جمع بندی صحت حديثی از پیامبر درباره امام علي (ع) ؛ «علیٌ منّی و أنا مِن عَلی»

با سلام عرض ادب

1) داستان ابلاغ آیه ی برائت یکی از رخدادهایی است که بیانگر فضیلت انحصاری امیر المؤمنین علیه السلام در یکی بودن نفس شریف آنحضرت با پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و اشتراک آنحضرت در تبیین و بیان احکام دین با رسول مکرم اسلام صلی الله علیه وآله است که این حقیقت در بیان حدیث منزلت و احادیث دیگر در مورد عترت علیهم السلام تجلی یافته است.

جریان ابلاغ آیه ی برائت در بسیاری از کتب حدیثی عامه با اسنادی صحیح و مقبول روایت شده است. در این میان «بخاری»،‌ در کتاب صحیح خود قسمتی از مضمون حدیث را روایت نموده؛[1] اما صاحبان کتب سنن ترمذی،[2] و سنن ابن ماجة،[3] و مسند احمد بن حنبل،[4] و مسند ابی یعلی،[5] و صحیح ابن حبان،[6] و خصائص امیر المؤمنین،[7] و مجمع الزوائد،[8] و تفسير طبرى،[9]و... از طریق«أنس بن مالک، ابن ‏عباس، سعدبن ابى‏ وقاص، عبداللّه‏ بن عمر، ابوسعيد خدرى، امام علی علیه السلام و ...»،[10] روایت را به شکل کاملتری نقل نموده اند که ما به ذکر دو خبر از مسند احمد بسنده می نماییم:

«احمد بن حنبل»، در مسند خویش از طریق امام على علیه السلام روايت می كند كه آنحضرت فرمودند: «هنگامى كه ده آيه ی اول سوره ی برائت بر پيامبر اکرم صلی الله علیه وآله نازل گرديد، رسول خدا صلی الله علیه وآله ابوبكر را خواست و او را روانه مكه نمود تا آن آيات را براى اهل مكه قرائت نمايد. پس از مدتی[11] آنحضرت مرا خواسته و به من فرمودند: «ابوبكر را درياب، و چون به او رسيدى نوشته را از او بگير و با آن به سوى اهل مکه برو و آنرا بر آنها قرائت نما. من در «جحفه» به او رسيدم و نوشته را از او گرفتم.

ابوبكر نزد رسول خدا صلی الله علیه وآله بازگشت و گفت: «يا رسول اللّه! درباره ی من چيزى نازل شده؟» فرمود: «نه، ولى جبرئيل نزد من آمد و گفت: «وظيفه ی تو را هيچكس جز خودت يا مردى از خودت به انجام نرساند».[12]

«احمد بن حنبل»، در نقل دیگری روایت می کند: «پيامبر اکرم صلی الله علیه وآله ابوبکر را فراخواند و او را با آيات برائت به سوى مكيّان فرستاد كه: «هيچ مشركى از اين سال به بعد حج نمى‏ گزارد، و هيچ برهنه‏ اى خانه خدا را طواف نمى‏ كند، و هيچ كس جز انسان مسلمان داخل بهشت نمى‏ شود، و هر كس كه ميان او و رسول ‏خدا صلی الله علیه وآله پيمان زمان بندى شده ‏اى وجود دارد، تا پايان آن مهلت دارد، و خدا و رسول‏ خدا از مشركان بيزارند!»

راوی خبر می گويد: «ابوبكر با این پيام رهسپار مكه گرديد که پيامبر اکرم صلی الله علیه وآله پس از سه روز به على علیه السلام فرمود:«خود را به او برسان و ابوبكر را به نزد من بازگردان و آن پيام را خودت بر آنها بخوان!»

گويد: «على چنان كرد و ابوبكر به نزد رسول ‏خدا صلی الله علیه وآله بازگشت و گريست و گفت: «يا رسول‏ اللّه! چيزى درباره ی من اتفاق افتاده؟» فرمود: «چيزى جز خير درباره ی تو اتفاق نيفتاده، ولى من مأمور شده ‏ام كه اين پيام را جز خودم يا مردى از خودم تبليغ نكند».[13]

2) مرحوم علامه ی عسکری در نتیجه گیری از این روایات می نویسند:

«قرائن حال و مقال در اين مقام دلالت بر آن دارد كه مراد از تبليغ در اين روايات و امثال آنها، تبليغ و رساندن احكامى است كه خداوند براى اولين بار بر پيامبرش صلی الله علیه وآله وحى فرموده است، و اين امرى است كه جز رسول‏ خدا صلی الله علیه وآله يا مردى از رسول ‏خدا به انجام آن نمی پردازد و مقابل اين تبليغ، تبليغ مكلّفان به اين احكام است كه پس از دريافت آن از رسول‏ خدا صلی الله علیه وآله يا مردى از رسول‏ خدا، اجازه ی تبليغ آنرا مى ‏يابند و به ديگرانش مى‏ رسانند و جواز اينگونه تبليغ و رجحان آن فراگير و گسترده است و تا ابدالدهر، با هر كس كه اين احكام به او برسد، همراه خواهد بود، و بديهى است كه مراد رسول‏خدا صلی الله علیه وآله از اينكه فرموده: «هيچ كس از سوى من تبليغ نمى‏ كند جز خودم يا مردى از خودم»، تبليغ نوع اول بوده است».[1]

ایشان همچنین بیان می دارند: «ابو بكر با اين پيام و به همراهى آيات قرآن به دنبال مأموريت مى ‏رود؛ امّا در غياب او، پيامبر صلّى اللّه عليه و آله على علیه السلام را خواست و فرمان داد:«ألحقه، فردّ علىّ أبا بكر و بلّغها أنت»: «به طرف مكّه برو و خود را به ابو بكر برسان، و او را به سوى من بازگردان، و آيات قرآن و فرمان مرا تو تبليغ نما». على علیه السلام فرمان پيامبرصلی الله علیه وآله را به طور كامل انجام داد. ابو بكر نيز به مدينه بازگشت. آنگاه كه به نزد پيامبر آمد، گريه ‏كنان گفت: يا رسول اللّه! آيا در مورد من حادثه‏اى واقع شده است؟ پيامبر صلی الله علیه وآله فرمود: نه، خير است و ليكن: «أمرت أن لا يبلّغه إلّا أنا أو رجل منّى»: «من از جانب خداوند مأمور شده ‏ام كه نبايد آن را جز خودم يا مردى كه از من است، تبليغ نمايد».

در اين حادثه پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله مأمور شده بود كه جز خودش يا مردى كه چون اوست، به اين رسالت قيام نكند. و ديديم در آن عصر و در ميان جميع ياران و خويشاوندان پيامبر، فقط على عليه السّلام وجود داشت كه حائز اين رتبه معرّفى گشت. نتيجه اينكه: «فقط على مردى است که همچون رسول خدا می باشد».[2]

موفق باشید.

سؤال اول: داستان ابلاغ در کدام یک از منابع اهل سنت آمده و دارای چه اهمیتی است؟

جواب: داستان ابلاغ آیه ی برائت یکی از رخدادهایی است که بیانگر فضیلت انحصاری امیر المؤمنین علیه السلام در یکی بودن نفس شریف آنحضرت با پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و اشتراک آنحضرت در تبیین و بیان احکام دین با رسول مکرم اسلام صلی الله علیه وآله است که این حقیقت در بیان حدیث منزلت و احادیث دیگر در مورد عترت علیهم السلام تجلی یافته است.
جریان ابلاغ آیه ی برائت در بسیاری از کتب حدیثی عامه با اسنادی صحیح و مقبول روایت شده است. در این میان«بخاری»،‌ در کتاب صحیح خود قسمتی از مضمون حدیث را روایت نموده؛[1] اما صاحبان کتب سنن ترمذی،[2] و سنن ابن ماجة،[3] و مسند احمد بن حنبل،[4] و مسند ابی یعلی،[5] و صحیح ابن حبان،[6] و خصائص امیر المؤمنین،[7] و مجمع الزوائد،[8] و تفسير طبرى،[9]و... از طریق«امام علی علیه السلام، أنس بن مالک، ابن‏عباس، سعدبن ابى‏ وقاص، عبداللّه ‏بن عمر، ابوسعيد خدرى و ...»،[10] روایت را به شکل کاملتری نقل نموده اند.

سؤال دوم: داستان ابلاغ آیه ی برائت بنابر نقل احمد بن حنبل چگونه است؟
جواب: «احمد بن حنبل»، در مسند خویش از طریق امام على(علیه السلام) روايت می كند كه آنحضرت فرمودند: «هنگامى كه ده آيه ی اول سوره ی برائت بر پيامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) نازل گرديد، رسول خدا(صلی الله علیه وآله) ابوبكر را خواست و او را روانه مكه نمود تا آن آيات را براى اهل مكه قرائت نمايد. پس از مدتی[11] آنحضرت مرا خواسته و به من فرمودند: «ابوبكر را درياب، و چون به او رسيدى نوشته را از او بگير و با آن به سوى اهل مکه برو و آنرا بر آنها قرائت نما.
من در «جحفه» به او رسيدم و نوشته را از او گرفتم. ابوبكر نزد رسول خدا (صلی الله علیه وآله) بازگشت و گفت:«يا رسول اللّه! درباره ی من چيزى نازل شده؟» فرمود: «نه، ولى جبرئيل نزد من آمد و گفت: «وظيفه ی تو را هيچكس جز خودت يا مردى از خودت به انجام نرساند».[12]

«احمد بن حنبل»، در نقل دیگری روایت می کند:«پيامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) ابوبکر را فراخواند و او را با آيات برائت به سوى مكيّان فرستاد كه:«هيچ مشركى از اين سال به بعد حج نمى‏گزارد و هيچ برهنه ‏اى خانه ی خدا را طواف نمى‏ كند و هيچ كس جز انسان مسلمان داخل بهشت نمى‏ شود و هر كس كه ميان او و رسول‏ خدا(صلی الله علیه وآله) پيمان زمان بندى شده ‏اى وجود دارد، تا پايان آن مهلت دارد، و خدا و رسول‏خدا از مشركان بيزارند!»
راوی خبر می گويد: «ابوبكر با این پيام رهسپار مكه گرديد که پيامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) پس از سه روز به على(علیه السلام) فرمود:«خود را به او برسان و ابوبكر را به نزد من بازگردان و آن پيام را خودت بر آنها بخوان!» راوی گويد:«على چنان كرد و ابوبكر به نزد رسول‏خدا(صلی الله علیه وآله) بازگشت و گريست و گفت:«يا رسول‏ اللّه! چيزى درباره ی من اتفاق افتاده؟» فرمود:«چيزى جز خير درباره ی تو اتفاق نيفتاده، ولى من مأمور شده ‏ام كه اين پيام را جز خودم يا مردى از خودم تبليغ نكند».[13]

سؤال سوم: چرا در ابلاغ آیه ی برائت سرانجام امام علی علیه السلام فرستاده می شوند؟
جواب: مرحوم علامه ی عسکری در پاسخ به این سؤال می نویسد:«قرائن حال و مقال در اين مقام دلالت بر آن دارد كه مراد از تبليغ در اين روايات و امثال آنها، تبليغ و رساندن احكامى است كه خداوند براى اولين بار بر پيامبرش(صلی الله علیه وآله) وحى فرموده است، و اين امرى است كه جز رسول ‏خدا(صلی الله علیه وآله) يا مردى از رسول‏ خدا به انجام آن نمی پردازد و مقابل اين تبليغ، تبليغ مكلّفان به اين احكام است كه پس از دريافت آن از رسول‏ خدا(صلی الله علیه وآله) يا مردى از رسول‏ خدا، اجازه ی تبليغ آنرا مى‏ يابند و به ديگرانش مى‏ رسانند و جواز اينگونه تبليغ و رجحان آن فراگير و گسترده است و تا ابدالدهر، با هر كس كه اين احكام به او برسد، همراه خواهد بود، و بديهى است كه مراد رسول‏ خدا(صلی الله علیه وآله) از اينكه فرمودند:«وظيفه ی تو را هيچكس جز خودت يا مردى از خودت به انجام نرساند».[14]
ایشان همچنین بیان می دارند:«ابو بكر با اين پيام و به همراهى آيات قرآن به دنبال مأموريت مى ‏رود؛ امّا در غياب او، پيامبر(صلّى اللّه عليه و آله) على(علیه السلام) را خواست و فرمان داد:«ألحقه، فردّ علىّ أبا بكر و بلّغها أنت»: «به طرف مكّه برو و خود را به ابو بكر برسان، و او را به سوى من بازگردان، و آيات قرآن و فرمان مرا تو تبليغ نما».
على(علیه السلام) فرمان پيامبر(صلی الله علیه وآله) را به طور كامل انجام داد. ابو بكر نيز به مدينه بازگشت. آنگاه كه به نزد پيامبر آمد، گريه ‏كنان گفت: يا رسول اللّه! آيا در مورد من حادثه‏ اى واقع شده است؟ پيامبر (صلی الله علیه وآله) فرمود: نه، خير است و ليكن:«أمرت أن لا يبلّغه إلّا أنا أو رجل منّى»: «من از جانب خداوند مأمور شده‏ام كه نبايد آن را جز خودم يا مردى كه از من است، تبليغ نمايد».[15]

نتیجه مطلب: داستان ابلاغ آیه ی برائت بیانگر یکی دیگر از فضائل اختصاصی امیر المؤمنین(علیه السلام) می باشد که بیانگر اتحاد نفس امیر المؤمنین علیه السلام با پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می باشد و به واسطه ی چنین ویژگی ای آن حضرت تنها کسی هستند که دستور خداوند متعال را بر مشرکین ابلاغ می فرمایند.

منابع: