرفته از آیات قرآن و سایر ادعیه است که می توانند طبق نظر عالمان دینی جمع آوری شده، که با توجه به جایگاه آن عالم، این مجموعه دعا مورد استقبال شاگردان و اهل معرفت قرار گرفته و به دیگران هم توصیه شده است.
برخی از مواردی که به عنوان دعای ختم قرآن، از معصوم نقل شده عبارتند از:
«اَللّهُمَّ اِنّی قَد قَرَأتُ ما قَضَیتَ مِن کِتابِکَ الَّذی اَنزَلتَهُ عَلیٰ نَبِیِّکَ الصّادقِ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ ءالِهِ، فَلَکَ الحَمدُ رَبَّنا، اَللّهُمَّ اجعَلنی مِمَّن یُحِلُّ حَلالَهُ، وَ یُحَرِّمُ حَرامَهُ، وَ یُؤمِنُ بِحُکمِهِ وَ مُتَشابِهِهِ، وَاجعَلهُ لی اُنساً فی قَبری، وَ اُنساً فی حَشری، وَاجعَلنی مِمَّن یَرقیٰ بِکُلِّ ءایَةٍ قَرَءَها دَرَجَةً فی اَعلیٰ عِلِّیّینَ، بِرَحمَتِکَ یا اَرحَمَ الرّاحِمینَ»؛ بارالها! براستی و حقیقت خواندم آن چه را بیان کردی در کتابی که بر پیغمبر راستگویت فرو فرستادی، ای پروردگار ما! ستایش و ثناء مخصوص توست، بارخدایا مرا از آنانی که حلال قرآن را حلال، و حرام آن را حرام می دانند و به آیات محکم و متشابه آن ایمان دارند قرار ده، و قرآن را مونس در قبر و روز بازپسین من گردان، و مرا از کسانی بگردان که به هر آیه ای که می خواند درجه ای در بالاترین درجات بهشت ارتقاء یابد، به رحمتت ای رحیم ترین رحیمان.(1)
دعایی دیگر؛ امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام فرمودند: حبیب من رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) دستور دادند هنگام ختم قرآن، خدا را این گونه ندا كنم:
«اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُكَ اِخْباتَ الْمُخْبِتینَ، وَ اِخْلاصَ الْمُوقِنینَ، وَ مُرافَقَهَ الْاَبْرارِ، وَ اسْتِحْقاقَ حَقائِقِ الْایمانِ، وَ الْغَنیمَهَ مِنْ كُلِّ بِرٍّ، وَ السَّلامَهَ مِنْ كُلِّ اِثْمٍ، وَ وُجُوبَ رَحْمَتِكَ، وَ عَزائِمَ مَغْفِرَتِكَ، وَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّهِ وَ النَّجاهَ مِنَ النّارِ»؛ پروردگارا! از تو فروتنی خاشعین، و اخلاص اهل یقین را می ‎خواهم. دوستی و رفاقت خوبان، و رسیدن به حقایق ایمان را می ‎طلبم. غنیمت بردن از هر كار نیكی و پیراستگی از هر گناه را، فرود آمدن رحمتت را، و آمرزش گناهان و دستیابی به بهشت و نجات از آتش جهنّم را از تو درخواست دارم.(2)
دعایی دیگر؛ «اَللّهُمَّ اشْرَحْ بِالْقُرْآنِ صَدْری، وَ اسْتَعْمِلْ بِالْقُرْآنِ بَدَنی، وَ نَوِّر بِالْقُرْآنِ بَصَری، وَ اَطْلِقْ بِالْقُرْآنِ لِسانی، وَ اَعِنّی عَلَیْهِ ما اَبْقَیْتَنی، فَاِنَّهُ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّهَ اِلّا بِكَ»؛ بار خدایا! سینه ‎ام را با قرآن گشاده گردان، جسمم را با قرآن به خدمت‌ بگیر، چشمم را با قرآن نورانی نما، زبانم را با قرآن گویا كن، و تا زنده‎ ام مرا در راه قرآن یاری كن، كه هیچ نیرو و قدرتی جز به تو نیست.(3)
دعایی دیگر؛ دعای طولانی از حضرت سجاد علیه السلام برای ختم قرآن است که در دعای «چهل و دوم» صحیفه سجادیه نقل شده است.
در باره نحوه دعا کردن نیز باید گفت می توان دعا را بطور عمومی و کلی مطرح کرد و دیگر بطور موردی نام افراد را ذکر نکرد، مانند نماز شب و در قنوت نماز وتر، می توان چهل مؤمن را تک تک نام برد و یا می توان بطور عمومی و کلی ذکر «اللّهمَ إغفِر لِلمؤمنینَ وَ المؤمناتِ وَ المسلمینَ وَ المسلماتِ الأحیاءِ مِنهُم وَ الأمواتِ بِجاه مُحَمّدٍ وَ آلِهِ الأطهارِ» را خواند.
هم چنین دعاي هر روز ماه رمضان که به صورت کلی و عمومی است: «...اللَّهُمَّ أَغْنِ كُلَّ فَقِيرٍ، اللَّهُمَّ أَشْبِعْ كُلَّ جَائِعٍ، اللَّهُمَّ اكْسُ كُلَّ عُرْيَانٍ، اللَّهُمَّ اقْضِ دَيْنَ كُلِّ مَدِينٍ، اللَّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ كُلِّ مَكْرُوبٍ، اللَّهُمَّ رُدَّ كُلَّ غَرِيبٍ، اللَّهُمَّ فُكَّ كُلَّ أَسِيرٍ، اللَّهُمَّ أَصْلِحْ كُلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِينَ، اللَّهُمَّ اشْفِ كُلَّ مَرِيض‏...».
در ادامه لازم به ذکر است الزامی نیست که هر کسی ثواب قرائت قرآنش را به معصومین علیهم السلام یا ... هدیه کند. ثانیا هدیه دادن اعمال و عبادات به دیگران، خصوصا انسان کامل (معصومین) ـ که در نزد خداوند و در درگاه الهی آبرو دارد و صاحب شأن و مقام است ـ خود زمینه ساز قبولی عبادات و کسب ثواب بیشتر و مضاعف است.
در این جا روایتی در خصوص هدیه ثواب قرائت قرآن بیان می شود:
«... فَكَانَ أَبِي يَخْتِمُهُ أَرْبَعِينَ خَتْمَةً فِي شَهْرِ رَمَضَانَ، ثُمَّ خَتَمْتُهُ بَعْدَ أَبِي، فَرُبَّمَا زِدْتُ وَ رُبَّمَا نَقَصْتُ عَلَى قَدْرِ فَرَاغِي وَ شُغُلِي وَ نَشَاطِي وَ كَسَلِي، فَإِذَا كَانَ فِي يَوْمِ الْفِطْرِ جَعَلْتُ لِرَسُولِ اللَّهِ (ص) خَتْمَةً، وَ لِعَلِيٍّ (ع) أُخْرَى، وَ لِفَاطِمَةَ (ع) أُخْرَى، ثُمَّ لِلْأَئِمَّةِ (ع)، حَتَّى انْتَهَيْتُ إِلَيْكَ، فَصَيَّرْتُ لَكَ وَاحِدَةً مُنْذُ صِرْتُ فِي هَذَا الْحَالِ، فَأَيُّ شَيْ‏ءٍ لِي بِذَلِكَ؟ قَالَ: لَكَ بِذَلِكَ أَنْ تَكُونَ مَعَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ. قُلْتُ اللَّهُ أَكْبَرُ فَلِي بِذَلِكَ؟ قَالَ: نَعَمْ ثَلَاثَ مَرَّات‏»؛ شخصی خدمت امام موسی بن جعفر علیه السلام عرض می كند ... پدرم ‏چنين بود كه چهل بار قرآن را در ماه رمضان ختم می كرد، و من نيز پس از پدرم (به همين اندازه ‏ها) ختم می كنم، ‏گاهى بيشتر و گاهى كمتر، به اندازه فراغت و شغلم و به اندازه نشاط و كسالتم؛ و چون روز عيد فطر شود يک ‏ختم آن را هديه رسول خدا صلی الله علیه و آله كنم، و يكى را هديه على عليه السلام، و يكى را هديه فاطمه عليها ‏السلام، و هم چنين براى هر يک از ائمه علیه السلام، تا برسد به شما كه براى هر يک يكى هديه كنم، و تا به اين حال ‏رسيده ‏ام چنين كرده ‏ام، براى من در برابر اين عمل چه پاداشى هست؟ حضرت فرمودند: پاداشت اين است كه روز قيامت ‏با ايشان باشى. گفتم: اللَّه اكبر! اين است پاداش من؟ حضرت تا سه بار فرمودند: آرى.‏(4)
بنابر این، قرائت قرآن و انجام اعمال مستحبی، استحباب و ثواب دارد، و هدیه دادن ثواب آن اعمال نیز مستحبی مضاعف است که ثواب آن را چندین برابر می کند، خصوصا اگر به حضرات معصومین علیهم السلام هدیه شده باشد.
البته الزامی به هدیه کردن نیست ولی قطعا کسی که از ثمرات و میزان پاداش اهدای ثواب، آگاه باشد، هیچ گاه از این فرصت غافل نشده و علاوه بر ارزشمندتر کردن عملش، خود را مشمول ثواب بیشتر می کند.
دعای ختم قرآن، برای ختم کامل قرآن است البته برای هر ختم قرائتی نیز می توان خواند، یعنی خواندن این دعا برای قرائت غیر کامل، هیچ ممنوعیت و منعی ندارد و مانند سایر ادعیه، بر آن ثواب مترتب است و مشمول اجابت است. به بیان دیگر؛ هیچ دلیل (عقلی، نقلی) برای محدود نمودن آن نداریم. افزون بر این که برای دعا و ارتباط با خدوند، زمان و شرط خاصی وجود ندارد.
«وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ»؛ و هنگامى كه بندگان من، از تو در باره من سؤال كنند، (بگو:) من نزديكم! دعاى دعا كننده را، به هنگامى كه مرا مى‏ خواند، پاسخ مى ‏گويم‏.(5)
در ضمن، اگر چه مجموعه دعای ختم قرآن که در آخر قرآن ها آمده از معصوم نیست ولی هیچ اشکالی ندارد چنین دعایی در ختم قرآن خوانده شود، کما این که دعاهای دیگری هم اگر اضافه بر این مجموعه دعا خوانده شود، اشکالی ندارد و مشمول اجابت است.
دعا کردن محدودیت ندارد. البته اگر به دنبال دعایی هستید که مأثور باشد یعنی از معصوم وارد شده باشد، این مجموعه دعاها چنین نیستند.
در هر صورت هر کدام از دعاها خوانده شود، ثواب بر آن مترتب است و مشمول اجابت است انشاءالله.

_________
(1) مکارم الاخلاق، طبرسی، ص 343، منشورات الشریف الرضی، چاپ ششم، 1972 میلادی؛ اقبال الاعمال، سید بن طاووس، ج 1، ص 234، تحقیق: قیومی، چاپ اول، مکتب الاعلام الاسلامی، 1414 ق؛ بحارالانوار، مجلسی، ج 89، ص 207، تحقیق: بهبودی و میانجی، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، 1403 ق.
(2) مکارم الاخلاق، طبرسی، ص 343؛ بحارالانوار، مجلسی، ج 89، ص 206؛ کنز العمال، المتقي الهندي، مؤسسة الرسالة، 1409ق، جلد 2، ص 352.
(3) اقبال الاعمال، ج 2، ص 290؛ بحارالانوار، ج 89، ص 209؛ میزان الحکمه، ری شهری، دارالحدیث، چاپ اول، ج 3، ص 2525.
(4) الكافی، ج ‏2، ص 618، ح 4.
(5) بقره/ 186.