عید نوروز در منابع کهن شیعه (هر روزتان نوروز)
تبهای اولیه
عید نوروز در منابع کهن شیعه (هر روزتان نوروز)
عید نوروز در منابع كهن شیعى
گفتنى است كه صاحب بن عباد كه باید او را با احتیاط شیعه معتزلى دانست، كتابى با عنوان «الاعیاد و فضائل النیروز» داشته است. (الفهرست، ابن الندیم، ص 190).
اما در منابع كهن، چند روایت نیز در باره نوروز آمده، كه به این ترتیب است:
1. نخست روایتى از ابراهیم كرخى كه ضمن آن، از امام صادق (ع) سؤال شده كه شخصى مزرعه بزرگى دارد. در روز مهرگان یا نوروز، هدایایى (از طرف كسانى كه بر روى آن كار مىكنند)، به او داده مىشود. آیا بپذیرد؟ حضرت فرمود: آنها كه هدیه مىدهند مسلمانند؟ ابراهیم مىگوید: آرى. حضرت فرمود: هدیه آنها را بپذیرد. (الكافى، ج 5 ص 141 كتاب من لایحضره الفقیه، ج 3 300 التهذیب، ج 6، ص 378.)
2. در روز نوروز به امیرالمؤمنین (ع) گفته شد: الیوم نیروز. حضرت فرمودند: «اصنعوا كل یوم نیروزا»؛ هر روز را نوروز كنید. (كتاب من لایحضره الفقیه، ج 3 ص 300)
نقل دیگر، همان روایت آنكه حضرت فرمود: «نیروزنا كل یوم». (همان منبع).
این همان روایتى است كه در آن گفته شده در روز نوروز به آن حضرت، فالوذج هدیه كردند و حضرت این پاسخ را دادند.
نقل دیگر، همان روایت آنكه حضرت فرمود: «نیروزنا كل یوم». (همان منبع).
این همان روایتى است كه در آن گفته شده در روز نوروز به آن حضرت، فالوذج هدیه كردند و حضرت این پاسخ را دادند.
3. در تهذیب شیخ طوسى، به بحث هدیه در روز نوروز و مهرجان ( عید مهرگان، روز شانزدههم مهرماه برگزار مىشده است ـ بنگرید: آثار الباقیه، ص 337)، اشاره شده بود. جداى از آن شیخ طوسى در مصباح المتهجد، براى نخستین بار بحث از روز نوروز، به عنوان روزى متبرك كه روزه استحبابى و نماز دارد، كرده است.
4. ابن ادریس در كتاب السرائر ص 598 مىنویسد: شیخ ما ابوجعفر در مختصر مصباح از چهار ركعت نماز مستحب در نوروز فرس سخن گفته، اما روز آن را معین نكرده، چنانكه ماه آن را از ماه هاى رومى یا عربى مشخص نكرده است. آنچه برخى از اهل حساب و علماى هیأت و اهل فن در كتابش گفته، این است كه روز نوروز دهم ماه ایار (دهم ماه مه مطابق دوم اردیبهشت) كه سى و یك روز است مىباشد. زمانى كه نوروز از آن گذشت، روز نوروز فرا مى رسد.
گفته شده، نیروز و نوروز دو لغت است، اما نیروز معتضد كه به آن «نوروز معتضدى» مىگویند، روز یازدهم حزیران (یازدهم ژوئن مطابق سوم خرداد) است. مردمان سواد و زارعین در باره امر خراج به وى شكایت كردند و اینكه پیش از رسیدن محصول، خراج گرفته مىشود و همین سبب بدهكارى آنهاست كه خود عامل اجحاف به رعایاست. او مصمم شد كه پیش از یازدهم حزیران، خراج از كسى مطالبه نكنند. شعرى نیز در باره این عمل او سروده شد... همه این مطلب را صولى در كتاب الاوراق آورده است. (السرائر، ج1 ص 315).
گفته شده، نیروز و نوروز دو لغت است، اما نیروز معتضد كه به آن «نوروز معتضدى» مىگویند، روز یازدهم حزیران (یازدهم ژوئن مطابق سوم خرداد) است. مردمان سواد و زارعین در باره امر خراج به وى شكایت كردند و اینكه پیش از رسیدن محصول، خراج گرفته مىشود و همین سبب بدهكارى آنهاست كه خود عامل اجحاف به رعایاست. او مصمم شد كه پیش از یازدهم حزیران، خراج از كسى مطالبه نكنند. شعرى نیز در باره این عمل او سروده شد... همه این مطلب را صولى در كتاب الاوراق آورده است. (السرائر، ج1 ص 315).
5. در كتاب «ذخیرة الاخره» كه مشتمل بر ادعیه بوده و در نیمه نخست قرن ششم تألیف شده، فصلى تحت عنوان عمل روز نوروز فارسیان آمده است. در شرح آن حدیث معلى بن خنیس به این ترتیب نقل شده است:
روایت كند، معلّى بن خُنَیس از صادق علیه السلام كه گفت: چون روز نوروز بُوَد، روزه دار و غُسْل كن و جامه پاكترین درپوش و بوى خوش بكار دار و چون نماز پشین و دیگر و سنّتهاى آن بگذارده باشى، چهار ركعت نماز كن به دو سلام و بخوان در ركعت اوّل الحمد و ده بار «إنّا أنزلناه فى لیلة القدر» و در ركعت دویم الحمد و ده بار و ده بار «قل یا أیها الكافرون» و در ركعت سیم الحمد و ده بار «قل هو اللّه أحد» و در چهارم ركعت الحمد و ده بار «معوذتین». و چون از نماز فارغ گردى، تسبیح زهرا علیها السلام بگوى. چون چنین بكنى خداى تعالى شصت ساله گناه تو بیامرزد. و دعا این است... (ذخیرة الاخره، ص152).
6. در كتاب «نزهة الزاهد» نیز كه در نیمه دوم قرن ششم یا نیمه نخست قرن هفتم نوشته شده آمده است: نوروز فُرس: امام جعفر صادق علیه السلام گفت: چون روز نوروز درآید، غسل كن و جامه پاكترین در پوش و بوى خوش بكار دار و روزه فراگیر و پس از نماز پیشین و دیگر، چهار ركعت نماز كن به دو سلام. پس از الحمد در اول ركعت، ده بار «إنّا أنزلناه» بخوان و در دوم ده بار «قل یاأیها الكافرون» و در سوم ده بار «قل هو الله أحد» و در چهارم ده بار هر دو «قل أعُوذ»ُ. و چون فارغ شوى، سجده شكر كن و این دعا بخوان، تا تو را گناه شصت ساله بیامرزد. و دعا این است: «اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ الاَْْوْصِیاءِ الْمَرْضِیینَ وَصَلِّ عَلى جَمیعِ أَنْبِیاءِكَ وَ رُسُلِكَ بِأَفْضَلِ صَلَواتِكَ وَ بارِكْ عَلَیهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَكاتِكَ ...» (نزهة الزاهد، 285) .
7. قطب الدین راوندى (م 573) حدیثى در باره نوروز در كتاب لب اللباب خود آورده است: عن رسول الله صلى الله علیه و آله: «ابدلكم بیومین یومین، بیوم النیروز و المهرجان، الفطر و الاضحى». دو روز را براى شما جانشین دو روز كردم. عید فطر و قربان را بجاى عید نوروز و مهرگان قرار دادم. (مستدرك الوسائل ، ج 6، ص 152از لب اللباب).
9. ابن شهر آشوب (م 588) در مناقب خبرى در برخورد منصور با امام كاظم علیه السلام آورده است. وى مىنویسد: منصور از امام خواست تا در عید نوروز، بجاى او در مجلسى نشسته و هدایایى را كه آورده مىشد از طرف او بگیرد. امام در پاسخ چنین گفت:
اِنّى قَدْ فَتَّشْتُ الاَْخبارَ عَنْ جَدّى رَسُولِ الله صلی الله علیه و اله فَلَمْ اَجِدْ لِهذَا الْعیدِ خَبَرا؛ اِنَّهُ سُنَّةٌ لِلْفُرْسِ مَحاهَا الاِْسْلامُ وَمَعاذَ الله اَنْ نُحْیىَ ما مَحاهُ الاِْسْلامُ. (مناقب ابن شهرآشوب، ج 2ص 379 مسند الامام كاظم ج 1 صص 51 –
52)
11. صاحب جواهر با توجه به نقل شیخ، ابنفهد، شهید اول و دیگر متأخرین، بر مسلم بودن استحباب روزه روز نوروز تأكید كرده است. سپس نقل بالا را از امام كاظم علیه السلام آورده و گفته است كه این نقل نمىتواند معارض ادله استحباب باشد، به علاوه كه محتمل است كه بر اساس تقیه صادر شده باشد؛ شاید هم مقصود، نوروزى جز نوروزى باشد كه متفق علیه است. (جواهر الكلام، ج 5 ص 40)
اما انچه باید توجه داشت اینکه كه مستند همه، روایت معلى بن خنیس است.