عدم امکان ارتباط با امام زمان (عج) در عصر غیبت کبری

با عرض سلام و ادب

در مورد امكان ملاقات با امام زمان ، میان علمای شیعه اتفاق نظر وجود ندارد، در این زمینه دو نظر عمده كه در مقابل هم می باشد وجود دارد:

1. نظر مخالف. 2. نظر موافق.

این اختلاف نظر نیز مربوط به ملاقات در عصر غیبت كبری است.

قبل از اینكه به نقل دیدگاه ها و دلائل آن بپردازم، لازم است برای روشن شدن موضوع سؤال، نكته ای را در رابطه با انواع و حالات ملاقات، یادآور شوم تا محل اختلاف به خوبی مشخص شود

و آن اینكه ارتباط با حضرت مهدی (عج) از نظر حالات، سه نوع می باشد:

1. ارتباط روحی و عرفانی.
2. ارتباط در عالم خواب.
3. ارتباط فیزیكی و رؤیت با چشم ظاهری.

آنچه محل اختلاف است و در كتابها و حكایات مطرح می باشد، ناظربه نوع سوم از ملاقات است.
كسانی كه منكر امكان ارتباط و ملاقات با حضرت در غیبت كبری هستند، برای اثبات ادعای خود به تعدادی از روایات، از جمله توقیع خود حضرت به نائب خاص حضرت، استناد می كنند، چون حضرت مدعی مشاهده را تكذیب نموده است «ألا فمن ادعی المشاهده قبل خروج السفیانی و الصیحه فهو كاذب مفتر.»(1)
یعنی «آگاه باشید هر كس قبل از خروج سفیانی و ندای آسمانی مدعی دیدار من بشود، او دروغ گفته و افترا بسته است.»

طبق این دیدگاه نقل ملاقاتهایی كه در كتابها و قصص و حكایات، وجود دارد را نمی توان پذیرفت.
در مقابل، اكثریت علما و بزرگان شیعه قائل به امكان ملاقات می باشند و وقوع آن را فی الجمله می پذیرند و دلیل اصلی تحقق ملاقات را، ‌حكایات تشرفات می دانند كه از سوی اشخاص موثق و مورد اعتماد نقل شده است.

از نظر كسانی كه امكان ملاقات با حضرت را ممكن می دانند و بر آن صحه می گذارند، دلیل معتبری بر نفی امكان ملاقات وجود ندارد. طبق این دیدگاه در مورد تكذیب ملاقات روایاتی در كار نیست بلكه طبق تحقیق فقط یك روایت است و آن نیز توقیع حضرت می باشد.(2)

از این توقیع نیز پاسخهای مختلفی داده شده است كه بهترین پاسخ این است كه به تناسب حكم و موضوع با استفاده از لفظ «مفتر» منظور حضرت، صرف دیدار و ملاقات نیست
بلكه دیداری است كه همراه با نیابت باشد، مثل اینكه شخصی مدعی نیابت خاصه می شود و می گوید: من امام را مشاهده می كنم و حضرت من را وكیل خود قرار داده است و شما باید در كارها به من مراجعه كنید، حضرت چنین ادعایی را دروغ و افترا خوانده است.

اصل صدور توقیع نیز در مقام نیابت است و امام به علی بن مهر سمری فرموده است كه كسی را از جانب ما نصب مكن زیرا دوران غیبت صغرا و و نیابت خاصه به پایان رسیده است، در چنین شرایطی اگر كسی ادعای مشاهده و رؤیت داشته باشد معلوم است كه منظورش مشاهده حاكی از نیابت نمی باشد.(3)

بنابراین، ملاقات با امام زمان هیچ استحاله ای ندارد، زیرا رؤیت شخصی كه در دنیا با بدن مادی زندگی می كند و در میان مردم حضور دارد، امری است طبیعی و ندیدن برخلاف عادت روی مصالحی است كه غیبت را اقتضا كرده است.

در توقیع حضرت نیز گرچه مشاهده، نفی و تكذیب شده است، ولی این مشاهده به قرینه ذیل توقیع و سوء استفاده های احتمالی، حمل برمشاهده همراه با ادعای نیابت می شود(4)

بعضی از اهل تحقیق نظیر: آیت الله صافی، در مورد توجیه توقیع و اخبار تشرفات، حمل بر نیابت و سفارت را یكی از احتمالات قوی در معنای توقیع دانسته اند و معتقداند كه: مراد از توقیع نفی مشاهده مطلق و شرفیابی نیست بلكه مقصود، نفی ادعایی كه دال بر تعیین شخصی خاصی به نیابت باشد،(5)می باشد.

وی علاوه بر احتمال مذكور، وجه دیگری را نیز مطرح نموده است، می گوید: ممكن است مراد از توقیع نفی ادعای اختیاری بودن مشاهده و ارتباط باشد،یعنی اگر مشاهده و ارتباط با حضرت را اختیاری ادعا كند، به این صورت كه هر وقت بخواهد خدمت امام شرفیاب می شود، كذّاب مفتری و این ادعا از احدی در زمان غیبت كبری پذیرفته نیست.(6)

پی نوشت:
1- كمال الدین، ج 2، ص 294، باب 45، حدیث 45،
2- سیمای آفتاب، حبیب الله طاهری، ص 180
3- سیمای آفتاب، ص 181.
4- مهدی تجسم امید و نجات، عزیزالله حیدری، ص 209،
5- امامت و مهدویت، آیت الله صافی گلپایگانی، ج 3
6-همان، ص 65.

علیک سلام.

دوست عزیز!

در رابطه با مسائل اینچنینی باید بر طبق سند و مدرک عقلی و نقلی مطالبی بیان کرد نه بر طبق حدس و گمان.

در رابطه با جزیزره خضراء مطالبی خدمت شما عرض می کنم:

در مورد جزيزه خضراء در مجموع دونظر مختلف وجود دارد.
برخي‌آن را صحيح و معتبر و قابل استناد مي دانند.
بعضي ديگر آن را مجعول و شبيه به افسانه مي دانند و مي گويند ،استناد به آن درست نيست .

دلايل صحت داستان جزيره خضرا ء:

طرفداران، صحت اين داستان مي گويند؛ اگر اين داستان ، داستان ساختگي ،رماني و افسانه اي بود هيچ گاه بزرگان ، مفاخر شيعه به آن توجه نمي كردند و در كتابهايشان آن را نقل نمودند .
كساني كه اين داستان را نقل كرده اند :
1-«فضل بن يحيي» از علماي قرن هفتم كه او داستان را بلاواسطه در حله در منزل سيد فخر الدين حسن بن علي موسوي مازندراني ، از زبان زين الدين ، علي بن فاضل مازندراني شنيد، سپس آنرا در كتابي به نام «الجزيره الخضراء » نگاشت و همين كتاب در آينده مأخذ و منبع كتب سايرين شد و اولين كتابي كه در اين مورد نوشته شده همين كتاب است.

2- قاضي نور الله شوشتري دركتاب پر ارج مجالس المؤمنين آن را آورده است.

3- محقق كركي آن را به فارسي ترجمه كرده است.

4- علامه مجلسي آن را در كتاب بحار الانوار درج كرده است.

5- شيخ حر عاملي آن را در كتاب اثبات الهدي درج كرده است. و دهها نفر ديگر كه اين داستان را در كتابهاي خود آوردند.
طرفداران صحت اين داستان مي گويند ،اگر اين داستان يك موضوع جعلي و افسانه اي بود اين همه برزگان بر آن استناد نمي كردند و آن را در كتاب خود درج نمي كردند .

دلايل جعلي و افسانه اي بودن داستان جزيزه خضرا ء :

اولا : درست است كه اين داستان را بسياري از بزرگان نقل كرده اند،ولي وقتي دقت شود،آن يك داستان و از يك شخص بيشتر نيست و قهرمان داستان تنها علي بن فاضل مازندراني و منبع همه آنها كتاب فضل بن يحيي است .

ثانيا : اين داستان سند معتبري ندارد،زيرا داستان از يك كتاب خطي نا شناخته نقل شده كه خود مرحوم مجلسي در باره اش مي نويسد ، چون من اين داستان را در كتب معتبر نيافتم ،باب جداگانه اي را به آن اختصاص دادم تا با مطالب كتاب مخلوط نشود.

ثالثا : در متن داستان تناقضاتي ديده ميشود ،چنانكه در يك جا سيد شمس الدين به راوي داستان گفت :من نايب خاص امام هستم و خودم آن حضرت را تا كنون نديده ام و پدرم نيز آنجناب را نديده ، ليكن سخنش را شنيده است، اما جدم هم خودش را ديده ، و هم حديثش را شنيده است، اما همين سيد شمس الدين در جاي ديگر به راوي داستان گفت: من هر روز صبح جمعه براي زيارت امام به آن كوه مي رويم و خوب است تو هم بروي و شفيع محمد هم به راواي داستان گفت: فقط سيد شمس الدين و امثالش مي توانند خدمت امام زمان مشرف شوند چنانكه ملاحظه مي فرماييد اين مطالب با هم تناقض دارند .

رابعا : در داستان مذكور به تحريف قرآن تصريح شده كه قابل قبول نيست و مورد انكار شديد علماي اسلام است.

خامسا : موضوع اباحه خمس در زمان غيبت مطرح شده و مورد تأييد قرار گرفته ، كه آن هم از نظر فقها مردود است .

به هر حال داستان به طور رمانتيك تهيه شده كه خيلي عجيب و غريب به نظر مي رسد، يك نفر به نام زين الدين از عراق به قصد تحصيل علوم به شام و از آنجا به همراه استادش به مصر و از آنجا به همراه استادش به اندلس (اسپانيا) سفر مي كند، پس از طي اين مسافت طولاني مريض مي شود. استادش او را رها مي كند و بعد از بهبودي با شنيدن نام جزيزه روافض آن چنان به ديدن آن مشتاق مي شود كه استادش را فراموش مي كند به پيمودن راه و دور خطر ناك به جزيره رافضيها مي رسد، در آن جا نام جزيزه خضراء را مي شنود ، با اينكه بنا بود پس از چهارماه كشتي بيايد ،پس از چهل روز آمد و پس از يك هفته توقف او را به همراه خود به دريا مي برند و در وسط بحر ابيض آبهاي سفيدي را مي بيند كه شيرين و گورا است.
بر فرض چشم پوشي از همه اين اشكالات نمي توانيم بپذيريم كه سكونت حضرت دائما در آن جزيره هست ، اگر اصل اين جزيره و داستان صحت داشته باشد ممكن است حضرت مدتي در آنجا مانده باشد و گرنه حضرت به طور نا شناس در بين مردم زندگي مي كنند، لذا او را در جاهاي مختلف ديده اند كما اينكه امام صادق «عليه السلام » فرموده اند.

پس انحصار زندگي حضرت در جزيزه خضرا ء صحيح نيست .

منابع جهت مطالعه بیشتر :
1-تجسم اميد و نجات ، عزيز الله حيدري
2-سيماي مصلح جهان ، مراد فيضي
3-سيماي آفتاب ، دكتر حبيب الله طاهري
4-ارتباط معنوي با حضرت مهدي ، حسين گنجي

با عرض سلام و ادب

هر چند موضوع امکان یا عدم امکان ارتباط با امام زمان(عج) بحثی اختلافی است،ولی دلایل و مستندات عقلی و نقلی بر امکان ارتباط با امام زمان(عج) وجود دارد.جهت مطالعه بیشتر پیرامون این موضوع به لینک های زیر مراجعه فرمایید:

http://www.bsharat.com/id/1/9mah/2.html

http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/4518/4535/32622

با سلام خدمت جناب یونس بن عبدالرحمن

در اینکه توقیع شریف،معتبر و غیر قابل خدشه می باشد،بحثی نداریم.ولی آنچه مهم است این است که با توجه‌ به‌ اهميت‌ و نقش‌ تعيين‌‌كننده‌ بحث‌ توقيع‌ در سرنوشت‌ مسئله محل‌ نزاع‌، اين‌ دليل‌، به بحث‌ همه‌‌جانبه‌ و بررسي‌ جامع‌ نیاز دارد. از اين‌رو،‌ لازم‌ است‌ كه‌ اين‌ بحث‌ در ضمن‌ مراحل‌ چهارگانه‌ متن‌، سند، دلالت‌ و حل‌ تعارض‌ ميان‌ آن‌ با نقل‌ تشرفات‌ مورد توجه‌ كافي‌ قرار گيرد.

استنباط عدم‌‌امكان‌ رؤیت‌ حضرت‌ بقیة‌الله‌ تا زمان ‌رسیدن‌ به‌ ظهور، به‌ استناد جمله «فلاظهور» و عام‌ دانستن‌ معنای‌«المشاهدة‌»، به‌ هیچ‌وجه ‌تام‌ نیست و چنین‌ استنباطی‌ از عدم‌توجه به‌ دو مطلب‌ اساسی‌ در مورد‌ توقیع‌ سرچشمه می‌گیرد:

1. ضرورت‌ شناخت‌ فضای‌ فكری‌ جامعه‌ بشری‌ در عصر صدور توقیع‌ درباره مشاهده حضرت‌ و توجه‌ به‌ موضوع‌ توقیع‌ كه‌ می‌تواند فلسفه‌ صدور توقیع‌ شریف‌ به‌ شمار رود.

2. ضرورت‌ متن‌شناسی‌ و توجه‌ به‌ شواهد و قرینه‌های تعبیه‌ شده‌ در متن‌ توقیع‌، که بهترین ‌روش‌ برای‌ فهم‌ درست توقیع‌ و روشن‌ شدن‌ مفاد آن‌ به شمار می‌آید.
مع‌الأسف، به هیچ‌كدام‌ از این‌ دو مطلب‌ در استدلال‌ و استنباط منكران‌ ارتباط، به‌ خوبی‌ عنایت‌ نشده است‌.

بر اساس‌ توضیحات‌ ارائه‌ شده‌، بررسی‌ متنی‌ و دقت‌ و غور كافی‌ در كلمات‌ توقیع‌ و ارتباط بخش‌های آن‌، ما را به‌ این‌ نتیجه‌ می‌رساند كه‌ توقیع،‌ از تكذیب‌ مدعیان‌ وساطت‌ و ارتباط خاص‌ خبر می‌دهد. منظور از «فلاظهور» با توجه‌ به‌ تعابیر ذیل‌ آن‌، ظهور به‌ معنای‌ اصطلاحی‌ و قیام‌ نهایی‌ حضرت‌ است،‌ نه‌ ظهور به‌ معنای‌ لغوی‌ و مطلق‌ بروز. منظور از «فمن‌ ادعی‌ المشاهده‌» نیز به ‌قرینه‌ الف‌‌ولام‌ و توصیف‌ مدعی‌ با دو عنوان‌ «كذاب‌ مفتر»، داعیه‌‌داران‌ وساطت‌ وارتباط خاص‌ است‌؛ نظیر آن‌چه‌ درباره نواب‌ اربعه‌ مطرح‌ بوده‌، با این‌ ویژگی‌ كه‌ ارتباط به ‌صورت‌ دو جانبه‌ بوده‌ و تصمیم‌ سفیر حضرت‌ نیز در تحقق‌ و انجام‌ دیدار خصوصی‌ با ایشان نقش‌ داشته‌ است‌. با صدور این توقیع چنین‌ ادعایی‌ كه‌ تماس‌ با حضرت‌ را برای‌ خود دست‌رس‌‌پذیر وانمود كند و میان ‌خود و ایشان نقش‌ و جایگاهی قائل‌ شود، تكذیب‌ می‌گردد و در عصر غیبت‌ كبرا‌ این‌ باب‌ بسته‌ اعلام‌ گردیده‌، نه‌ هر نوع‌ رؤیت‌ و امكان‌ تشرفی‌.

بنابراین‌، برآیند مفاد توقیع‌ چنین خواهد بود که ممنوع بودن ادعای‌ مشاهده‌ با توجه‌ به‌ «كذاب‌ مفتر» كاملاً مشخص‌ است. تركیب‌ دو صفت‌ دروغ‌ و افترا هم، بیان‌گر جنس‌ و فصل‌ این ‌ادعا بوده‌ و مشخص‌ می‌كند که منظور از توقیع‌، ادعای‌ مشاهده‌ و ارتباط، با این‌ دو ویژگی ‌است.
اساساً، شأن‌ نزول‌ این‌ توقیع‌ كه‌ به‌ صورت‌ تكذیبیه‌ مطرح‌ شده،‌ تكذیب‌ مدعیان‌ دروغین‌ و جلوگیری‌ از شكل‌گیری‌ «باب‌» شدن‌ افراد سودجو و فرصت‌طلبی‌ است‌ كه‌ شاید در آینده‌ با دست‌آویز قرار دادن‌ این‌ مسئله، آن‌ را وسیله رسیدن‌ به‌ اغراض‌ مادی‌ و شهرت‌طلبی‌ خود قرار دهند.

این‌ تكذیبیه‌، هرگز كسانی‌ را دربر نمی‌گیرد كه‌ بنا به‌ اقتضای‌ مصالح‌ خاصی‌، آن‌ هم‌ صرفاً با تصمیم‌ یك‌جانبه حضرت اذن‌ تشرف‌ می‌یابند. پس اگر كسی‌ به‌ طور اتفاقی‌ یا بر اثر توجه‌ و توسل‌ به‌ آن‌ حضرت‌، در بعضی‌ موارد به‌ فیض‌ ملاقات‌ برسد، نه‌ تنها در نقل‌ آن‌ دروغ‌گو نیست و جواز تكذیب‌ آن‌ از این‌ توقیع‌ به‌ دست‌ نمی‌آید، بلكه‌ به‌ فیض‌ و سعادتی‌ بزرگی نیز رسیده‌ است‌. گرچه‌ كسانی‌ كه‌ این‌ توفیق‌ الهی‌ نصیب‌ آنان‌ شده‌ است، نوعاً به‌ دلیل دوری‌ از شائبه ‌ریا و شهرت،‌ از نقل‌ آن‌ سر باز می‌زنند یا فقط آن را نزد اشخاصی‌ كه‌ محرم‌ راز باشند، به‌ ودیعه‌ می‌گذارند. شاید یكی‌ از دلایل‌ این‌ كتمان‌ و محافظت‌ نیز ترس‌ از تخطئه‌ كسانی‌ باشد كه ‌به‌ طور افراطی‌ و غیرمنطقی‌، هر نوع‌ سخنی‌ را در این‌ زمینه‌، با حربه‌ انكار و تكذیب‌ دروغ‌ می‌‌پندارند و طرد و نفی‌ می‌كنند.[1]

به‌ نظر می‌رسد، راه‌ اعتدال‌ و نگاه‌ منصفانه‌ در این‌‌باره تفکیک میان‌ تشرفات‌ معتبر و ادعاهای‌ بی‌اساس‌ و كذب‌ است و باید معیارهای‌ صحیح‌ را در پذیرش‌ یا رد چنین‌ قولی‌ به‌ كار بست‌؛ دقیقاً همان‌ روشی‌ كه‌ فقها همواره‌ در مورد نقل‌ احادیث‌ و روایات‌ به‌ كار می‌برند و در قبول‌ و رد خبر،‌ ملاك‌ و ضوابط خاصی‌ نظیر وثاقت‌ راوی‌، درستی مذهب‌ او، اتصال‌ سند روایت‌ و... را اعمال‌ می‌کنند. مسئله ارتباط و نقل‌ تشرفات‌ نیز باید با چنین‌ روشی‌ پالایش‌ شود و ‌اخبار موثق‌ و تشرفات‌ معتبر، از ادعاهای‌ بی‌اساس‌ جداسازی‌ شود و قضاوت‌ در این‌ مورد نباید یك‌كاسه‌ و یك‌سان‌ باشد.

لطفاً مقاله لینک زیر را با دقت مطالعه فرمایید:

http://www.bsharat.com/id/1/9mah/2.html

پی نوشت:
[1] . این‌ روی‌كرد افراطی،‌ فریاد بعضی‌ از نویسندگان‌ را بلند کرده كه‌ دردمندانه‌ می‌گویند: وای‌ به‌ حال‌ امتی‌ كه‌ به‌ عده‌ای‌ از اخیار، فقط به ‌خاطر این‌که به‌ محضر امام‌ زمانش‌ تشرف‌ داشته‌اند، تهمت‌ دروغ‌ و فریب‌ می‌زنند. (حسین علی‌پور، كرامات‌ حضرت‌ ولی‌‌عصر4، ص‌36، تصحیح مسجد مقدس جمکران، قم 1380 شمسی).

با عرض سلام و ادب خدمت شما جناب عبدالرحمن! تا جایی که بنده اطلاع دارم و خوانده ایم و شنیده ایم،معروف و مشهور قریب به اتفاق این است که در مذهب امامیه چهار منبع استنباط حجت و معتبر می باشد:کتاب،سنّت،اجماع و عقل. حال شما از کجا و با چه سند و مدرکی با قاطعیت می فرمایید:«در مذهب امامیه فقط کتاب و سنت حجت است» جای سوال دارد.البته در مورد جزئیات این منابع اربعه بخصوص اجماع و عقل بحث هایی مطرح است. نکته دیگر اینکه،بنده این انتظار و توقع را نداشته ام که شما تمام مطالب این مقاله را بپذیرید.همانگونه که شما هم اطلاع دارید،بحث امکان یا عدم امکان ملاقات با امام زمان(عج) از مسائل اختلافی است که در طول تاریخ غیبت،برخی از بزرگان و استوانه های علمی شیعه منکر و برخی هم موافق امکان ملاقات بوده اند.منتهی شما بدون توجه به نظرات موافقان این موضوع،با قاطعیت و جدیت اصرار بر این دارید که چنین امری ممکن نیست.حال آنکه حداقل این است که این امر از نظر عقل محال نمی باشد. همچنین اینکه عالم بزرگوار و مرجع تقلید جهان تشیع حضرت آیت الله سیستانی-حفظه الله- منکر امکان ملاقات هستند،مشکلی ایجاد نمی کند،چرا که در مقابل بزرگان دیگری هم هستند که موافق این موضوع هستند،به همین دلیل است که بنده معتقدم با قاطعیت و مصرانه در یک امر اختلافی که اتفاقاً در دو طرف اختلاف شخصیت های بزرگ علمی هستند،نباید اظهار نظر کنیم. نکته پایانی اینکه: ضمن احترام به همه اساتید بزرگوار شما و خود حضرتعالی،اما اینکه ما هر آنچه که اساتید ما گفته اند را وحی منزل بدانیم و تمام سخنان مخالف را بدون نقد و بررسی رد کنیم،امری عالمانه و منطقی نیست.حال آنکه کسانی که قائل به امکان ملاقات با امام زمان(عج) بوده و نیز کسانی که تشرفاتی را نقل کرده اند،از اسطوانه های علمی و اخلاقی عالم تشیع می باشند. یادش بخیر! آن زمانی که در مقطع کارشناسی ارشد تاریخ تحصیل می کردیم،استاد محقق و بزرگواری داشتیم که الحق و الانصاف یکی از مبرزترین و با سوادترین اساتید بودند.ایشان گاهی اوقات با جدیت و بدون تعارف از شاگردان گلایه می کردند و ابراز تأسف می کردند که چرا کسی از شما مطالب مرا به نقد نمی کشد و چشم بسته قبول می کنید. بنابراین جناب یونس بن عبدالرحمن بزرگوار: عالمانه و منطقی این است که در اینگونه موضوعاتی که بین بزرگان و عالمان اختلاف نظر وجود دارد،از اظهار نظر قطعی خودداری کنیم.

با عرض سلام و ادب

جناب هادی!

اینگونه اظهار نظر پیرامون اجماع و حجیت آن،نشانگر عدم اطلاع کافی و لازم شما از دیدگاه علمای شیعه از جمله شیخ اعظم انصاری است.درست است که اجماع برگرفته از اهل سنت است،اما اجماعی که شیعه آن را حجت می داند با اجماع مد نظر اهل سنت،تفاوت زیادی دارد.ضمن اینکه شیعه بعد از تقسیم کردن اجماع به انواع مختلف، برخی را حجت دانسته و برخی از اقسام را هم حجت نمی داند.

توضیح اینکه:

هم علمای تشیع و هم علمای اهل تسنن، اجماع را معتبر می دانند، ولی شیعه اجماع را به گونه ای معتبر می داند و سنی به گونه ای دیگر. اهل تسنن می گویند که اساسا اتفاق علما خودش به اصطلاح "موضوعیت" دارد؛ یعنی اگر در یک زمان علمای اسلام روی یک مسئله فقه وفاق نظر پیدا کنند که مثلا فلان چیز حلال است، همین قدر که اتفاق نظر پیدا کردند، دیگر آن چیز حلال است. گفته اند معنی سخن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که فرموده است: "«لا تجتمع امتی علی خطاء»"؛ یعنی "امت من بر خطا اتفاق نمی کنند" که این را خودشان نقل کرده اند این است که هر گاه امت من بر رأیی وفاق پیدا کردند، همان وفاقشان، عین حقیقت است، و اگر در زمانی دیگر، علمای اسلام اتفاق پیدا کردند بر خلاف آنچه که علمای زمان قبل اتفاق پیدا کرده بودند، باز حقیقت، این دومی است. اگر علمای قرن اول روی مسئله ای اتفاق نظر پیدا کنند، حرفشان حقیقت است، اگر علمای قرن دوم بر نظریه ای اتفاق نظر پیدا کردند که خلاف آن چیزی بود که علمای قرن پیش اتفاق پیدا کرده بودند حرف اینها هم در زمان خودشان حقیقت است. پس حکم خدا در قرن اول یک چیز است، در قرن دوم چیز دیگر، و در قرن بعد چیز دیگر. این نظریه را علمای اصول اصطلاحا نظریه تصویب می گویند و این علما را مصوبه می خوانند.

ولی شیعه این نظر را قبول ندارد. شیعه می گوید علما فقط می توانند کاشف حکم خدا باشند و حکم خدا با وفاق علما در یک زمان عوض نمی شود. اگر علمای قرن سیزدهم هم اتفاق نظر پیدا کردند که یک چیز حلال است و علمای قرن چهاردهم آنچه را که آنها گفته بودند حرام است بگویند حلال است، حکم خدا یکی از این دو است، یا آنها اشتباه کرده اند یا اینها. از این جهت است که شیعه اساسا برای اتفاق نظر علمای یک زمان اصالت قائل نیست مگر آنکه به شکلی منتهی به امام شود. اجماع، تا در جائی به امام نرسد، حجت نیست.

اما در مورد این فرمایش شیخ انصاری در مورد اجماع که فرمودند«هم الاصل له و هو الاصل لهم»،درست این بود که بیشتر تحقیق و بررسی می کردید و بعد از رسیدن به مراد و منظور شیخ انصاری از این عبارت،آن را دلیل بر رد اجماع می گرفتید.به فرموده حضرت آیت الله جوادی آملی در درس خارج فقه مورخ 5/2/89 این سخن شیخ انصاری اشاره به اجماع مد نظر اهل سنت برای اثبات درست بودن خلافت خلفا است،آنها مي‌گويند منشأ خلافت اوّلي و بعد از آن، همان اجماع صحابه است در سقيفه كه منشأ پيدايش اجماع است.شیخ انصاری این اجماع را رد می کند نه هر اجماعی را.

اتفاقاً شيخ انصاري پس از نقل اقسام مختلف اجماع و ردّ آنها، فقط به يك اجماع قائل است و آن را معتبر و حجت مي‌شناسد و آن اجماع محصّل است؛ يعني اجماعي كه فقيه خود شخصآ آن را بدست آورده باشد.

بنابراین اینگونه نیست که شیعه بطور مطلق منکر اجماع باشد،بلکه اجماعی که مورد نظر اهل سنت است را قبول ندارد.

در پایان تذکر این مطلب لازم است که:

جهت جلوگیری از انحراف مطالب از موضوع اصلی تاپیک،اگر پیرامون منابع استنباط احکام سوال و نظری دارید،باید در تاپیکی مستق مطرح و بحث شود.لذا درخواست بنده این است که در این تاپیک فقط پیرامون موضوع اصلی یعنی امکان ملاقات با امام زمان(عج) بحث شود.

این مطالبی هم که بنده بیان کرده ام فقط از باب رعایت ادب و پاسخ دادن به مطالب حضرتعالی بوده است.

با عرض سلام و ادب
جناب یونس بن عبدالرحمن!
ضمن احترام به عقیده حضرتعالی که با تحقیق و بررسی مفصل یقین به عدم امکان ملاقات با امام زمان(عج) پیدا کرده اید،باید عرض کنم با توجه به دلایل متعددی که از قدیم الایام برای امکان وقوع این ملاقات از سوی علما و شخصیت های بزرگ شیعه مطرح شده و نیز اعتراف بسیاری از بزرگان به این موضوع،اگر نتوانیم صددرصد بگوییم این ملاقات ها ممکن است،مطمئناً با قطع و یقین هم نمی توانیم منکر آن شویم.
آنچه از بررسی نظر بزرگان در مورد بحث امکان یا عدم امکان ملاقات در زمان غیبت کبری بدست می آید این است که از همان آغازین سالهای غیبت کبری این اختلاف وجود داشته است.
در مورد امکان ملاقات درزمان غیبت کبری، هر چند در جزئیات و چگونگی این ملاقات ها اختلافهایی وجود دارد،ولی بزرگان و شخصیت های فراوانی بوده و هستند که این موضوع را پذیرفته اند و همانگونه که مخالفت برخی از بزرگان به فرموده شما مؤید شماست در رد این ملاقات ها،نظر این بزرگان بخصوص به توجه به شخصیت بالای علمی آنها که الحق و الانصاف برخیاز آنها از اسطوانه های علمی جهان تشیع بلکه جهان اسلام بوده و علما و مراجع فعلی ما سر سفره علم و دانش این بزرگان نشسته اند،مؤید قویتر و محکمتری برای تأیید امکان ملاقات با امام زمان(عج) می باشد.
از جمله این بزرگان عبارتند از:
1. مرحوم‌ سيدمرتضي‌ علم‌‌الهدي(م436قمری) از شاگردان‌ شاخص‌ مرحوم‌ شيخ‌ مفيد (336ـ 413قمری) بارها در اين‌‌باره اظهار نظر کرده‌ است‌:
او در كتاب‌ تنزيه‌ الأنبياء مي‌فرمايد:
ما اعتقاد نداريم‌ كه‌ در زمان‌ غيبت‌، كسي‌ به‌ ملاقات ‌امام‌ زمان‌(عج) نمی‌رسد و هيچ‌ بشري‌ با آن‌ حضرت‌ ارتباط ندارد. [1]‌
زيرا نفي‌ ملاقات‌ و ارتباط چيزي‌ نيست‌ كه‌ راهي‌ براي‌ اثبات‌ آن‌ وجود داشته‌ باشد. در اين‌جا ايشان‌ معتقد است‌ كه‌ دست‌‌کم از نظر سلبي‌، هيچ‌ دليلي‌ بر ادعاي‌ عدم‌ رؤيت‌ و انكار ملاقات‌ وجود ندارد.
وی در كتاب‌ الشافي‌ في‌ الإمامه افزون بر نفي‌ انكار رؤيت‌، بر اثبات‌ موضوع‌ ملاقات‌ نيز تأكيد مي‌كند و مي‌فرمايد:
ما هرگز باور نداريم‌ كه‌ حضرت‌ به‌ طور خصوصي‌ براي‌ عده‌ای‌ از دوستان‌ و پيروان‌ خود نيز ظاهر نگردد، بلكه‌ از نظر ما، احتمال‌ چنين‌ چيزي‌ وجود دارد. [2]
سید در كتاب‌ رسائل‌، به‌ طور روشن‌ بر اثبات‌ مسئله ملاقات‌ در عصر غيبت‌ تصريح‌ مي‌كند:
به‌ اعتقاد ما، دست‌رسی به‌ امام‌ زمان‌ براي‌ بسیاری‌ از دوستان‌ و معتقدان‌ به‌ حضرت‌ ممكن‌ است‌ و آنهایي‌كه‌ به‌ امامت‌ حضرت‌ معتقدند، در زمان‌ غيبت‌ نيز بهره‌مندي‌ از درك‌ حضور امام‌ براي‌آنان‌ میسر است. [3]
2. مرحوم‌ شيخ‌ طوسي‌ (385ـ460 قمری) از شاگردان‌ درجه یک مرحوم‌ مفيد است‌ که به‌ دلیل شخصيت‌ ممتاز علمي‌اش‌ در ميان‌ علماي‌ شيعه‌ به‌ «شيخ‌ الطائفه» شهرت‌ دارد، در كتاب‌ الغيبه مي‌نویسد:
ما معتقد نيستيم‌ كه‌ امام از همه‌ اولياي‌ خود پنهان‌ است، بلكه‌ شاید بسیاری‌ از دوستان‌ ويژه‌ حضرت‌، با امام‌ ديدار کنند و امام‌ براي ‌آنان‌ ظاهر گردد، زيرا هيچ‌كس‌ جز از حال‌ خود، از وضع‌ ديگران‌ آگاهي‌ ندارد. پس‌ اگر امام‌ براي‌ او ظاهر شود، در آن‌ حال‌ علت‌ پنهان بودن از وي‌ برطرف‌ گرديده‌ و اگر هم‌ ظاهر نگردد، مي‌داند كه‌ علت‌ بی‌توفيقی،‌ به‌ خاطر بی‌لياقتي‌ خود او يا مصالح‌ ديگر است. [4]
او در جاي‌ ديگري‌ از كتاب‌ الغيبه، به‌ موضوع‌ ديدار خصوصي‌ ياران‌ و دوستان‌ خاص‌ حضرت‌ كه‌ ممکن است به‌ صورت‌ سرّي‌ با امام ديدار کنند، اشاره‌ مي‌كند:
دشمنان‌ حضرت‌ گرچه‌ مانع‌ حضور علني‌ و رسمي‌ وي‌ در جامعه‌ شدند و جلو تصرفات‌ و تدبير آشكار حضرت‌ را گرفتند، هرگز نتوانستند مانع‌ ارتباط خصوصي ‌امام‌ با دوستان‌ آن‌ حضرت‌ و رسيدن‌ بعضي‌ به‌ ملاقات‌ حضرت‌ به‌ طور پنهاني‌ و سرّي ‌بشوند. [5]
اين‌ عبارت‌، بر وجود ارتباط سرّي‌ ميان‌ حضرت‌ و عده خاصي‌ از پيروان‌ و شيعيان‌ ایشان در زمان‌ غيبت‌ صراحت‌ دارد.

3. سيد بن‌ طاووس ‌‌(م 664 قمری) كه‌ تشرفاتي‌ نيز از وي‌ نقل‌ شده‌ و از بزرگان علماي‌ متقدم‌ شيعه‌ به‌ شمار مي‌رود، در اين‌ موضوع‌، به ‌امكان‌ تشرف و ملاقات‌ خصوصي‌ بعضي‌ از خواص‌ به محضر حضرت معتقد است. وي‌ در اين‌ زمينه‌ در كتاب‌ الطرايف‌ مي‌نويسد:
اكنون‌ كه‌ حضرت ‌براي‌ عموم‌ شيعيان‌ آشكار نیست، هيچ‌ مانعي‌ وجود ندارد كه‌ ایشان با گروهي‌ از افراد خاص‌ شيعه‌ ملاقات‌ کند و آنان‌ به طور مستقیم از گفتار و رفتار حضرت‌ استفاده‌ کنند و آن‌ را پنهان‌ بدارند.[6]

4. محقق‌ نائیني به‌ موضوع‌ تشرف‌ بعضي‌ از خواص‌ در بعضي‌ موارد تصريح‌ دارد و مي‌فرمايد:
گاهي‌ در زمان‌ غيبت ‌اتفاق‌ مي‌افتد كه‌ بعضي‌ از بزرگان‌ دين‌ به‌ محضر حضرت‌ شرف‌ياب‌ شوند و حكم‌ الهي‌ را به طور مستقيم از ایشان دریافت کنند.[7]

5. سيدمحمد صدر، ضمن‌ این‌که طعن‌ در نقل‌ تشرفات‌ را به‌ دليل‌ متواتر بودن‌ اين‌ حكايات‌ مردود مي‌داند، وثاقت‌ و تقواي‌ نقل‌کنندگان را دليل‌ محكم‌ بر درستی اخبار تشرفات‌ مي‌شمارد:
زيرا بسیاری تعداد اين‌ حكايات،‌ مانع‌ از تعمد بر كذب‌ نقل‌کنندگان آن ‌است‌ و احتمال‌ كذب‌ از راه تواتر منتفي‌ می‌نماید. گذشته‌ از این‌که وثاقت‌ و تقواي‌ بیشتر نقل‌کنندگان ‌اين‌ حكايات‌، خود معيار درستی موضوع‌ به‌ شمار مي‌آيد.[8]

6. آیت‌الله لطف‌الله صافي‌ گلپايگاني‌ كه‌ خود تحقيقات‌ و نوشته‌های بسیاری در موضوع‌ مهدويت‌ دارد، در كتاب‌ ارزش‌مند منتخب‌الأثر، ضمن‌ اذعان‌ به‌ وقوع‌ ملاقات‌، وجود اين‌ تشرفات‌ را مهم‌ترين‌ دليل‌ بر اثبات‌ وجود حضرت‌ مي‌شمارد.[9]
ایشان در كتاب‌ امامت‌ و مهدويت‌ خود نیز ترديد در مورد صحت‌ حكايات ‌تشرفات‌ را براي‌ شخص‌ عاقل‌ ناممکن‌ مي‌داند و شرف‌يابي‌ بعضی را‌ به‌ حضور حضرت‌ ، ثابت ‌و قطعي‌ ذكر مي‌كند.[10]
افزون بر عده‌ای‌ كه‌ ذكر شد، بسیاری‌ از علماي‌ بزرگ‌، كتاب‌هاي‌ مستقلي‌ در موضوع‌ تشرفات‌ نوشته‌‌اند و موارد بسیاری را نقل‌ کرده‌اند؛ از جمله‌ مرحوم مجلسي‌ در بحارالأنوار[11]،‌ محدث‌ نوري‌ در دو كتاب‌ جنة المأوي‌ و كتاب‌ نجم‌ الثاقب‌، شيخ‌ علي‌‌اكبر نهاوندي‌ در كتاب‌ عبقري‌الحسان‌،و....
بنابراین تأييدها‌ و تصريح‌های شخصيت‌‌هاي‌ علمي چون سيدمرتضي‌، شيخ‌ طوسي‌، سيد بن‌ طاووس‌ و محقق‌ نائيني به امکان‌ تشرف‌ در عصر غيبت، پشتوانه‌ای‌ قوي‌ بر درستی امکان ملاقات و تثبيت‌ آن‌ به‌ شمار مي‌آيد. بنابراين،‌ اثبات‌ كليت‌ قضيه‌، امري ‌است‌ مسلم‌ و اصرار بر انكار ملاقات‌، مستلزم‌ تخطئه صاحب‌‌نظران‌ شيعي‌ در طول‌ بيش‌ از ده‌ قرن‌ است.
مرحوم‌ علامه‌مجلسي‌ در بحارالانوار به‌ نقل‌ از رجال‌ كشي‌ این روایت را نقل‌ کرده كه‌ امام‌ حسن‌ عسكري‌(ع) در توقيعي‌ به شيعيان‌ این‌گونه توصيه‌ فرمود‌:
فإنّه‌ لا عذر لأحد من‌ موالينا في‌ التّشكيك‌ فيما يؤّديه‌ عنّا ثقاتنا؛[12]
برای شک و تردید، به‌ آن‌چه‌ ‌از سوی افراد موثق و مورد اعتماد ما نقل و بازگو می‌شود،‌ هيچ‌ جای عذر و بهانه‌ای براي‌ ‌شيعيان‌ و پيروان ما وجود ندارد.
بنابراین اگر چه بر فرض نتوانیم به طور قطع و یقین بگوییم ملاقات با امام زمان(عج) در عصر غیبت کبری،امری ممکن بوده و واقع هم شده است،مطمئناً انکار و رد صددرصدی این موضوع با توجه به نقل بسیاری از تشرفات از سوی بزرگان علمی و اخلاقی شیعه و اعتراف بزرگان به امکان این ملاقاتها هم ممکن نخواهد بود.
اما در مورد مرجعی که فرموده اید هنگام گفتگو با آنها،اذعان کرده اند که از نقل تشرفات شخصیت هایی همچون سید بحرالعلوم بی اطلاع بودند و اطلاعات دقیقی در این رابطه نداشتند،اگر براتون مقدور هست،نام این مرجع را حداقل بطور خصوصی برای بنده بفرمایید تا خدایی نکرده نسبت به همه مراجع بدبین نشویم.

پی نوشتها:
[1]. بحارالأنوار، ج53، ص323.

[2]. به‌ نقل‌ از مجله‌ حوزه‌، ش70 ـ 71، ص‌128.

[3]. همان.

[4]. الغیبة،ص‌98.
[5]. همان‌.

[6]. الطرائف،ج1، ص185، چاپ اول: انتشارات خیام، قم 1371 شمسی.

[7]. فوائد الأصول‌، ج‌3، ص‌150، چاپ اول: انتشارات مؤسسه نشر اسلامی، قم 1409 قمری.

[8]. تاريخ‌ الغیبه الصغري‌، ج‌1، ص642.

[9]. منتخب الاثر،ص520.

[10]. «نظام‌ امامت‌ و رهبري‌«،ج1 ص‌90

[11]. نک: بحارالأنوار، ج53.

[12]. بحارالانوار،ج50، ص‌318، ح پانزدهم.

عدم امکان ارتباط با امام زمان (عج) در عصر غیبت کبری

جمع بندی:

پرسش:
آیا در عصر غیبت کبری،ملاقات با امام زمان(عج) امکان دارد؟

پاسخ:
با عرض سلام و ادب

در مورد امكان ملاقات با امام زمان ، میان علمای شیعه اتفاق نظر وجود ندارد، در این زمینه دو نظر عمده كه در مقابل هم می باشد وجود دارد:

1. نظر مخالف. 2. نظر موافق.

این اختلاف نظر نیز مربوط به ملاقات در عصر غیبت كبری است.

قبل از اینكه به نقل دیدگاه ها و دلائل آن بپردازم، لازم است برای روشن شدن موضوع سؤال، نكته ای را در رابطه با انواع و حالات ملاقات، یادآور شوم تا محل اختلاف به خوبی مشخص شود

و آن اینكه ارتباط با حضرت مهدی (عج) از نظر حالات، سه نوع می باشد:

1. ارتباط روحی و عرفانی.
2. ارتباط در عالم خواب.
3. ارتباط فیزیكی و رؤیت با چشم ظاهری.

آنچه محل اختلاف است و در كتابها و حكایات مطرح می باشد، ناظربه نوع سوم از ملاقات است.
كسانی كه منكر امكان ارتباط و ملاقات با حضرت در غیبت كبری هستند، برای اثبات ادعای خود به تعدادی از روایات، از جمله توقیع خود حضرت به نائب خاص حضرت، استناد می كنند، چون حضرت مدعی مشاهده را تكذیب نموده است «ألا فمن ادعی المشاهده قبل خروج السفیانی و الصیحه فهو كاذب مفتر.»(1)
یعنی «آگاه باشید هر كس قبل از خروج سفیانی و ندای آسمانی مدعی دیدار من بشود، او دروغ گفته و افترا بسته است.»

طبق این دیدگاه نقل ملاقاتهایی كه در كتابها و قصص و حكایات، وجود دارد را نمی توان پذیرفت.
در مقابل، اكثریت علما و بزرگان شیعه قائل به امكان ملاقات می باشند و وقوع آن را فی الجمله می پذیرند و دلیل اصلی تحقق ملاقات را، ‌حكایات تشرفات می دانند كه از سوی اشخاص موثق و مورد اعتماد نقل شده است.

از نظر كسانی كه امكان ملاقات با حضرت را ممكن می دانند و بر آن صحه می گذارند، دلیل معتبری بر نفی امكان ملاقات وجود ندارد. طبق این دیدگاه در مورد تكذیب ملاقات روایاتی در كار نیست بلكه طبق تحقیق فقط یك روایت است و آن نیز توقیع حضرت می باشد.(2)

از این توقیع نیز پاسخهای مختلفی داده شده است كه بهترین پاسخ این است كه به تناسب حكم و موضوع با استفاده از لفظ «مفتر» منظور حضرت، صرف دیدار و ملاقات نیست
بلكه دیداری است كه همراه با نیابت باشد، مثل اینكه شخصی مدعی نیابت خاصه می شود و می گوید: من امام را مشاهده می كنم و حضرت من را وكیل خود قرار داده است و شما باید در كارها به من مراجعه كنید، حضرت چنین ادعایی را دروغ و افترا خوانده است.

اصل صدور توقیع نیز در مقام نیابت است و امام به علی بن مهر سمری فرموده است كه كسی را از جانب ما نصب مكن زیرا دوران غیبت صغرا و و نیابت خاصه به پایان رسیده است، در چنین شرایطی اگر كسی ادعای مشاهده و رؤیت داشته باشد معلوم است كه منظورش مشاهده حاكی از نیابت نمی باشد.(3)

بنابراین، ملاقات با امام زمان هیچ استحاله ای ندارد، زیرا رؤیت شخصی كه در دنیا با بدن مادی زندگی می كند و در میان مردم حضور دارد، امری است طبیعی و ندیدن برخلاف عادت روی مصالحی است كه غیبت را اقتضا كرده است.

در توقیع حضرت نیز گرچه مشاهده، نفی و تكذیب شده است، ولی این مشاهده به قرینه ذیل توقیع و سوء استفاده های احتمالی، حمل برمشاهده همراه با ادعای نیابت می شود(4)

بعضی از اهل تحقیق نظیر: آیت الله صافی، در مورد توجیه توقیع و اخبار تشرفات، حمل بر نیابت و سفارت را یكی از احتمالات قوی در معنای توقیع دانسته اند و معتقداند كه: مراد از توقیع نفی مشاهده مطلق و شرفیابی نیست بلكه مقصود، نفی ادعایی كه دال بر تعیین شخصی خاصی به نیابت باشد،(5)می باشد.

وی علاوه بر احتمال مذكور، وجه دیگری را نیز مطرح نموده است، می گوید: ممكن است مراد از توقیع نفی ادعای اختیاری بودن مشاهده و ارتباط باشد،یعنی اگر مشاهده و ارتباط با حضرت را اختیاری ادعا كند، به این صورت كه هر وقت بخواهد خدمت امام شرفیاب می شود، كذّاب مفتری و این ادعا از احدی در زمان غیبت كبری پذیرفته نیست.(6)

پرسش:
آیا این مطلب درست است که امام زمان(عج) در جزیره خضراء زندگی می کنند و زیاد نمی توانند در بین کردم حاضر شوند؟

پاسخ:
با عرض سلام و ادب
در مورد جزيزه خضراء در مجموع دو نظر مختلف وجود دارد.
برخي ‌آن را صحيح و معتبر و قابل استناد مي دانند.بعضي ديگر آن را مجعول و شبيه به افسانه مي دانند و مي گويند ،استناد به آن درست نيست .

دلايل صحت داستان جزيره خضرا ء:
طرفداران، صحت اين داستان مي گويند؛ اگر اين داستان ، داستان ساختگي ،رماني و افسانه اي بود هيچ گاه بزرگان ، مفاخر شيعه به آن توجه نمي كردند و در كتابهايشان آن را نقل نمودند .
كساني كه اين داستان را نقل كرده اند :
1-«فضل بن يحيي» از علماي قرن هفتم كه او داستان را بلاواسطه در حله در منزل سيد فخر الدين حسن بن علي موسوي مازندراني ، از زبان زين الدين ، علي بن فاضل مازندراني شنيد، سپس آنرا در كتابي به نام «الجزيره الخضراء » نگاشت و همين كتاب در آينده مأخذ و منبع كتب سايرين شد و اولين كتابي كه در اين مورد نوشته شده همين كتاب است.

2- قاضي نور الله شوشتري دركتاب پر ارج مجالس المؤمنين آن را آورده است.

3- محقق كركي آن را به فارسي ترجمه كرده است.

4- علامه مجلسي آن را در كتاب بحار الانوار درج كرده است.

5- شيخ حر عاملي آن را در كتاب اثبات الهدي درج كرده است. و دهها نفر ديگر كه اين داستان را در كتابهاي خود آوردند.
طرفداران صحت اين داستان مي گويند ،اگر اين داستان يك موضوع جعلي و افسانه اي بود اين همه برزگان بر آن استناد نمي كردند و آن را در كتاب خود درج نمي كردند .

دلايل جعلي و افسانه اي بودن داستان جزيزه خضرا ء :
اولا : درست است كه اين داستان را بسياري از بزرگان نقل كرده اند،ولي وقتي دقت شود،آن يك داستان و از يك شخص بيشتر نيست و قهرمان داستان تنها علي بن فاضل مازندراني و منبع همه آنها كتاب فضل بن يحيي است .

ثانيا : اين داستان سند معتبري ندارد،زيرا داستان از يك كتاب خطي نا شناخته نقل شده كه خود مرحوم مجلسي در باره اش مي نويسد ، چون من اين داستان را در كتب معتبر نيافتم ،باب جداگانه اي را به آن اختصاص دادم تا با مطالب كتاب مخلوط نشود.

ثالثا : در متن داستان تناقضاتي ديده ميشود ،چنانكه در يك جا سيد شمس الدين به راوي داستان گفت :من نايب خاص امام هستم و خودم آن حضرت را تا كنون نديده ام و پدرم نيز آنجناب را نديده ، ليكن سخنش را شنيده است، اما جدم هم خودش را ديده ، و هم حديثش را شنيده است، اما همين سيد شمس الدين در جاي ديگر به راوي داستان گفت: من هر روز صبح جمعه براي زيارت امام به آن كوه مي رويم و خوب است تو هم بروي و شفيع محمد هم به راواي داستان گفت: فقط سيد شمس الدين و امثالش مي توانند خدمت امام زمان مشرف شوند چنانكه ملاحظه مي فرماييد اين مطالب با هم تناقض دارند .

رابعا : در داستان مذكور به تحريف قرآن تصريح شده كه قابل قبول نيست و مورد انكار شديد علماي اسلام است.

خامسا : موضوع اباحه خمس در زمان غيبت مطرح شده و مورد تأييد قرار گرفته ، كه آن هم از نظر فقها مردود است .
به هر حال داستان به طور رمانتيك تهيه شده كه خيلي عجيب و غريب به نظر مي رسد، يك نفر به نام زين الدين از عراق به قصد تحصيل علوم به شام و از آنجا به همراه استادش به مصر و از آنجا به همراه استادش به اندلس (اسپانيا) سفر مي كند، پس از طي اين مسافت طولاني مريض مي شود. استادش او را رها مي كند و بعد از بهبودي با شنيدن نام جزيزه روافض آن چنان به ديدن آن مشتاق مي شود كه استادش را فراموش مي كند به پيمودن راه و دور خطر ناك به جزيره رافضيها مي رسد، در آن جا نام جزيزه خضراء را مي شنود ، با اينكه بنا بود پس از چهارماه كشتي بيايد ،پس از چهل روز آمد و پس از يك هفته توقف او را به همراه خود به دريا مي برند و در وسط بحر ابيض آبهاي سفيدي را مي بيند كه شيرين و گورا است.
بر فرض چشم پوشي از همه اين اشكالات نمي توانيم بپذيريم كه سكونت حضرت دائما در آن جزيره هست ، اگر اصل اين جزيره و داستان صحت داشته باشد ممكن است حضرت مدتي در آنجا مانده باشد و گرنه حضرت به طور نا شناس در بين مردم زندگي مي كنند، لذا او را در جاهاي مختلف ديده اند كما اينكه امام صادق «عليه السلام » فرموده اند.

پس انحصار زندگي حضرت در جزيزه خضرا ء صحيح نيست .

پرسش:
چگونه با وجود توقیع شریف مبنی بر مفتر و دروغگو بودن مدعی مشاهده امام زمان(عج) می توان قائل به امکان ملاقات با امام زمان(عج) شد؟

پاسخ:
در اینکه توقیع شریف،معتبر و غیر قابل خدشه می باشد،بحثی نداریم.ولی آنچه مهم است این است که با توجه‌ به‌ اهميت‌ و نقش‌ تعيين‌‌كننده‌ بحث‌ توقيع‌ در سرنوشت‌ مسئله محل‌ نزاع‌، اين‌ دليل‌، به بحث‌ همه‌‌جانبه‌ و بررسي‌ جامع‌ نیاز دارد. از اين‌رو،‌ لازم‌ است‌ كه‌ اين‌ بحث‌ در ضمن‌ مراحل‌ چهارگانه‌ متن‌، سند، دلالت‌ و حل‌ تعارض‌ ميان‌ آن‌ با نقل‌ تشرفات‌ مورد توجه‌ كافي‌ قرار گيرد.

استنباط عدم‌‌امكان‌ رؤیت‌ حضرت‌ بقیة‌الله‌ تا زمان ‌رسیدن‌ به‌ ظهور، به‌ استناد جمله «فلاظهور» و عام‌ دانستن‌ معنای‌«المشاهدة‌»، به‌ هیچ‌وجه ‌تام‌ نیست و چنین‌ استنباطی‌ از عدم‌توجه به‌ دو مطلب‌ اساسی‌ در مورد‌ توقیع‌ سرچشمه می‌گیرد:

1. ضرورت‌ شناخت‌ فضای‌ فكری‌ جامعه‌ بشری‌ در عصر صدور توقیع‌ درباره مشاهده حضرت‌ و توجه‌ به‌ موضوع‌ توقیع‌ كه‌ می‌تواند فلسفه‌ صدور توقیع‌ شریف‌ به‌ شمار رود.

2. ضرورت‌ متن‌شناسی‌ و توجه‌ به‌ شواهد و قرینه‌های تعبیه‌ شده‌ در متن‌ توقیع‌، که بهترین ‌روش‌ برای‌ فهم‌ درست توقیع‌ و روشن‌ شدن‌ مفاد آن‌ به شمار می‌آید.
مع‌الأسف، به هیچ‌كدام‌ از این‌ دو مطلب‌ در استدلال‌ و استنباط منكران‌ ارتباط، به‌ خوبی‌ عنایت‌ نشده است‌.

بر اساس‌ توضیحات‌ ارائه‌ شده‌، بررسی‌ متنی‌ و دقت‌ و غور كافی‌ در كلمات‌ توقیع‌ و ارتباط بخش‌های آن‌، ما را به‌ این‌ نتیجه‌ می‌رساند كه‌ توقیع،‌ از تكذیب‌ مدعیان‌ وساطت‌ و ارتباط خاص‌ خبر می‌دهد. منظور از «فلاظهور» با توجه‌ به‌ تعابیر ذیل‌ آن‌، ظهور به‌ معنای‌ اصطلاحی‌ و قیام‌ نهایی‌ حضرت‌ است،‌ نه‌ ظهور به‌ معنای‌ لغوی‌ و مطلق‌ بروز. منظور از «فمن‌ ادعی‌ المشاهده‌» نیز به ‌قرینه‌ الف‌‌ولام‌ و توصیف‌ مدعی‌ با دو عنوان‌ «كذاب‌ مفتر»، داعیه‌‌داران‌ وساطت‌ وارتباط خاص‌ است‌؛ نظیر آن‌چه‌ درباره نواب‌ اربعه‌ مطرح‌ بوده‌، با این‌ ویژگی‌ كه‌ ارتباط به ‌صورت‌ دو جانبه‌ بوده‌ و تصمیم‌ سفیر حضرت‌ نیز در تحقق‌ و انجام‌ دیدار خصوصی‌ با ایشان نقش‌ داشته‌ است‌. با صدور این توقیع چنین‌ ادعایی‌ كه‌ تماس‌ با حضرت‌ را برای‌ خود دست‌رس‌‌پذیر وانمود كند و میان ‌خود و ایشان نقش‌ و جایگاهی قائل‌ شود، تكذیب‌ می‌گردد و در عصر غیبت‌ كبرا‌ این‌ باب‌ بسته‌ اعلام‌ گردیده‌، نه‌ هر نوع‌ رؤیت‌ و امكان‌ تشرفی‌.

بنابراین‌، برآیند مفاد توقیع‌ چنین خواهد بود که ممنوع بودن ادعای‌ مشاهده‌ با توجه‌ به‌ «كذاب‌ مفتر» كاملاً مشخص‌ است. تركیب‌ دو صفت‌ دروغ‌ و افترا هم، بیان‌گر جنس‌ و فصل‌ این ‌ادعا بوده‌ و مشخص‌ می‌كند که منظور از توقیع‌، ادعای‌ مشاهده‌ و ارتباط، با این‌ دو ویژگی ‌است.
اساساً، شأن‌ نزول‌ این‌ توقیع‌ كه‌ به‌ صورت‌ تكذیبیه‌ مطرح‌ شده،‌ تكذیب‌ مدعیان‌ دروغین‌ و جلوگیری‌ از شكل‌گیری‌ «باب‌» شدن‌ افراد سودجو و فرصت‌طلبی‌ است‌ كه‌ شاید در آینده‌ با دست‌آویز قرار دادن‌ این‌ مسئله، آن‌ را وسیله رسیدن‌ به‌ اغراض‌ مادی‌ و شهرت‌طلبی‌ خود قرار دهند.

این‌ تكذیبیه‌، هرگز كسانی‌ را دربر نمی‌گیرد كه‌ بنا به‌ اقتضای‌ مصالح‌ خاصی‌، آن‌ هم‌ صرفاً با تصمیم‌ یك‌جانبه حضرت اذن‌ تشرف‌ می‌یابند. پس اگر كسی‌ به‌ طور اتفاقی‌ یا بر اثر توجه‌ و توسل‌ به‌ آن‌ حضرت‌، در بعضی‌ موارد به‌ فیض‌ ملاقات‌ برسد، نه‌ تنها در نقل‌ آن‌ دروغ‌گو نیست و جواز تكذیب‌ آن‌ از این‌ توقیع‌ به‌ دست‌ نمی‌آید، بلكه‌ به‌ فیض‌ و سعادتی‌ بزرگی نیز رسیده‌ است‌. گرچه‌ كسانی‌ كه‌ این‌ توفیق‌ الهی‌ نصیب‌ آنان‌ شده‌ است، نوعاً به‌ دلیل دوری‌ از شائبه ‌ریا و شهرت،‌ از نقل‌ آن‌ سر باز می‌زنند یا فقط آن را نزد اشخاصی‌ كه‌ محرم‌ راز باشند، به‌ ودیعه‌ می‌گذارند. شاید یكی‌ از دلایل‌ این‌ كتمان‌ و محافظت‌ نیز ترس‌ از تخطئه‌ كسانی‌ باشد كه ‌به‌ طور افراطی‌ و غیرمنطقی‌، هر نوع‌ سخنی‌ را در این‌ زمینه‌، با حربه‌ انكار و تكذیب‌ دروغ‌ می‌‌پندارند و طرد و نفی‌ می‌كنند.

به‌ نظر می‌رسد، راه‌ اعتدال‌ و نگاه‌ منصفانه‌ در این‌‌باره تفکیک میان‌ تشرفات‌ معتبر و ادعاهای‌ بی‌اساس‌ و كذب‌ است و باید معیارهای‌ صحیح‌ را در پذیرش‌ یا رد چنین‌ قولی‌ به‌ كار بست‌؛ دقیقاً همان‌ روشی‌ كه‌ فقها همواره‌ در مورد نقل‌ احادیث‌ و روایات‌ به‌ كار می‌برند و در قبول‌ و رد خبر،‌ ملاك‌ و ضوابط خاصی‌ نظیر وثاقت‌ راوی‌، درستی مذهب‌ او، اتصال‌ سند روایت‌ و... را اعمال‌ می‌کنند. مسئله ارتباط و نقل‌ تشرفات‌ نیز باید با چنین‌ روشی‌ پالایش‌ شود و ‌اخبار موثق‌ و تشرفات‌ معتبر، از ادعاهای‌ بی‌اساس‌ جداسازی‌ شود و قضاوت‌ در این‌ مورد نباید یك‌كاسه‌ و یك‌سان‌ باشد.

پرسش:
برای اثبات امکان ملاقات با امام زمان(عج) غیر از اجماع دلیل دیگری وجود ندارد،اجماع هم که پرونده‌اش خراب است و نزد هر محقّقی مسلّم است که از افکار فاسد اهل سنّت وارد مکتب شیعه شده است و به فرموه محقّق انصاری «هُمُ الأصلُ لهُ و هُو الأصلُ لَهُم».حال چگونه این امکان را ثابت خواهید کرد؟

پاسخ:
با عرض سلام و ادب
اینگونه اظهار نظر پیرامون اجماع و حجیت آن،نشانگر عدم اطلاع کافی و لازم از دیدگاه علمای شیعه از جمله شیخ اعظم انصاری است.درست است که اجماع برگرفته از اهل سنت است،اما اجماعی که شیعه آن را حجت می داند با اجماع مد نظر اهل سنت،تفاوت زیادی دارد.ضمن اینکه شیعه بعد از تقسیم کردن اجماع به انواع مختلف، برخی را حجت دانسته و برخی از اقسام را هم حجت نمی داند.

توضیح اینکه:
هم علمای تشیع و هم علمای اهل تسنن، اجماع را معتبر می دانند، ولی شیعه اجماع را به گونه ای معتبر می داند و سنی به گونه ای دیگر. اهل تسنن می گویند که اساسا اتفاق علما خودش به اصطلاح "موضوعیت" دارد؛ یعنی اگر در یک زمان علمای اسلام روی یک مسئله فقه وفاق نظر پیدا کنند که مثلا فلان چیز حلال است، همین قدر که اتفاق نظر پیدا کردند، دیگر آن چیز حلال است. گفته اند معنی سخن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که فرموده است: "«لا تجتمع امتی علی خطاء»"؛ یعنی "امت من بر خطا اتفاق نمی کنند" که این را خودشان نقل کرده اند این است که هر گاه امت من بر رأیی وفاق پیدا کردند، همان وفاقشان، عین حقیقت است، و اگر در زمانی دیگر، علمای اسلام اتفاق پیدا کردند بر خلاف آنچه که علمای زمان قبل اتفاق پیدا کرده بودند، باز حقیقت، این دومی است. اگر علمای قرن اول روی مسئله ای اتفاق نظر پیدا کنند، حرفشان حقیقت است، اگر علمای قرن دوم بر نظریه ای اتفاق نظر پیدا کردند که خلاف آن چیزی بود که علمای قرن پیش اتفاق پیدا کرده بودند حرف اینها هم در زمان خودشان حقیقت است. پس حکم خدا در قرن اول یک چیز است، در قرن دوم چیز دیگر، و در قرن بعد چیز دیگر. این نظریه را علمای اصول اصطلاحا نظریه تصویب می گویند و این علما را مصوبه می خوانند.

ولی شیعه این نظر را قبول ندارد. شیعه می گوید علما فقط می توانند کاشف حکم خدا باشند و حکم خدا با وفاق علما در یک زمان عوض نمی شود. اگر علمای قرن سیزدهم هم اتفاق نظر پیدا کردند که یک چیز حلال است و علمای قرن چهاردهم آنچه را که آنها گفته بودند حرام است بگویند حلال است، حکم خدا یکی از این دو است، یا آنها اشتباه کرده اند یا اینها. از این جهت است که شیعه اساسا برای اتفاق نظر علمای یک زمان اصالت قائل نیست مگر آنکه به شکلی منتهی به امام شود. اجماع، تا در جائی به امام نرسد، حجت نیست.

اما در مورد این فرمایش شیخ انصاری در مورد اجماع که فرمودند«هم الاصل له و هو الاصل لهم»،درست این بود که بیشتر تحقیق و بررسی می کردید و بعد از رسیدن به مراد و منظور شیخ انصاری از این عبارت،آن را دلیل بر رد اجماع می گرفتید.به فرموده حضرت آیت الله جوادی آملی در درس خارج فقه مورخ 5/2/89 این سخن شیخ انصاری اشاره به اجماع مد نظر اهل سنت برای اثبات درست بودن خلافت خلفا است،آنها مي‌گويند منشأ خلافت اوّلي و بعد از آن، همان اجماع صحابه است در سقيفه كه منشأ پيدايش اجماع است.شیخ انصاری این اجماع را رد می کند نه هر اجماعی را.

اتفاقاً شيخ انصاري پس از نقل اقسام مختلف اجماع و ردّ آنها، فقط به يك اجماع قائل است و آن را معتبر و حجت مي‌شناسد و آن اجماع محصّل است؛ يعني اجماعي كه فقيه خود شخصآ آن را بدست آورده باشد.

بنابراین اینگونه نیست که شیعه بطور مطلق منکر اجماع باشد،بلکه اجماعی که مورد نظر اهل سنت است را قبول ندارد.

پرسش:
چگونه به صرف نقل چندین مشاهده که قابل اثبات نمی باشند و نیز با توجه به عقیده برخی از بزرگان مبنی بر عدم امکان ملاقات، می توان قبول کرد که ملاقات با امام زمان(عج) در زمان غیبت کبری ممکن بوده و واقع هم شده است؟

پاسخ:
با عرض سلام و ادب
با توجه به دلایل متعددی که از قدیم الایام برای امکان وقوع این ملاقات از سوی علما و شخصیت های بزرگ شیعه مطرح شده و نیز اعتراف بسیاری از بزرگان به این موضوع،اگر نتوانیم صددرصد بگوییم این ملاقات ها ممکن است،مطمئناً با قطع و یقین هم نمی توانیم منکر آن شویم.
آنچه از بررسی نظر بزرگان در مورد بحث امکان یا عدم امکان ملاقات در زمان غیبت کبری بدست می آید این است که از همان آغازین سالهای غیبت کبری این اختلاف وجود داشته است.
در مورد امکان ملاقات درزمان غیبت کبری، هر چند در جزئیات و چگونگی این ملاقات ها اختلافهایی وجود دارد،ولی بزرگان و شخصیت های فراوانی بوده و هستند که این موضوع را پذیرفته اند و همانگونه که مخالفت برخی از بزرگان به فرموده شما مؤید شماست در رد این ملاقات ها،نظر این بزرگان بخصوص به توجه به شخصیت بالای علمی آنها که الحق و الانصاف برخیاز آنها از اسطوانه های علمی جهان تشیع بلکه جهان اسلام بوده و علما و مراجع فعلی ما سر سفره علم و دانش این بزرگان نشسته اند،مؤید قویتر و محکمتری برای تأیید امکان ملاقات با امام زمان(عج) می باشد.

از جمله این بزرگان عبارتند از:
1. مرحوم‌ سيدمرتضي‌ علم‌‌الهدي(م436قمری) از شاگردان‌ شاخص‌ مرحوم‌ شيخ‌ مفيد (336ـ 413قمری) بارها در اين‌‌باره اظهار نظر کرده‌ است‌:
او در كتاب‌ تنزيه‌ الأنبياء مي‌فرمايد:
ما اعتقاد نداريم‌ كه‌ در زمان‌ غيبت‌، كسي‌ به‌ ملاقات ‌امام‌ زمان‌(عج) نمی‌رسد و هيچ‌ بشري‌ با آن‌ حضرت‌ ارتباط ندارد.(7)
زيرا نفي‌ ملاقات‌ و ارتباط چيزي‌ نيست‌ كه‌ راهي‌ براي‌ اثبات‌ آن‌ وجود داشته‌ باشد. در اين‌جا ايشان‌ معتقد است‌ كه‌ دست‌‌کم از نظر سلبي‌، هيچ‌ دليلي‌ بر ادعاي‌ عدم‌ رؤيت‌ و انكار ملاقات‌ وجود ندارد.
وی در كتاب‌ الشافي‌ في‌ الإمامه افزون بر نفي‌ انكار رؤيت‌، بر اثبات‌ موضوع‌ ملاقات‌ نيز تأكيد مي‌كند و مي‌فرمايد:
ما هرگز باور نداريم‌ كه‌ حضرت‌ به‌ طور خصوصي‌ براي‌ عده‌ای‌ از دوستان‌ و پيروان‌ خود نيز ظاهر نگردد، بلكه‌ از نظر ما، احتمال‌ چنين‌ چيزي‌ وجود دارد.(8)
سید در كتاب‌ رسائل‌، به‌ طور روشن‌ بر اثبات‌ مسئله ملاقات‌ در عصر غيبت‌ تصريح‌ مي‌كند:
به‌ اعتقاد ما، دست‌رسی به‌ امام‌ زمان‌ براي‌ بسیاری‌ از دوستان‌ و معتقدان‌ به‌ حضرت‌ ممكن‌ است‌ و آنهایي‌كه‌ به‌ امامت‌ حضرت‌ معتقدند، در زمان‌ غيبت‌ نيز بهره‌مندي‌ از درك‌ حضور امام‌ براي‌آنان‌ میسر است. (9)

2. مرحوم‌ شيخ‌ طوسي‌ (385ـ460 قمری) از شاگردان‌ درجه یک مرحوم‌ مفيد است‌ که به‌ دلیل شخصيت‌ ممتاز علمي‌اش‌ در ميان‌ علماي‌ شيعه‌ به‌ «شيخ‌ الطائفه» شهرت‌ دارد، در كتاب‌ الغيبه مي‌نویسد:
ما معتقد نيستيم‌ كه‌ امام از همه‌ اولياي‌ خود پنهان‌ است، بلكه‌ شاید بسیاری‌ از دوستان‌ ويژه‌ حضرت‌، با امام‌ ديدار کنند و امام‌ براي ‌آنان‌ ظاهر گردد، زيرا هيچ‌كس‌ جز از حال‌ خود، از وضع‌ ديگران‌ آگاهي‌ ندارد. پس‌ اگر امام‌ براي‌ او ظاهر شود، در آن‌ حال‌ علت‌ پنهان بودن از وي‌ برطرف‌ گرديده‌ و اگر هم‌ ظاهر نگردد، مي‌داند كه‌ علت‌ بی‌توفيقی،‌ به‌ خاطر بی‌لياقتي‌ خود او يا مصالح‌ ديگر است.(10)
او در جاي‌ ديگري‌ از كتاب‌ الغيبه، به‌ موضوع‌ ديدار خصوصي‌ ياران‌ و دوستان‌ خاص‌ حضرت‌ كه‌ ممکن است به‌ صورت‌ سرّي‌ با امام ديدار کنند، اشاره‌ مي‌كند:
دشمنان‌ حضرت‌ گرچه‌ مانع‌ حضور علني‌ و رسمي‌ وي‌ در جامعه‌ شدند و جلو تصرفات‌ و تدبير آشكار حضرت‌ را گرفتند، هرگز نتوانستند مانع‌ ارتباط خصوصي ‌امام‌ با دوستان‌ آن‌ حضرت‌ و رسيدن‌ بعضي‌ به‌ ملاقات‌ حضرت‌ به‌ طور پنهاني‌ و سرّي ‌بشوند.(11)
اين‌ عبارت‌، بر وجود ارتباط سرّي‌ ميان‌ حضرت‌ و عده خاصي‌ از پيروان‌ و شيعيان‌ ایشان در زمان‌ غيبت‌ صراحت‌ دارد.

3. سيد بن‌ طاووس ‌‌(م 664 قمری) كه‌ تشرفاتي‌ نيز از وي‌ نقل‌ شده‌ و از بزرگان علماي‌ متقدم‌ شيعه‌ به‌ شمار مي‌رود، در اين‌ موضوع‌، به ‌امكان‌ تشرف و ملاقات‌ خصوصي‌ بعضي‌ از خواص‌ به محضر حضرت معتقد است. وي‌ در اين‌ زمينه‌ در كتاب‌ الطرايف‌ مي‌نويسد:
اكنون‌ كه‌ حضرت ‌براي‌ عموم‌ شيعيان‌ آشكار نیست، هيچ‌ مانعي‌ وجود ندارد كه‌ ایشان با گروهي‌ از افراد خاص‌ شيعه‌ ملاقات‌ کند و آنان‌ به طور مستقیم از گفتار و رفتار حضرت‌ استفاده‌ کنند و آن‌ را پنهان‌ بدارند.(12)

4. محقق‌ نائیني به‌ موضوع‌ تشرف‌ بعضي‌ از خواص‌ در بعضي‌ موارد تصريح‌ دارد و مي‌فرمايد:
گاهي‌ در زمان‌ غيبت ‌اتفاق‌ مي‌افتد كه‌ بعضي‌ از بزرگان‌ دين‌ به‌ محضر حضرت‌ شرف‌ياب‌ شوند و حكم‌ الهي‌ را به طور مستقيم از ایشان دریافت کنند.(13)

5. سيدمحمد صدر، ضمن‌ این‌که طعن‌ در نقل‌ تشرفات‌ را به‌ دليل‌ متواتر بودن‌ اين‌ حكايات‌ مردود مي‌داند، وثاقت‌ و تقواي‌ نقل‌کنندگان را دليل‌ محكم‌ بر درستی اخبار تشرفات‌ مي‌شمارد:
زيرا بسیاری تعداد اين‌ حكايات،‌ مانع‌ از تعمد بر كذب‌ نقل‌کنندگان آن ‌است‌ و احتمال‌ كذب‌ از راه تواتر منتفي‌ می‌نماید. گذشته‌ از این‌که وثاقت‌ و تقواي‌ بیشتر نقل‌کنندگان ‌اين‌ حكايات‌، خود معيار درستی موضوع‌ به‌ شمار مي‌آيد.(14)

6. آیت‌الله لطف‌الله صافي‌ گلپايگاني‌ كه‌ خود تحقيقات‌ و نوشته‌های بسیاری در موضوع‌ مهدويت‌ دارد، در كتاب‌ ارزش‌مند منتخب‌الأثر، ضمن‌ اذعان‌ به‌ وقوع‌ ملاقات‌، وجود اين‌ تشرفات‌ را مهم‌ترين‌ دليل‌ بر اثبات‌ وجود حضرت‌ مي‌شمارد.(15)
ایشان در كتاب‌ امامت‌ و مهدويت‌ خود نیز ترديد در مورد صحت‌ حكايات ‌تشرفات‌ را براي‌ شخص‌ عاقل‌ ناممکن‌ مي‌داند و شرف‌يابي‌ بعضی را‌ به‌ حضور حضرت‌ ، ثابت ‌و قطعي‌ ذكر مي‌كند.(16)
افزون بر عده‌ای‌ كه‌ ذكر شد، بسیاری‌ از علماي‌ بزرگ‌، كتاب‌هاي‌ مستقلي‌ در موضوع‌ تشرفات‌ نوشته‌‌اند و موارد بسیاری را نقل‌ کرده‌اند؛ از جمله‌ مرحوم مجلسي‌ در بحارالأنوار[17]،‌ محدث‌ نوري‌ در دو كتاب‌ جنة المأوي‌ و كتاب‌ نجم‌ الثاقب‌، شيخ‌ علي‌‌اكبر نهاوندي‌ در كتاب‌ عبقري‌الحسان‌،و....

بنابراین تأييدها‌ و تصريح‌های شخصيت‌‌هاي‌ علمي چون سيدمرتضي‌، شيخ‌ طوسي‌، سيد بن‌ طاووس‌ و محقق‌ نائيني به امکان‌ تشرف‌ در عصر غيبت، پشتوانه‌ای‌ قوي‌ بر درستی امکان ملاقات و تثبيت‌ آن‌ به‌ شمار مي‌آيد. بنابراين،‌ اثبات‌ كليت‌ قضيه‌، امري ‌است‌ مسلم‌ و اصرار بر انكار ملاقات‌، مستلزم‌ تخطئه صاحب‌‌نظران‌ شيعي‌ در طول‌ بيش‌ از ده‌ قرن‌ است.
مرحوم‌ علامه‌مجلسي‌ در بحارالانوار به‌ نقل‌ از رجال‌ كشي‌ این روایت را نقل‌ کرده كه‌ امام‌ حسن‌ عسكري‌(ع) در توقيعي‌ به شيعيان‌ این‌گونه توصيه‌ فرمود‌:
فإنّه‌ لا عذر لأحد من‌ موالينا في‌ التّشكيك‌ فيما يؤّديه‌ عنّا ثقاتنا؛[18]
برای شک و تردید، به‌ آن‌چه‌ ‌از سوی افراد موثق و مورد اعتماد ما نقل و بازگو می‌شود،‌ هيچ‌ جای عذر و بهانه‌ای براي‌ ‌شيعيان‌ و پيروان ما وجود ندارد.

بنابراین اگر چه بر فرض نتوانیم به طور قطع و یقین بگوییم ملاقات با امام زمان(عج) در عصر غیبت کبری،امری ممکن بوده و واقع هم شده است،مطمئناً انکار و رد صددرصدی این موضوع با توجه به نقل بسیاری از تشرفات از سوی بزرگان علمی و اخلاقی شیعه و اعتراف بزرگان به امکان این ملاقاتها هم ممکن نخواهد بود.

پی نوشت:
(1). كمال الدین، ج 2، ص 294، باب 45، حدیث 45،
(2). سیمای آفتاب، حبیب الله طاهری، ص 180
(3). سیمای آفتاب، ص 181.
(4). مهدی تجسم امید و نجات، عزیزالله حیدری، ص 209،
(5). امامت و مهدویت، آیت الله صافی گلپایگانی، ج 3
(6). همان، ص 65.
(7). بحارالأنوار، ج53، ص323.
(8). به‌ نقل‌ از مجله‌ حوزه‌، ش70 ـ 71، ص‌128.
(9). همان.
(10). الغیبة،ص‌98.
(11). همان‌.
(12). الطرائف،ج1، ص185، چاپ اول: انتشارات خیام، قم 1371 شمسی.
(13). فوائد الأصول‌، ج‌3، ص‌150، چاپ اول: انتشارات مؤسسه نشر اسلامی، قم 1409 قمری.
(14). تاريخ‌ الغیبه الصغري‌، ج‌1، ص642.
(15). منتخب الاثر،ص520.
(16). «نظام‌ امامت‌ و رهبري‌«،ج1 ص‌90
(17). نک: بحارالأنوار، ج53.
(18). بحارالانوار،ج50، ص‌318، ح پانزدهم.