"کتب شیعه" درمورد سیره پیامبر اکرم (ص) ؟

با عرض سلام و ادب

اینکه مسلمانان غیر شیعه درباره سیره پیامبر(ص) کتاب نوشته اند،مشکلی چندانی ایجاد نمی کند چرا که اختلاف اصلی بین شیعیان و اهل سنت در رابطه با امامت و ولایت اهل بیت(ع) است و نسبت به شخص پیامبر(ص) مشکلی ندارند.

البته بزرگان شیعه هم کتاب هایی در بیان زندگانی و سیره پیامبر(ص) تألیف کرده اند که متأسفانه بسیاری از آنها در طول تاریخ از بین رفته یا به دلایل مختلف به دست ما نرسیده است. علمای بعدی که به برخی از این منابع دسترسی داشته اند،از آنها استفاده کرده اند . که برخی از کتابهایی که بدست ما نرسیده اند عبارتند از:

ابو مخنف از مورخان و محدثان شیعه است. جدش, مخنف بن سلیم ازدی, از اصحاب و کارگزاران علی بن ابی طالب(ع) بود. ابو مخنف کتابی دارد با عنوان (المغازی). طبری بخش عمده مقتل ابو مخنف را نقل کرده; اما در گزارش از مغازی وی تنها به چند مورد درباره رحلت رسول خدا بسنده کرده است.

برای ابراهیم ثقفی (م: 283) نویسنده الغارات, چند کتاب ذکر کرده اند که درباره سیره نبوی بوده است: کتاب السیر, کتاب المغازی و المبتداء(1).

نجاشی برای ابو عبدالله بزوفری, حسین بن علی ابی سفیان, کتابی معرفی کرده با نام: (سیرة النبی و الائمه, علیهم السلام, فی المشرکین)(2)

احمد بن محمد بن حسین بن دؤل قمی دارای کتاب (خصائص النبی) بوده است(3)

شیخ صدوق(م: 381) کتابی با نام (اوصاف النبی) داشته است.(4)

در معانی الأخبار صدوق بابی است که در آن به اوصاف پیامبر پرداخته است (باب معانی الفاظ وردت فی صفة النبی(ص))(5)

برای علی بن ابراهیم قمی (زنده307)کتابی به نام (المغازی) و (المناقب) ذکر کرده اند.(6)

علامه تهرانی از یک سری کتابهای مغازی یاد می کند که وجود ندارند, مانند:

المغازی, نوشته ابوعبدالله محمد بن عمران خراسانی (م: 378). المغازی و السیر, نوشته ابوالقاسم زید بن اسحاق جعفری و المغازی نوشته ابوالبختری وهب بن وهب که روایاتی از امام صادق(ع) دارد.(7) برای وی, رسالة فی سیرة النبی هم ذکر کرده اند(8).

کتاب السیر, نوشته ابوالفتح محسن بن حسین بن احمد از خویشان ابوالفتوح رازی(9).

کتاب السیر نوشته امام ناصر, در قرن چهارم (10).

مغازی النبی, نوشته احمد بن خالد برقی.(11)

کتاب صفات النبی, نوشته علی بن حسن بن فضال کوفی (12).

کتاب السیر و الاخبار, نوشته عبدالعزیز بن یحیی جلودی (13)

اما از جمله کتابهای شیعیان که شامل سیره پیامبر(ص) می شوند،می توان به کتابهای زیر اشاره کرد:

- تاریخ یعقوبی ابن واضح (م: 284)

- إعلام الوری باعلام الهدای امین الاسلام فضل بن حسن طبرسی(م. 548)

- ابوجعفر رشید الدین محمد بن علی بن شهر آشوب سروی مازندرانی (م. 588) از شاگردان بنام امین الاسلام طبرسی است. با این که کتاب ابن شهر آشوب (مناقب آل ابی طالب) است اما در کتاب خود, به روش شیخ مفید عمل نکرده, بلکه راه استاد خود را پیش گرفته و باب اول این کتاب را با عنوان (باب سیدنا رسول الله(ص)) ویژه پیامبر قرار داده است.

- ابوالحسین قطب الدین سعید بن هبة الله راوندی (م:573) یکی دیگر از شاگردان شیخ طبرسی است که در دو اثر خود قصص الانبیاء و الخرائج و الجرائح, به بیان سیره رسول گرامی اسلام پرداخته است.

پی نوشتها:
(1). رجال نجاشی, ج1ص90.

(2). همان/ 189.

(3). همان/ 233.

(4). همان, ج2/ 315

(5) معانی الاخبار، ص79 .

(6). فهرست شیخ/ 89.

(7). الذریعه, ج21/ 290 و 291.

(8). تاریخ التراث العربی, تدوین التاریخی/ 125, فؤاد سزگین, افست کتابخانه آیة الله مرعشی, قم.

(9). طبقات الشیعه, قرن پنجم/ 147.

(10). همان; فهرست ابن ندیم, تحقیق و ترجمه تدین/ 360.

(11). معالم العلماء/ 10.

(12). همان/ 57.

(13). فهرست شیخ/ 119.

با عرض سلام و ادب

معروف و مشهور و نزدیک به یقین این است که یعقوبی از مورخین شیعه بوده و مراجعه اهل سنت به کتاب ایشان دلیل بر سنی بودن ایشان نمی شود،همانگونه که مراجعه فراوان علمای شیعه به منابع اهل سنت دلیل بر سنی بودن آنها نیست.

با عرض سلام و ادب

استفاده از منابع مسلمانان هیچ اشکالی ندارد،چرا که اینگونه نیست که تمامی مطالب کتاب های آنها نادرست باشد،همانگونه که ما مدعی نیستیم که تمام مطالبی که در کتابهای شیعیان آمده است صد در صد درست و صحیح می باشد.آنچه مهم است این است که گزارشات و نقل های تاریخی بعد از عبور از ملاکهایی که برای نقد و بررسی گزارشات تاریخی وجود دارد،مورد پذیرش یا رد قرار می گیرند.

اما در مورد طبری،نویسنده تاریخ طبری که قطعاً از علما و مورخین اهل سنت است.اما توجه به این مطلب مناسب است که:

در میان محدثان و مورخان، سه نفر به نام محمد بن جریر طبری وجود دارند که یکی به کبیر، دیگری به صغیر و یک تن نیز، به عامی بودن معروف شده ­اند. محمد بن ­جریر طبری صغیر(ـ420ق)؛ صاحب کتاب "دلائل الإمامة" و معاصر شیخ طوسی(ـ460ق) بوده است.

طبری دیگر که از اصحاب امام عسکری(سلام الله علیه) است محمد بن جریر طبری کبیر است که صاحب کتاب دلائل الإمامة، به نقل از او، روایات متعددی از امام عسکری(سلام الله علیه) آورده است. از روایات نقل شده محمد بن جریر طبری کبیر، می توان دریافت که وی به امام عسکری(سلام الله علیه)، بسیار نزدیک بوده و به معجزات آنحضرت آگاهی داشت[1].

محمد بن جریر طبری عامی(ـ310ق) صاحب کتاب تفسیر و تاریخ که کتابش به تاریخ طبری معروف است، در شمار راویان از امامان نیست.

پی نوشت:
[1] . صدوق، امالی، ص69 و طبری امامی، دلائل الإمامة، ص426 و بشارة المصطفی، طبری، ابوجعفر محمد بن ابو القاسم، ص42.

بله هر سه محمد بن جریر طبری بودند.

پرسش:
آیا شیعیان منبعی قدرتمند درباره سیره پیامبر(ص)، دارند؟

پاسخ:
با عرض سلام و ادب

اینکه مسلمانان غیر شیعه درباره سیره پیامبر(ص) کتاب نوشته اند،مشکلی چندانی ایجاد نمی کند چرا که اختلاف اصلی بین شیعیان و اهل سنت در رابطه با امامت و ولایت اهل بیت(ع) است و نسبت به شخص پیامبر(ص) مشکلی ندارند.

البته بزرگان شیعه هم کتاب هایی در بیان زندگانی و سیره پیامبر(ص) تألیف کرده اند که متأسفانه بسیاری از آنها در طول تاریخ از بین رفته یا به دلایل مختلف به دست ما نرسیده است. علمای بعدی که به برخی از این منابع دسترسی داشته اند،از آنها استفاده کرده اند . که برخی از کتابهایی که بدست ما نرسیده اند عبارتند از:

ابو مخنف از مورخان و محدثان شیعه است. جدش, مخنف بن سلیم ازدی, از اصحاب و کارگزاران علی بن ابی طالب(ع) بود. ابو مخنف کتابی دارد با عنوان (المغازی). طبری بخش عمده مقتل ابو مخنف را نقل کرده; اما در گزارش از مغازی وی تنها به چند مورد درباره رحلت رسول خدا بسنده کرده است.

برای ابراهیم ثقفی (م: 283) نویسنده الغارات, چند کتاب ذکر کرده اند که درباره سیره نبوی بوده است: کتاب السیر, کتاب المغازی و المبتداء(1).

نجاشی برای ابو عبدالله بزوفری, حسین بن علی ابی سفیان, کتابی معرفی کرده با نام: (سیرة النبی و الائمه, علیهم السلام, فی المشرکین)(2)

احمد بن محمد بن حسین بن دؤل قمی دارای کتاب (خصائص النبی) بوده است(3)

شیخ صدوق(م: 381) کتابی با نام (اوصاف النبی) داشته است.(4)

در معانی الأخبار صدوق بابی است که در آن به اوصاف پیامبر پرداخته است (باب معانی الفاظ وردت فی صفة النبی(ص))(5)

برای علی بن ابراهیم قمی (زنده307)کتابی به نام (المغازی) و (المناقب) ذکر کرده اند.(6)

علامه تهرانی از یک سری کتابهای مغازی یاد می کند که وجود ندارند, مانند:

المغازی, نوشته ابوعبدالله محمد بن عمران خراسانی (م: 378). المغازی و السیر, نوشته ابوالقاسم زید بن اسحاق جعفری و المغازی نوشته ابوالبختری وهب بن وهب که روایاتی از امام صادق(ع) دارد.(7) برای وی, رسالة فی سیرة النبی هم ذکر کرده اند(8).

کتاب السیر, نوشته ابوالفتح محسن بن حسین بن احمد از خویشان ابوالفتوح رازی(9).

کتاب السیر نوشته امام ناصر, در قرن چهارم (10).

مغازی النبی, نوشته احمد بن خالد برقی.(11)

کتاب صفات النبی, نوشته علی بن حسن بن فضال کوفی (12).

کتاب السیر و الاخبار, نوشته عبدالعزیز بن یحیی جلودی (13)

اما از جمله کتابهای شیعیان که شامل سیره پیامبر(ص) می شوند،می توان به کتابهای زیر اشاره کرد:

- تاریخ یعقوبی ابن واضح (م: 284)

- إعلام الوری باعلام الهدای امین الاسلام فضل بن حسن طبرسی(م. 548)

- ابوجعفر رشید الدین محمد بن علی بن شهر آشوب سروی مازندرانی (م. 588) از شاگردان بنام امین الاسلام طبرسی است. با این که کتاب ابن شهر آشوب (مناقب آل ابی طالب) است اما در کتاب خود, به روش شیخ مفید عمل نکرده, بلکه راه استاد خود را پیش گرفته و باب اول این کتاب را با عنوان (باب سیدنا رسول الله(ص)) ویژه پیامبر قرار داده است.

- ابوالحسین قطب الدین سعید بن هبة الله راوندی (م:573) یکی دیگر از شاگردان شیخ طبرسی است که در دو اثر خود قصص الانبیاء و الخرائج و الجرائح, به بیان سیره رسول گرامی اسلام پرداخته است.

پرسش:
با اینکه یعقوبی از مورخین شیعه می باشد،چرا اهل سنت به کتاب او مراجعه می کنند؟

پاسخ:
با عرض سلام و ادب
معروف و مشهور و نزدیک به یقین این است که یعقوبی از مورخین شیعه بوده و مراجعه اهل سنت به کتاب ایشان دلیل بر سنی بودن ایشان نمی شود،همانگونه که مراجعه فراوان علمای شیعه به منابع اهل سنت دلیل بر سنی بودن آنها نیست.

استفاده از منابع مسلمانان هیچ اشکالی ندارد،چرا که اینگونه نیست که تمامی مطالب کتاب های آنها نادرست باشد،همانگونه که ما مدعی نیستیم که تمام مطالبی که در کتابهای شیعیان آمده است صد در صد درست و صحیح می باشد.آنچه مهم است این است که گزارشات و نقل های تاریخی بعد از عبور از ملاکهایی که برای نقد و بررسی گزارشات تاریخی وجود دارد،مورد پذیرش یا رد قرار می گیرند.

محمد بن جریر طبری،نویسنده تاریخ طبری که قطعاً از علما و مورخین اهل سنت است.اما توجه به این مطلب مناسب است که:

در میان محدثان و مورخان، سه نفر به نام محمد بن جریر طبری وجود دارند که یکی به کبیر، دیگری به صغیر و یک تن نیز، به عامی بودن معروف شده ­اند. محمد بن ­جریر طبری صغیر(ـ420ق)؛ صاحب کتاب "دلائل الإمامة" و معاصر شیخ طوسی(ـ460ق) بوده است.

طبری دیگر که از اصحاب امام عسکری(سلام الله علیه) است محمد بن جریر طبری کبیر است که صاحب کتاب دلائل الإمامة، به نقل از او، روایات متعددی از امام عسکری(سلام الله علیه) آورده است. از روایات نقل شده محمد بن جریر طبری کبیر، می توان دریافت که وی به امام عسکری(سلام الله علیه)، بسیار نزدیک بوده و به معجزات آنحضرت آگاهی داشت(14).

محمد بن جریر طبری عامی(ـ310ق) صاحب کتاب تفسیر و تاریخ که کتابش به تاریخ طبری معروف است، در شمار راویان از امامان نیست.

پی نوشتها:
(1). رجال نجاشی, ج1ص90.
(2). همان،ص 189.
(3). همان،ص 233.
(4). همان, ج2ص 315
(5) معانی الاخبار، ص79 .
(6). فهرست شیخ طوسی،ص 89.
(7). الذریعه, ج21ص 290 و 291.
(8). تاریخ التراث العربی, تدوین التاریخی،ص 125, فؤاد سزگین, افست کتابخانه آیة الله مرعشی, قم.
(9). طبقات الشیعه, قرن پنجم،ص 147.
(10). همان; فهرست ابن ندیم, تحقیق و ترجمه تدین،ص 360.
(11). معالم العلماء،ابن شهر آشوب،ص 10.
(12). همان،ص 57.
(13). فهرست شیخ،ص 119.
(14) . صدوق، امالی، ص69 و طبری امامی، دلائل الإمامة، ص426 و بشارة المصطفی، طبری، ابوجعفر محمد بن ابو القاسم، ص42.