آشنایی با برخی از کتاب های حدیثی شیعه (کوتاه و مفید)

تب‌های اولیه

5 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
آشنایی با برخی از کتاب های حدیثی شیعه (کوتاه و مفید)

سلام به همه خوانندگان ارجمند

گاهی پرسش هایی از برخی دوستان درباره اینکه چه کتاب حدیثی ای بخوانیم، احادیث چگونه جمع آوری شده، چند کتاب حدیثی داریم، کدام کتاب روایت معتبرتر است، فلان روایت در کدام کتاب حدیثی آمده و چرا در این کتاب حدیثی آمده و در آن کتاب حدیثی دیگر نیامده، و پرسش هایی از این دست مطرح می شود. با اینکه علوم حدیث، رشته تخصصی پرسشگران محترم نیست اما دوست دارند در حوزه حدیث هم وارد شوند و به صورت اجمالی هم که شده با آثار این حوزه آشنا شوند. تصمیم دارم تا ان شاء الله در این تاپیک، بخشی از آثار حدیثی شیعه را به صورت اجمالی معرفی کنم تا دوستان خواننده ضمن آشنایی با بخشی از دستاوردهای حوزه حدیث، بتوانند بهتر و راحت تر پرسش های حدیثی خود را مطرح نمایند.

فعلا در این تاپیک به معرفی آثار حدیثی شیعه می پردازیم. اگر عمر و توفیقی باقی بود، پس از تکمیل نسبی این موضوع، در تاپیکی دیگر، به معرفی آثار حدیثی اهل سنت خواهیم پرداخت.

مشارکت دوستان در این بحث آزاد است؛ اگر پرسشی داشتید می توانید مطرح بفرمایید تا ان شاء الله بررسی شده و در صورت امکان، پاسخ داده خواهد شد.

در زمان پیامبر گرامی اسلام با توجه به دستورات مکرر قرآن کریم، مردم برای شناخت اسلام و مسائل مربوط به آن به پیامبر اسلام و قرآن کریم مراجعه می کردند و حضرت هم جزئیات و تفصیل مسایل دینی و قرآنی را در اختیار مردم قرار می داد:


وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ (نحل/44)
و ما اين ذكر [قرآن‏] را بر تو نازل كرديم، تا آنچه به سوى مردم نازل شده است براى آنها روشن سازى و شايد انديشه كنند

البته اینگونه نبود که همه مسلمین در همه حال توفیق شرف حضور به خدمت پیامبر و شنیدن همه سخنان ایشان را داشته باشند لذا پیامبر توصیه می کردند که شنوندگان، سخنانشان را حفظ نمایند و به دیگران برسانند:


خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِي مَسْجِدِ الْخَيْفِ فَقَالَ رَحِمَ اللَّهُ امْرَأً سَمِعَ مَقَالَتِي فَوَعَاهَا وَ بَلَّغَهَا إِلَى مَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا فَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ وَ لَيْسَ بِفَقِيهٍ وَ رُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ إِلَى مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْه (1)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: خداوند رحمت کند کسی که سخن مرا بشنود و آن را حفظ کند و به دیگرانی که نشنیده اند، برساند؛ چه بسا کسی سخنی عمیق نقل می کند اما خود به شناخت عمق آن آگاه نیست و چه بسا کسی که سخن عمیقی را برای کسی که از خودش فهیم تر و آگاه تر است، نقل می کند

بعد از رحلت پیامبر، برخی از خلفا به بهانه های واهی (مانند مخلوط شدن احادیث پیامبر با آیات قرآن و تحریف قرآن و در واقع برای غصب خلافت و سرپوش نهادن بر فضایل اهل بیت) دستور منع نقل و کتابت احادیث پیامبر را صادر کردند و کسی مجاز به این کار نبود و الا با برخورد حکومتی بایکوت می شد لذا عملا تا سال ها سخنان پیامبر در سینه صحابه باقی ماند و جز اندکی از آن نقل نمی شد...

حدود نود سال بعد، با لغو منع کتابت حدیث در زمان عمر بن عبدالعزیز، سخنان پیامبر به سرعت از سینه های صحابه و تابعین به صفحات نوشته ها و کتاب ها منتقل شد؛ البته اهل بیت (علیهم السلام)، در پاسداشت سخنان و دستورات پیامبر همواره همت می گماردند و تعلیمات آسمانی آن بزرگوار را به شاگردان خود می آموختند؛ این معنا در عصر امام باقر و امام صادق (ع) به اوج شکوفایی رسید و بدین ترتیب احادیث بسیاری از طریق اهل بیت (ع) از پیامبر اسلام (ص) نقل شد و آموزه های پیامبر، تا حدود زیادی از گزند آفات حدیثی در امان ماند. بی شک اهل بیت سهم بزرگی در نشر و تدوین احادیث پیامبر داشتند.

حاکم نیشابوری که از بزرگان دانش حدیث اهل سنت است، به صحت روایات رسیده از اهل بیت (ع) تصریح می کند و می نویسد: قد صحت الروایة من ولد رسول الله(ص) عن فاطمة و الحسن و الحسین... و عن جعفر بن محمد بن علی، والحسین بن زید بن علی... فهؤلاء قد صحت عنهم الروایات، و قد روی الحدیث عن زهاد مأتی رجل و امرأة عن اهل البیت. (2) نیز ضمن عنوان «معرفة الائمة الثقات المشهورین من التابعین و اتباعهم»، می نویسد: از آنان است: جعفر بن محمد و زید بن علی بن الحسین. و در جای دیگر می گوید: ان اصح اسانید اهل البیت جعفر بن محمد بن علی عن ابیه عن جده عن علی. (3)

بسیاری از صحابه بزرگ و نیز از بسیاری تابعین که سخنان پیامبر را از صحابه شنیده بودند، سخنان حضرت را نقل نمودند. البته در این میان به خاطر این فاصله زمانی و نیز نفوذ جاعلان حدیث و آسیب هایی از این دست، احادیث بسیاری که از صحابه نقل شد، دستخوش تحریف گشته و احادیث بسیاری هم به دلایل گوناگون جعل شد. یک نمونه روشن این جعلیات، احادیثی بود که درباره آیه تطهیر درست شد! این آیه درباره عصمت و طهارت خمسه آل عباست اما بسیاری از مخالفان اهل بیت، برای از بین بردن این فضیلت انکار ناشدنی، احادیثی در فضیلت دیگران جعل کردند تا به خیال خود، این فضیلت بزرگ اهل بیت پیامبر را در هاله ای از ابهام و تردید قرار داده و دست کم، دیگران را هم شریک آن نمایند! (4)

با برداشته شدن دستور منع کتابت حدیث، نگارشهای حدیثی بسیاری نوشته شد و کتب حدیثی نقل شده از ائمه (ع) توسط شاگردان بسیاری به رشته نوشته در آمد؛ در دوره حضور امامان، بیش از چهارصد کتاب روایی نگارش شد؛ از این چهارصد کتاب، با عنوان «اصول اربع‌مائة» یاد می شود؛ روایاتی که غالبا خود شاگردان به طور مستقیم از ائمه دریافت کرده و نوشته بودند.

در قرن چهارم و در زمان غیبت صغری، مرحوم کلینی (عالم بزرگ و امین شیعه که مورد قبول سایر فرق اسلامی هم بود)، با زحمتی قریب بیست سال، بسیاری از احادیث «اصول اربع‌مائة» به علاوه دیگر کتاب های حدیثی را به صورت بسیار دقیق و منظم، در کتاب بزرگ کافی تدوین نمود؛ این جامع بزرگ روایی از همان ابتدا بخاطر سهولت استفاده و دقت تدوین و جامعیت آن، مورد توجه جامعه شیعی قرار گرفت. بزرگان دیگری هم همچون شیخ صدوق و شیخ طوسی جوامع بزرگ روایی دیگری را به همین صورت گردآوری نمودند و مجموعه بزرگ این جوامع روایی که حامل بخش عظیمی از احادیث پیامبر و اهل بیت (ع) بود، به عنوان جوامع معتبر و مورد اعتبار روایی مورد استقبال شایان علما و فضلای امامیه واقع شد و برای فهم بیشتر و بهتر و تحقیق بایسته و شایسته در فهم متون حدیثی، شرح و حاشیه های بسیاری بر آنها نوشته شد.

نحوه نقل احادیث هم به صورت قرائت بر استاد و دریافت اجازه روایت از او بود. در بخشی از موارد هم به صورت نقل از اصل کتاب خطی مؤلف بود. در بسیاری از موارد، جزئیات تحمل و نقل حدیث، به صورت دقیق بیان شده که مثلا این روایت از فلان از فلان از فلان... تا برسد به امام معصوم نقل شده است.

شرح حال وثاقت یا عدم وثاقت روات هم در کتاب های رجالی آمده است و اعتبار سندی احادیث را برای ما روشن می کند. با بهره گیری از دانش رجال، درایة، فقه الحدیث و دیگر فنون حدیثی، برای فهم عمیق تر و دقیق تر این احادیث و کشف سنت راستین نبوی تلاش آگاهانه می شود و احادیث به طور دقیق مورد سنجش قرار می گیرند.


پی نوشت
-----------------
1- مستدرک‏ الوسائل/ج11/ص45
2- معرفة علوم الحدیث/ص50
3- همان/ص55و241
4- بسیاری از این احادیث جعلی را آلوسی در روح المعانی و ابن کثیر در تفسیرش ذیل آیه تطهیر نقل کرده اند؛ البته آنها این روایات را جعلی نمی نامند ولی پس از جمع بندی منصفانه مطلب _که در (اینجا #125 و اینجا #134) به صورت مستند و مستدل درباره آن سخن گفته ایم_ در این مطلب روشن، تردیدی باقی نمی ماند.


پس از عصر حضور امامان و با فرا رسیدن دوران غیبت، علمای شیعه روش های دیگری را در جمع روایات پیگیری کردند که یک موردش جامع نگاری بود؛ کتابی با مجلدات متعدد شامل روایات ابواب مختلف عقیدتی یا فقهی یا اخلاقی و یا مجموعه مجلداتی شامل روایات ناظر به همه این موارد.

از مهمترین کتاب های روایی که در قرون اولیه پس از غیبت نگاشته شده، می توان به کتابهای چهارگانه (یا همان کتب اربعه) اشاره کرد:

1- کافی (از شیخ کلینی)
2- من لایحضره الفقیه (از شیخ صدوق)
3- تهذیب (از شیخ طوسی)
4- استبصار (از شیخ طوسی)

و از مهمترین کتاب های روایی که در قرون اخیر جمع آوری شده می توان به این موارد اشاره کرد:

1- وسائل الشیعه (از شیخ حر عاملی)
2- بحار الانوار (از علامه مجلسی)
3- الوافی (از مرحوم فیض کاشانی)

کتاب های بسیار دیگر هم هست اما در اینجا می خواهیم دوستان خواننده را با تعدادی از این کتاب های مهم روایی آشنا کنیم، برای همین تنها به توضیحی اجمالی و مفید این کتاب ها اکتفا می کنیم.

نام کتاب: الکافی
نویسنده: محمد بن یعقوب کلینی
مکان و زمان تولد: روستای کُلین در حوالی شهر ری / در عصر امام حسن عسکری (نیمه دوم از قرن سوم)
زمان وفات و مکان آرامگاه: بغداد / سال 329 هجری قمری
مدت زمان تالیف کتاب: حدود 20 سال

نکته: سال وفات شیخ کلینی، همان سالی است که آخرين نايب امام زمان، «على بن محمد سمرى» نیز وفات یافت و غيبت كبراى امام زمان آغاز گرديد.

نکته: وی در محضر اساتید بسیاری از جمله اصحاب بزرگوار امامان زانو زد و تعلیم ها دید از جمله در محضر بزرگانی چون احمد بن ادریس قمی، عبدالله بن جعفر حمیری، احمد بن محمد بن عیسی اشعری و ...

نکته: به خاطر راستى و درستى گفتار و كردار و احاطه كامل بر احاديث و اخبار، مورد وثوق و اعتماد شیعه و سنی بود و هر دو فرقه در فتوا به او مراجعه می کردند؛ به همين مناسبت به «ثقة الإسلام» (یعنی مورد اعتماد جهان اسلام) شهرت يافت و او نخستين كسى است كه در دوره اسلامى به اين لقب مفتخر گرديد.

کتاب شریف کافی 8 جلد است:
2 جلد روایات اعتقادی (این دو جلد به اصول کافی مشهور است)
5 جلد روایات فقهی و احکامی (این پنج جلد به فروع کافی مشهور است)
1 جلد هم درباره روایات با موضوعات متعدد اخلاقی و تفسیری و تاریخی و ... (این یک جلد به روضه کافی مشهور است)

نام کتاب: من لایحضره الفقیه (که گاهی به اختصار، «فقیه» خوانده می شود)
نویسنده: : محمد بن على بن حسين بن بابويه قمى (مشهور به شيخ صدوق)
مکان و زمان تولد: قم / حدود 305 هجرى قمرى

زمان وفات و مکان آرامگاه: شهر ری / سال 381 هجری قمری

نکته: مطابق نقل شیخ طوسی و نقل جناب صدوق در کتاب کمال الدین، پدر شیخ صدوق با واسطه نایب خاص امام زمان _حسین بن روح نوبختی_ نامه ای به محضر حضرت می نویسد و از ایشان درخواست دعا می کند تا خداوند متعال فرزندی فقیه و صالح به او ببخشد و با دعای پربرکت امام، این فرزند صالح و پربرکت، پا به عرصه وجود می گذارد.

نکته: آثار بسیار ارزشمندی از شیخ صدوق به جا مانده، از جمله: من لا يحضره الفقيه‏، كمال الدين و تمام النعمة، الخصال‏، معانی الأخبار، عيون أخبار الرضا عليه‏ السلام‏.

نکته: شیخ مفید، از شاگردان شیخ صدوق است.

نکته: من لایحضره الفقیه، مجموعه ای از حدود 6000 روايت اهل بيت (عليهم‏ السلام) درباره مسائل فقهى و احكام شرعى است. این کتاب 4 جلدی، شامل ابواب مختلف فقهی از طهارت و نجاست تا احکام ارث می باشد. شيخ صدوق در اين كتاب روايات فقهى را كه از ديدگاه خود صحيح و معتبر بوده جمع آورى و در ابواب و موضوعات مختلف فقهی، نقل نموده است. این کتاب، یکی از مهمترین کتاب هایی است که هر مجتهدى در استنباط احكام شرعى به آن مراجعه می کند.

نکته: شيخ صدوق برای اینکه کار مراجعه کننده آسان شود، در اين كتاب فقط نام راوى اولى را كه روايت را از امام عليه‏ السلام نقل نموده آورده، اما در پایان كتاب فقیه (يعنى در بخش «مشيخه») سند کامل خود تا آن راوى را نقل کرده تا روايات کتاب مسند و معتبر باشد.

موضوع قفل شده است