آیا می شناسیدش؟
تب‌های اولیه
احمد فرزند موسي خراساني (خوارزمي) دكتر هوشنگ طالع احمد، فرزند موسي شاكر خراساني را مي‌توان از پيشگامان شگردشناسي (تكنولوژي) دانش مكانيك در دوران پس از اسلام، در ايران و جهان، به‌شمار آورد. كتاب اين دانشمند بزرگ ايراني «الحيل»نام دارد و به مقتضاي زمان به زبان «تازي» است. از اين كتاب كه در حدود سال 229 خورشيدي (850 ميلادي) نوشته شده است. از اين كتاب، چهار نسخه‌ي خطي شناخته شده در جهان وجود دارد كه عبارتند از: نسخه‌ي كتابخانه‌ي واتيكان (ايتاليا)، دو نسخه در كتابخانه‌هاي برلن و گوتا (Gotha) در آلمان و سرانجام نسخه‌ي خطي موزه‌ي «توپ گاپو»، در شهر اسلامبول (تركيه). كارهاي مكانيكي احمد فرزند موسي شاكر خراساني در زمان زندگاني وي و نيز در سده‌هاي پس از آن، از شهرت بسياري برخوردار بوده است. به‌طوري كه بيشتر تذكره‌نويسان به اين كتاب اشاره‌هايي دارند. ابن النديم در كتاب «الفهرست» مي‌نويسد: اين كتاب بي‌نظير [الحيل]، نوشته‌ي احمد فرزند موسي، شامل تعداد زيادي افزارهاي متحركه است. ابن القفطي در كتابش (تاريخ الحكما) مي‌نويسد: كتاب الحيل، كتابي است نام‌آور و اعجاب برانگيز. ابن خلكان مي‌نويسد: كتاب الحيل، كتاب شگفت‌انگيز و كم‌نظيري است كه تمامي كارهاي عجيب و جالب و دستگاه‌هاي خودكار را دربر مي‌گيرد. ابن خلدون، مي‌نويسد: كتابي در زمينه‌ي مكانيك از احمد، فرزند موسي به جاي مانده كه كتاب اسرارآميزي است و تمامي شيوه‌ها و تدبيرهاي زيبا، مبهوت‌كننده و برجسته‌كارهاي خودكار مكانيكي را بازگو مي‌كند ... وي مي‌افزايد: كتابي كه بر جاي مانده دستخط شخص احمد، فرزند موسي است. با توجه به آن‌چه احمد، فرزند موسي شاكر خراساني، نوشته است، بايد قبول كنيم كه وي به‌طور گسترده بر قوانين و قواعد حاكم بر دانش مكانيك و به‌ويژه فرمول‌هاي رياضي پنوماتيك (Penomatic) و هيدرواستاتيك(Hydrostatic)، آگاهي و احاطه‌ي كامل داشته است. دستگاه‌هايي را كه احمد، فرزند موسي شاكر خراساني، طراحي كرده و ساخته است، نه تنها در زمان خود بي‌نظير بوده، بلكه در سده‌هاي بعدي نيز همتايي براي آن وجود ندارد. اين امر نبوغ و برجستگي بزرگ وي را نشان مي‌دهد. به‌كارگيري احمد از دريچه‌ها (سوپاپ‌ها)يي كه به‌طور خودكار عمل مي‌كنند و ابزارهاي دقيق زمان‌سنجي (Timing Devices) و روش‌هاي درنگ كننده (Delay Systems) و ديگر ابزارهاي دقيق ساخته شده، نشان‌گر نبوغ و نيروي ابتكار بيش از حد اوست. آن‌چه در اين زمينه از اهميت ويژه‌اي برخوردار است، به‌كارگيري دريچه (سوپاپ)هاي مخروطي شكل در لابلاي دنده‌هاي يك دستگاه در سامانه (سيستم)هاي گوناگون براي كاربردهاي مختلف مي‌باشد. به ويژه در برخي كارهايي كه انجام داده (الگوهاي لف و ب) نشان‌دهنده‌ي عملكرد يك ميل‌لنگ مي‌باشد. اين ابتكار احمد، دستكم پانصد سال پيش‌تر از طرح شناخته شده‌ي الگوي ميل‌لنگ در اروپا، است. البته بايد توجه داشت، آن‌چه را كه احمد، فرزند موسي شاكر خراساني در قرن نهم ميلادي ساخته بود، نمي‌توانست يك چرخش كامل انجام دهد اما با يك دستكاري كوچك مي‌توان آن را به يك ميل‌لنگ كامل تبديل كرد. فرزندان موسي شاكر خراساني، از پيشتازان شگردشناسي و دانش فني جهان هستند و جاي ويژه‌اي در تاريخ ابتكارها و اختراع‌ها و دستاوردهاي بزرگ علمي، دارند. با دردست داشتن شواهد غير قابل انكار، بيشتر ابتكارها و تكنيك (ورزمان)هايي كه بعدها به دانش مكانيك و مهندسي و طراحي اروپا وارد شد، از شرق به آن‌جا رفته است و در اين زمينه سهم فرزندان موسي شاكر خراساني و به‌ويژه احمد، بسيار زياد و چشمگير است. طرح اوليه‌ي دريچه‌ها (سوپاپ‌ها)ي مخروطي كه وسيله‌ي «لئوناردو داوينچي»، نابغه‌اي ايتاليايي، طراحي شده است مي‌توان از روي كتاب «الحيل» برگرفته شده باشد. از مهم‌ترين كارهاي اين برادران و به ويژه احمد در كارهاي مهندسي مكانيك، هدايت و كاربرد درست افزار و آلاتي است كه پنهان از چشم بينندگان در دل دستگاه‌هاي كار گذاشته شده و در اثر فشار آب يا هوا كار مي‌كنند. در كتاب «الحيل»، تعداد 103 طرح با شرح كامل آن، آورده شده است كه هر كدام شاهكار طراحي و مهندسي زمان خود است. اصولي را كه وي در طراح‌هايش از آن‌ها، پيروزي كرده، امروزه نيز به همان روش، عمل مي‌شود. بدين سان، طراحي‌هاي انجام شده وسيله‌ي احمد، فرزند موسي خراساني در نزديك به 1200 سال پيش، هنوز از نظر علمي تازگي خود را از دست نداده‌اند. گرچه همه‌ي طرح‌هاي وي خود نوآوري و ابتكار بزرگي است اما قابل توجه‌ترين طرح‌هاي ارايه شده از سوي احمد خراساني، عبارتند از: l چراغ با دستگاه تغذيه خودكار سوخت l چراغ با دستگاه فتيله‌ي خودكار l چراغ با محافظ خودكار باد l مكنده‌ي هوا، براي كشيدن هواي چاه l چنگال براي بيرون آوردن اشيا از زير آب l فواره‌اي كه آب را به دو گونه بيرون مي‌دهد: به صورت گل لاله و مانند كاسه‌ي وارونه l فواره‌اي كه با يك افشان مركزي و افشان‌هاي جانبي، كار مي‌كند و مرتب تغيير شكل مي‌دهد. l فواره‌اي كه آب را به شكل حلزوني پخش مي‌كند. l فواره‌اي كه به اشكال گوناگون كار مي‌كند. l مخزن آب كه به طور خودكار پر مي‌شود. l ظرفي با دو شير كه هر بار از يك شير، يك نوع و از ديگري، نوع ديگري مايع بيرون مي‌آيد. l يك كوزه با يك خروجي كه چون شربت درون آن بريزند، آب بيرون مي‌آيد و هنگامي كه آب بريزند، شربت خارج مي‌شود. l ظرفي با دو مجراي خروجي كه مايعات را با مقادير معيني خارج مي‌كند تا زماني كه ظرف خالي شود. l ظرفي با يك شير كه آب و شربت در آن مي‌ريزند، هنگامي كه شير باز است، مقدار معيني آب از آن خارج مي‌شود، سپس همان مقدار شربت و بعد دوباره همان مقدار آب. l ظرفي كه از آن آب يا شربت خالص و يا مخلوطي از آن دو خارج مي‌شود. l ظرفي كه هنگام فروبردن در داخل آب، سوت مي‌كشد. l كوزه‌اي كه داراي يك شير است و دو نوع مايع داخل آن ريخته مي‌شود ولي تنها مايع دومي را مي‌توان از شير آن خارج كرد. l ظرفي كه وقتي شير آن را باز كنيم، هميشه مقدار معيني مايع از آن خارج مي‌گردد. l سماوري كه وقتي آب سرد داخل آن ريخته شود، از شير آن آب گرم خارج مي‌شود. l آفتابه‌اي كه آب گرم و سرد داخل آن ريخته مي‌شود و با هم مخلوط نمي‌شود و به خواست صاحبش، آب گرم يا سرد و يا ولرم، از آن خارج مي‌شود. l ظرفي كه حيواني از آن آب مي‌نوشد و هنگامي كه آب ظرف تمام شد، به صدا درمي‌آيد. l دو ظرف كه چند «دام»و يك «شير»، از دو ظرف جداگانه آب مي‌نوشند، هنگامي كه «ِشير» آب مي‌نوشد، «دام»ها هم مي‌نوشند و چون «ِشير» دست از نوشيدن بردارد، «دام»ها هم آب نمي‌نوشند. l ظرفي كه نمايانگر كار سيفون‌هاي متحدالمركز است. بيش از يكصد دستگاه، وسيله‌ي احمد طراحي و ساخته شده است. او با كمال سعه‌ي صدر، ساخت همه اين دستگاه‌ها را با جزييات شرح داده و شكل آن‌ها را كشيده است كه بتواند مورد كاربرد ديگران باشد
[=Century Gothic]آیا می شناسیدش؟
[=Century Gothic]« كمال‌الدين فارسي» فيزيكدان برجسته ايراني حدود سال 665 قمري ( 645 خورشيدي) در شيراز به دنيا آمد. او از دانشمندان نامدار دانش فيزيك در رشته نور بود و كتابي به نام « تنقيح المناظر» (تنقيح به معناي پاكيزه و خالص كردن) درباره ماهيت نور نوشت.
« كريستيان هويگنس» فيزيكدان برجسته فرانسوي، حدود 377 سال بعد از درگذشت كمال‌الدين فارسي، در فرانسه به دنيا آمد. او از دانشمندان نامدار دانش فيزيك در رشته نور بود و كتابي به نام « فيزيك نور» نوشت.
كمال‌الدين فارسي در كتاب خود درباره‌ي نور چنين نوشته است: « نوري كه از جسم نوراني خارج مي‌شود، در اصل از جنس حرارت و آتش است؛ زيرا اگر نور آفتاب را به آيينه مقعر بتابانيم، در يك نقطه جمع مي‌شود و هرگاه در آن نقطه، جسم قابل سوختني باشد، آن را مي‌سوزاند.»
چهارصد سال بعد از كمال‌الدين فارسي، هويگنس در كتاب خود در مورد نور، چنين نوشته است: « نور از جنس آتش است و همه مي‌دانند كه از شعله آتش، نور به وجود مي‌آيد. هرگاه نور را بر آيينه مقعر بتابانيم و آن را در يك نقطه متمركز كنيم، نقطه‌اي نوراني توليد مي‌شود كه اين نقطه نوراني سوزاننده است و حرارتي دارد كه اگر جسم قابل سوختني را در برابر آن نگهداريم، آن را مانند آتش مي‌سوزاند».
« ماكسول» از دانشمندان معروف فيزك و رياضي است كه در سال 1860 ميلادي نظريه خود را به نام
« الكترومانيتيك» بعد از تجربه‌هايي به اين شرح انتشار داد: « نوري كه ما مي‌بينيم، عبارت است از دو بردار الكتريكي و مغناطيسي عمود بر هم و عمود بر شعاع نوراني كه هميشه در حال ارتعاش است. چنين حالتي نور طبيعي را ايجاد مي‌كند».
كمال‌الدين فارسي پيش از ماكسول گفته بود: « هرگاه نور به طور مايل از محيطي به محيط شفاف ديگري داخل شود، مي‌توان حركت آن را نتيجه دو حركت دانست : يكي حركت در جهت عمودي و حركت ديگر در جهتي كه عمود بر عمود اول است».
كمال‌الدين دانشمندي است كه براي اولين بار در اثبات نظريه‌هاي خود، از قوانين و قضيه‌هاي هندسه در فيزيك نور استفاده كرد. اين كار در آن زمان بسيار نو بود و در فعاليت‌هاي علمي ارزش زيادي داشت. علاوه بر اين، يكي ديگر از كارهاي كمال‌الدين، ساختن تاريكخانه و تاباندن پرتو نور از سوراخ و روزنه بود كه 270 سال بعد، « دكارت » دانشمند فرانسوي آن را تكرار كرد.
كمال‌الدين فارسي اولين كسي بود كه نظريه خطاي چشم را شرح داد و براي بهبود خطاي چشم، استفاده از عدسي‌هاي مختلف را پيشنهاد كرد. اين نظريه جالب و بي‌نظير سبب شد كه بعدها در قرن نورده ميلادي در اصول عكاسي و ساخت ميكروسكوپ‌ها و تلسكوپ‌ها از عدسي‌ها استفاده شود.
اما نكته مهم اين است كه در گذشته ترجمه لاتين كتاب « تنقيح المناظر» كمال‌الدين فارسي به كتابخانه‌هاي اروپا راه يافته است و به دلايلي كه از انصاف به دور است، بسياري از نظريه‌ها و تجربه‌هاي كمال‌الدين از كتاب‌ها و زبان دانشمندان غربي سردرآورده است
.
به نام خدا
با سلام و احترام
جناب reza ای کاش منبع یا منابع این مطالب را ذکر می فرمودید تا به طور مستند این بزگان را بشناسیم.
با تشکر
به نام خدا
با سلام و احترام
جناب reza ای کاش منبع یا منابع این مطالب را ذکر می فرمودید تا به طور مستند این بزگان را بشناسیم.با تشکر
[=Century Gothic]با سلام
منابع :  1دكتر ابوالقاسم قرباني ، زندگينامه رياضيدانان دوره اسلامي از سده سوم تا سده يازدهم هجري ،چاپ دوم ، تهران :مركز نشر دانشگاهي ، 1375، صص 401ـ 4132دكتر ناصر تكميل همايون، تاريخ ايران در يك نگاه ، تهران : دفتر پژوهشهاي فرهنگي ، 1375، ص52
كتاب اين دانشمند بزرگ ايراني «الحيل»نام دارد و به مقتضاي زمان به زبان «تازي» است. از اين كتاب كه در حدود سال 229 خورشيدي (850 ميلادي) نوشته شده است. از اين كتاب، چهار نسخه‌ي خطي شناخته شده در جهان وجود دارد كه عبارتند از: نسخه‌ي كتابخانه‌ي واتيكان (ايتاليا)، دو نسخه در كتابخانه‌هاي برلن و گوتا (Gotha) در آلمان و سرانجام نسخه‌ي خطي موزه‌ي «توپ گاپو»، در شهر اسلامبول (تركيه).
كارهاي مكانيكي احمد فرزند موسي شاكر خراساني در زمان زندگاني وي و نيز در سده‌هاي پس از آن، از شهرت بسياري برخوردار بوده است. به‌طوري كه بيشتر تذكره‌نويسان به اين كتاب اشاره‌هايي دارند. ابن النديم در كتاب «الفهرست» مي‌نويسد: اين كتاب بي‌نظير [الحيل]، نوشته‌ي احمد فرزند موسي، شامل تعداد زيادي افزارهاي متحركه است.
ابن القفطي در كتابش (تاريخ الحكما) مي‌نويسد: كتاب الحيل، كتابي است نام‌آور و اعجاب برانگيز.
ابن خلكان مي‌نويسد: كتاب الحيل، كتاب شگفت‌انگيز و كم‌نظيري است كه تمامي كارهاي عجيب و جالب و دستگاه‌هاي خودكار را دربر مي‌گيرد.
ابن خلدون، مي‌نويسد: كتابي در زمينه‌ي مكانيك از احمد، فرزند موسي به جاي مانده كه كتاب اسرارآميزي است و تمامي شيوه‌ها و تدبيرهاي زيبا، مبهوت‌كننده و برجسته‌كارهاي خودكار مكانيكي را بازگو مي‌كند ... وي مي‌افزايد: كتابي كه بر جاي مانده دستخط شخص احمد، فرزند موسي است.
با توجه به آن‌چه احمد، فرزند موسي شاكر خراساني، نوشته است، بايد قبول كنيم كه وي به‌طور گسترده بر قوانين و قواعد حاكم بر دانش مكانيك و به‌ويژه فرمول‌هاي رياضي پنوماتيك (Penomatic) و هيدرواستاتيك(Hydrostatic)، آگاهي و احاطه‌ي كامل داشته است. دستگاه‌هايي را كه احمد، فرزند موسي شاكر خراساني، طراحي كرده و ساخته است، نه تنها در زمان خود بي‌نظير بوده، بلكه در سده‌هاي بعدي نيز همتايي براي آن وجود ندارد. اين امر نبوغ و برجستگي بزرگ وي را نشان مي‌دهد.
به‌كارگيري احمد از دريچه‌ها (سوپاپ‌ها)يي كه به‌طور خودكار عمل مي‌كنند و ابزارهاي دقيق زمان‌سنجي (Timing Devices) و روش‌هاي درنگ كننده (Delay Systems) و ديگر ابزارهاي دقيق ساخته شده، نشان‌گر نبوغ و نيروي ابتكار بيش از حد اوست. آن‌چه در اين زمينه از اهميت ويژه‌اي برخوردار است، به‌كارگيري دريچه (سوپاپ)هاي مخروطي شكل در لابلاي دنده‌هاي يك دستگاه در سامانه (سيستم)هاي گوناگون براي كاربردهاي مختلف مي‌باشد. به ويژه در برخي كارهايي كه انجام داده (الگوهاي لف و ب) نشان‌دهنده‌ي عملكرد يك ميل‌لنگ مي‌باشد. اين ابتكار احمد، دستكم پانصد سال پيش‌تر از طرح شناخته شده‌ي الگوي ميل‌لنگ در اروپا، است.
البته بايد توجه داشت، آن‌چه را كه احمد، فرزند موسي شاكر خراساني در قرن نهم ميلادي ساخته بود، نمي‌توانست يك چرخش كامل انجام دهد اما با يك دستكاري كوچك مي‌توان آن را به يك ميل‌لنگ كامل تبديل كرد.
فرزندان موسي شاكر خراساني، از پيشتازان شگردشناسي و دانش فني جهان هستند و جاي ويژه‌اي در تاريخ ابتكارها و اختراع‌ها و دستاوردهاي بزرگ علمي، دارند.
با دردست داشتن شواهد غير قابل انكار، بيشتر ابتكارها و تكنيك (ورزمان)هايي كه بعدها به دانش مكانيك و مهندسي و طراحي اروپا وارد شد، از شرق به آن‌جا رفته است و در اين زمينه سهم فرزندان موسي شاكر خراساني و به‌ويژه احمد، بسيار زياد و چشمگير است.
طرح اوليه‌ي دريچه‌ها (سوپاپ‌ها)ي مخروطي كه وسيله‌ي «لئوناردو داوينچي»، نابغه‌اي ايتاليايي، طراحي شده است مي‌توان از روي كتاب «الحيل» برگرفته شده باشد.
از مهم‌ترين كارهاي اين برادران و به ويژه احمد در كارهاي مهندسي مكانيك، هدايت و كاربرد درست افزار و آلاتي است كه پنهان از چشم بينندگان در دل دستگاه‌هاي كار گذاشته شده و در اثر فشار آب يا هوا كار مي‌كنند.
در كتاب «الحيل»، تعداد 103 طرح با شرح كامل آن، آورده شده است كه هر كدام شاهكار طراحي و مهندسي زمان خود است. اصولي را كه وي در طراح‌هايش از آن‌ها، پيروزي كرده، امروزه نيز به همان روش، عمل مي‌شود. بدين سان، طراحي‌هاي انجام شده وسيله‌ي احمد، فرزند موسي خراساني در نزديك به 1200 سال پيش، هنوز از نظر علمي تازگي خود را از دست نداده‌اند.
گرچه همه‌ي طرح‌هاي وي خود نوآوري و ابتكار بزرگي است اما قابل توجه‌ترين طرح‌هاي ارايه شده از سوي احمد خراساني، عبارتند از:
[=Wingdings]l چراغ با دستگاه تغذيه خودكار سوخت
[=Wingdings]l چراغ با دستگاه فتيله‌ي خودكار
[=Wingdings]l چراغ با محافظ خودكار باد
[=Wingdings]l مكنده‌ي هوا، براي كشيدن هواي چاه
[=Wingdings]l چنگال براي بيرون آوردن اشيا از زير آب
[=Wingdings]l فواره‌اي كه آب را به دو گونه بيرون مي‌دهد: به صورت گل لاله و مانند كاسه‌ي وارونه
[=Wingdings]l فواره‌اي كه با يك افشان مركزي و افشان‌هاي جانبي، كار مي‌كند و مرتب تغيير شكل مي‌دهد.
[=Wingdings]l فواره‌اي كه آب را به شكل حلزوني پخش مي‌كند.
[=Wingdings]l فواره‌اي كه به اشكال گوناگون كار مي‌كند.
[=Wingdings]l مخزن آب كه به طور خودكار پر مي‌شود.
[=Wingdings]l ظرفي با دو شير كه هر بار از يك شير، يك نوع و از ديگري، نوع ديگري مايع بيرون مي‌آيد.
[=Wingdings]l يك كوزه با يك خروجي كه چون شربت درون آن بريزند، آب بيرون مي‌آيد و هنگامي كه آب بريزند، شربت خارج مي‌شود.
[=Wingdings]l ظرفي با دو مجراي خروجي كه مايعات را با مقادير معيني خارج مي‌كند تا زماني كه ظرف خالي شود.
[=Wingdings]l ظرفي با يك شير كه آب و شربت در آن مي‌ريزند، هنگامي كه شير باز است، مقدار معيني آب از آن خارج مي‌شود، سپس همان مقدار شربت و بعد دوباره همان مقدار آب.
[=Wingdings]l ظرفي كه از آن آب يا شربت خالص و يا مخلوطي از آن دو خارج مي‌شود.
[=Wingdings]l ظرفي كه هنگام فروبردن در داخل آب، سوت مي‌كشد.
[=Wingdings]l كوزه‌اي كه داراي يك شير است و دو نوع مايع داخل آن ريخته مي‌شود ولي تنها مايع دومي را مي‌توان از شير آن خارج كرد.
[=Wingdings]l ظرفي كه وقتي شير آن را باز كنيم، هميشه مقدار معيني مايع از آن خارج مي‌گردد.
[=Wingdings]l سماوري كه وقتي آب سرد داخل آن ريخته شود، از شير آن آب گرم خارج مي‌شود.
[=Wingdings]l آفتابه‌اي كه آب گرم و سرد داخل آن ريخته مي‌شود و با هم مخلوط نمي‌شود و به خواست صاحبش، آب گرم يا سرد و يا ولرم، از آن خارج مي‌شود.
[=Wingdings]l ظرفي كه حيواني از آن آب مي‌نوشد و هنگامي كه آب ظرف تمام شد، به صدا درمي‌آيد.
[=Wingdings]l دو ظرف كه چند «دام»و يك «شير»، از دو ظرف جداگانه آب مي‌نوشند، هنگامي كه «ِشير» آب مي‌نوشد، «دام»ها هم مي‌نوشند و چون «ِشير» دست از نوشيدن بردارد، «دام»ها هم آب نمي‌نوشند.
[=Wingdings]l ظرفي كه نمايانگر كار سيفون‌هاي متحدالمركز است.
بيش از يكصد دستگاه، وسيله‌ي احمد طراحي و ساخته شده است. او با كمال سعه‌ي صدر، ساخت همه اين دستگاه‌ها را با جزييات شرح داده و شكل آن‌ها را كشيده است كه بتواند مورد كاربرد ديگران باشد.
ابوحفض يا ابوالفتح غياث الدين عمر بن ابراهيم نيشابوري مشهور به خيام،از برجسته ترين حکما و رياضيدانان جهان اسلام در سال 429 ه ق در نيشابور به دنيا آمد. وي همچنين شاعر معروف ايراني در قرنهاي پنج و شش است. خيام در نيشابور به دنيا آمد. بعد ها به دليل آنکه پدرش خيمه دوز بود به خيام معروف شد. کمتر مي نوشت و شاگرد مي پذيرفت،با اين حال به عنوان استاد علوم مورد احترام دانشمندان هم عصر خود بود. وي براي کسب دانش به خراسان و عراق نيز سفر کرد. به واسطه تبحر و دانش عظيمي که در رياضيات و نجوم داشت،از سوي ملکشاه سلجوقي فراخوانده شد. ملکشاه به او احترام مي گذاشت و خيام نزد او قرب و منزلت ويژه اي داشت.او بنا به خواست ملکشاه در ساخت رصدخانه ملکشاهي و اصلاح تقويم با ساير دانشمندان همکاري داشت.حاصل کارش در زمينه تقويم جلالي آن است که هنوز اعتبار و رواج دارد و تقويم او از تقويم گريگوريابي دقيق تر است.
در حدود 12 اثر از خيام در علم و فلسفه به جاي مانده است،اما همين آثار اندک،وي را در سراسر جهان به شهرت رسانده است.از ديگر آثار او مي توان به رسلة في شرح ما اشکل من مصادرات اقليدس،رساله في البراهين علي المسائل الجبر و المقابله(جبر خيام)،ميزان الحکم رسالة الکون و التکليف،الجواب عن ثلاث مسائل الضياء العقلي،رسالة في الوجود، رسالة في کلية الوجود، نوروز نامه و کتاب الزيج الملکشاهي که به رومي نيز ترجمه شده است.
اشعار خيام بيشتر به زبان پارسي و تازي هستند. مضمون عمده رباعيات خيام شک و حيرت، توجه به مرگ و فنا و تذکر در مورد مغتنم شمردن عمر آدمي است.
خيام در سال 517 ه ق چشم از جهان فرو بست. وي را در زادگاهش نيشابور به خاک سپردند.
کتاب زندگينامه مشهورترين دانشمندان و مخترعان
نويسنده زهرا رضايي
چاپ در انتشارات کتاب درنا