بررسی مضامین شعر جاهلی تا عصر بنی امیه

با سلام
شعر و خطابه تا حدّی بین اعراب قبل از اسلام رواج داشته است.
امّا از آنجا که اشعارو خطابه‏های آنها از محتوای عالی و احساسات پاک انسانی تهی بوده، هرگز نشانه‏ فرهنگ و دانش آنها به حساب نمی‏آید.
عرب جاهلی در مجالس عیش و عشرت و در میادین جنگ و تحریک به انتقام و یانشان دادن فضل و برتری خود و هجو قبیله مخالف به شعر و خطابه اقدام نموده است.
یعقوبی می‏گوید: «شعر در میان عرب به جای حکمت و دانش بود، و یکی از مفاخرقبیله‏ای به‏شمار می‏رفت که هدف آن همان تخاصم با یکدیگر و مدح و هجو نمودن‏همدیگر بوده است.
[ - تاریخ یعقوبی، ج ۱، ص ۲۶۲ ]
آلوسی دراین باره می‏گوید: «از آنجا که عرب جاهلی تفاخر به حسب و نسب می‏کردو قصد داشت تا شرف و مجد و آقایی خود را حفظ کند وقتی حوادثی از قبیل جنگ وغارت در بین آنها پدید می‏آمد آنان محتاج‏ترین افراد به کلماتی بودند تا آنها را نسبت به‏ثار و انتقام تحریک کند و دور کننده قبیله‏شان از ننگ و عار باشد لذا آنها علاوه براستفاده از شعر، در این باب از خطابه نیز استفاده می‏کردند.
[ - بلوغ الارب، ص ۱۵۱ ]
با نگاهی گذرا به «معلّقات سبع» یعنی اشعار برگزیدهء قرن ششم میلادی‏ که برجسته‏ترین اشعار عصر جاهلی به‏حساب می‏آمد روشن خواهد شد.
این اشعاربخاطر عظمتی که نزد مردم داشته است بر حریر مصری و با آب طلا نوشته شده و بردیوار کعبه آویخته بود.
محتوای آنها چیزی جز شراب، معشوقه، شمشیر و شتر و... چیزدیگری نیست به‏عنوان نمونه شعر «طرفة» شاعر یکی از معلقات سبع را ذکر می‏کنیم:
او در وصف شتر می‏گوید: «... چون می‏ایستد در عظمت و شکوه درست چون‏پل‏های رومی است. گلگونه، قوی پشت، تکاور و سبک رفتار است، کوهانش چون طاقی‏است که از سنگ‏های سخت برآمده است.
گاهگاهی ناقه من با آن سر بزرگ و دست وپای بلندش چنان در رفتار به نشاط می‏آید که هر بار از جاده خارج می‏شود...
[ - معلقات سبع، ترجمه عبدالحمید آیتی، اشرافی، ص ۳۲ ]
قرآن کریم در مذمّت شعرای عصر جاهلی می‏فرماید:
«وَالشُّعَرََاءُ یَتَّبعُهُمُ الْغََاوُنَ اَلَمْ تَرَ اَنَّهُمْ فی‏ِِ کُلِّ وََادٍ یَهیِِمُونَ
[ - شعراء (۲۶)، آیات ۲۲۴ - ۲۲۵. جهت اطلاعات بیشتر در این زمینه به تفسیر المیزان و مجمع البیان ذیل این آیه شریفه مراجعه فرمایید ]
شاعران کسانی هستند که گمراهان از آنان پیروی می‏کنند آیا نمی‏بینی که آنها در هر وادی‏سرگردانند.
و کَذََلِکَ مََا اَرْسَلْنََا مِنْ قَبْلِکَ فی‏ِِ قَرْیَةٍ مِنْ نَذیِِرٍ اِلاََّ قََالَ مُتْرَفُوهََا اِنََّا وَجَدْنََا ََابََاءَنََا عَلی‏ََ اُمَّةٍ وَ اِنََّا عَلی‏ََ ََاثََارِهِمْ مُقْتَدُون
[ - زخرف (۴۳)، آیهء ۲۴. و این گونه در هیچ شهر و دیاری پیش از تو پیامبر انذارکننده‏ای نفرستادیم مگر اینکه ثروتمندان مست و مغرور آن گفتند: «ما پدران خود را بر آیینی یافتیم و به آثار آنان اقتدا می‏کنیم.»]

کتاب: زمینه‏ های‏ قیام‏ امام‏ حسین (ع) (ج‏۱)