كسي بات مشورت كرد اينا رو رعايت كن
تبهای اولیه
اگر در مقام مشورت قرار گرفتیم چه چیزهایی را رعایت کنیم؟
یکی از شاخصههای مهمّ در مشورت این است که مشاور نسبت به جوانب کار ما، روحیات ما و حتّی برخی تجارب گذشته ما، از آگاهی خوبی برخوردار باشد. این امر مستلزم این است که از برخی از اسرار زندگی ما مطّلع شود.
سؤال:
ویژگیهای یک مشاور خوب کدامند؟ و اگر در مقام مشورت قرار گرفتیم چه چیزهایی را رعایت کنیم؟
جواب:
در این باره روایات متعدّدی از اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) وارد شده است که بسیار راهگشاست که در این مجال ویژگی های زیر را با استفاده از بیانات حضرات معصومین (علیهم السلام) مورد توجه قرار می دهیم.
از نظر امام صادق (علیه السلام)، مشورت حدودی دارد که باید حتماً مراعات شوند، تا مشورت مفید فايده باشد. در غیر این صورت نه تنها مشورت فايدهای نخواهد داشت، بلکه ضررهایی را هم برای انسان در برخواهد داشت. حضرت در مورد حدود و شرايط مشورت میفرمایند: «إِنَّ الْمَشُورَةَ لَا تَكُونُ إِلَّا بِحُدُودِهَا فَمَنْ عَرَفَهَا بِحُدُودِهَا وَ إِلَّا كَانَتْ مَضَرَّتُهَا عَلَى الْمُسْتَشِيرِ أَكْثَرَ مِنْ مَنْفَعَتِهَا لَهُ؛1 مشورت بدون رعایت حدودش، محقّق نمی شود. اگر کسی آن را با حدودش شناخت [که خوب] و الّا ضرر آن بر خواهان مشورت، بیشتر از نفعش برای او خواهد بود.» سپس حضرت شرايط مشاور را برمیشمارند؛
1- عاقل باشد
مشورت کاری عاقلانه است، بنابراین معنا ندارد که انسان با کسی مشورت کند که در کارها از عقلش استفاده نمیکند. امام صادق (علیه السلام) به عنوان اوّلین حدّ از حدود مشورت، به این مسئله اشاره کرده و میفرمایند: «فَأَوَّلُهَا أَنْ يَكُونَ الَّذِي تُشَاوِرُهُ عَاقِلًا... فَإِنَّهُ إِذَا كَانَ عَاقِلًا انْتَفَعْتَ بِمَشُورَتِهِ؛2 پس اوّلین حدّ مشورت این است که مشاور شما عاقل باشد، چرا که اگر عاقل باشد شما از مشورت با او منتفع میشوی.» یعنی اگر عاقل نباشد، مشورت با او هیچ نفعی برای شما نخواهد داشت.
2- آزادهای متدیّن باشد
ما در مشورت نیازمند کسی هستیم که واقعاً خیرخواه ما باشد و برای ما دلسوزی کند. بنابراین مشاور نباید اسیر هوا و هوس باشد، بلکه باید دیندار و با تقوا باشد تا در مشورتدادن به ما، خیر و نفع ما را در نظر بگیرد نه خیر و نفع خود و دوستان خود را. حضرت صادق (علیه السلام) در این فراز، به این شرط اشاره میفرمایند که: «وَ الثَّانِيَةُ أَنْ يَكُونَ حُرّاً مُتَدَيِّناً... وَ إِذَا كَانَ حُرّاً مُتَدَيِّناً أَجْهَدَ نَفْسَهُ فِي النَّصِيحَةِ لَكَ؛3 دوّمین حدّ از حدود مشورت این است که مشاور باید آزاده و متدیّن باشد؛ چرا که در آن صورت، تمام تلاش خود را در نصیحت و خیرخواهی شما به کار خواهد بست.»
3- دوستی برادرگونه باشد
با توجّه به اين كه مشاور به برخی از اسرار و زوایای مخفی زندگی انسان پیخواهد برد، امین بودن او بسیار مهمّ است. حضرت میفرمایند: «وَ الثَّالِثَةُ أَنْ يَكُونَ صَدِيقاً مُؤَاخِياً... وَ إِذَا كَانَ صَدِيقاً مُؤَاخِياً كَتَمَ سِرَّكَ إِذَا أَطْلَعْتَهُ4 عَلَيْهِ؛5 سومین حدّ از حدود مشاور این است که دوستی برادرگونه باشد؛ زیرا اگر چنین باشد، هنگامی که آن سرّ را به او اعلام کردی، سرّ تو را کتمان خواهد کرد.
4- آگاه بر سرّ تو باشد
یکی از شاخصههای مهمّ در مشورت این است که مشاور نسبت به جوانب کار ما، روحیات ما و حتّی برخی تجارب گذشته ما، از آگاهی خوبی برخوردار باشد. این امر مستلزم این است که از برخی از اسرار زندگی ما مطّلع شود. به همین خاطر امام صادق (علیه السلام) در قسمت پایانی این روایت شریف، به این مسئله مهمّ اشاره کرده و میفرمایند: «وَ الرَّابِعَةُ أَنْ تُطْلِعَهُ عَلَى سِرِّكَ فَيَكُونَ عِلْمُهُ بِهِ كَعِلْمِكَ بِنَفْسِكَ ثُمَّ يُسِرَّ ذَلِكَ وَ يَكْتُمَهُ... وَ إِذَا أَطْلَعْتَهُ عَلَى سِرِّكَ فَكَانَ عِلْمُهُ بِهِ كَعِلْمِكَ تَمَّتِ الْمَشُورَةُ وَ كَمَلَتِ النَّصِيحَةُ؛6 حدّ چهارم از حدود مشورت این است که مشاور را از سرّ خود آگاه کنی. آن هم در حدّی که علم او به سرّ تو مانند علم تو به نفس خودت باشد. سپس آن سرّ را مخفی نگهدارد و کتمانش کند. نتیجه این کار این است که او در مورد مسئلهی تو مانند خود تو آگاه خواهد شد و مشورت، تمام و نصیحت و خیرخواهی، کامل خواهد شد.»
پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد (صلوات الله علیه و آله) نیز در ضمن توصیه ای به امیرمؤمنان علی (علیه السلام) می فرمایند که با چند دسته مشورت ننمائید.
5- ترسو نباشد.
"يا عَلى لاتُشاوِر جَبانا فَإِنَّهُ يُضَيِّقُ عَلَيكَ المَخرَجَ" اى على! با این چند دسته مشورت مکن: با آدم ترسو مشورت نکن که راه خروج از مشکلات را بر تو تنگ مى کند.
6- بخیل نباشد.
یا علی، ... "وَلاتُشاوِرِ البَخيلَ فَإِنَّهُ يَقصُرُبِكَ عَن غايَتِكَ" ... با بخیل مشورت مکن که تو را از بذل و بخشش بجا و رسیدن به هدف باز مى دارد؛
7-حریص نباشد.
یا علی، ... "وَلاتُشاوِر حَريصا فَإِنَّهُ يُزَيِّنُ لَكَ شَرَّها" ... با آدم حریص نیز مشورت مکن که حرص دنیا و مال دنیا را بر تو زینت مى دهد. 7
8- دروغ گو نباشد.
امیرالمؤمنین حضرت على (علیه السلام) نیز مى فرمایند: «لاتَستَشِرِ الكَذّابَ فَإِنَّهُ كَالسَّرابِ يُقَرِّبُ عَلَيكَ البَعيدَ وَيُبَعِّهُ عَلَيكَ القَريبَ؛8 با دروغ گو مشورت نكن، زیرا دروغگو، مانند سراب، دور را در نظرت نزديك نشان مى دهد و نزديك را دور.»
مواردی که ذکر گردید، مربوط به خصوصیات کسی است که بخواهیم در موضوعی با او مشورت کنیم. اما اگر کسی برای مشاوره به شما مراجعه کرد، علاوه بر دارا بودن ویژگی های بالا، به توصیه امام صادق (علیه السلام) در این خصوص توجه نمایید که آن بزرگوار فرموده اند:
«لا تَکُوننّ اوّل مُشیرٍ و ایّاکَ و الرّأى الفطیر و تَجَنَّب إرتجالَ الکَلامِ و لا تُشِر عَلى مُستَبدٍّ بَرأیه، وَ لا عَلى وَغدٍ، وَ لا عَلى مُتَلَوّن، و لا عَلى لَجُوجٍ و خَفِ الله فى مُوافِقة هَوَى المُستَشِیر.»9
اگر در مقام مشورت قرار گرفتى چند مسئله را رعایت کن:
1- نخستین فرد مباش (بگذار در جلسه مشورتى اوّل مسئله کاملاً روشن شود بعد از آن نظر بده)؛
2- از اظهار نظر خام و نپخته بپرهیز؛
3- از سخن نسنجیده دورى کن (یا اصلاً نظر نده یا این که سنجیده نظر بده)؛
4- مورد مشورت آدم خود رأى، سست عقیده و لجوج قرار نگیر؛
5- و از خداوند متعال بترس و سعى نکن در مشورت مطابق میل و هواى نفس مشورت کننده نظر دهى.»
--------------
پی نوشت ها:
1. وسايل الشيعة، ج12، ص43، باب22، استحباب مشاورة التقّي العاقل، ح15597.
2. همان.
3. همان.
4. اَطلَعَ فُلَاناً عَلَی کَذَا: اَعَلَمَهُ بِهِ وَ اَظْهَرَهُ لَهُ، معجم الوسیط، ص562، ماده طلع.
5. وسايل الشيعة، ج12، ص43، باب22، استحباب مشاورة التّقي العاقل، ح15597.
6. همان.
7. علل الشرايع، ج2، ص559، ح1
8. غررالحكم، ج6، ص310، ح10351
9. الحیاة، ج 3، ص 167-168.
http://aghatehrani.com/data.asp?id=571