چرا فرهنگ عذرخواهی نداریم؟

شاید این سوال برای خیلی‌ها پیش آمده باشد که چرا زمانی که فردی رفتار اشتباهی انجام می‌دهد و خودش هم از این مسئله اطلاع پیدا می‌کند، به جای اعتراف به اشتباه و عذرخواهی به دنبال شانه خالی‌کردن از زیر بار خسران و ضرر برجای مانده از اشتباهش است. این مسئله تنها به روابط خانوادگی و دوستانه و اجتماعی محدود نمی‌شود.

نماهای اجتماعی از گردن نگرفتن

در مترو ایستاده‌ای ناگهان مسافری می‌آید و پایش را روی پای تو می‌گذارد و بدون اینکه به روی خود بیاورد و از این رفتار معذرت خواهی کند، راهش را می‌کشد و می‌رود! داخل خیابان اصلی مشغول رانندگی هستی ناگهان اتومبیلی از فرعی وارد می‌شود و چیزی نمانده که با تو تصادف کند، با آنکه حق تقدم با تو بوده و او خلاف آمده با کمال تعجب می‌بینی که به جای اینکه معذرت خواهی کند، تازه طلبکار هم هست و سرش را از شیشه بیرون آورده و داد و بیداد می‌کند! در پیاده رو در حال راه رفتن هستی ناگهان از یکی از مغازه‌ها یک پارچ آب به سمت تو پاشیده می‌شود و کل وجودت را خیس می‌کند، در این هنگام مغازه دار به جای معذرت خواهی طوری رفتار می‌کند که انگار تقصیر تو بوده که بد موقع از پیاده رو رد شده‌ای! در چنینی شرایطی که عذر خواهی به حلقه مفقوده فرهنگ کشورمان تبدیل شده است، نهادهایی مانند آموزش و پرورش و رسانه به‌خصوص رسانه ملی هستند که باید در این زمینه فرهنگ‌سازی کنند تا معذرت‌خواهی به‌عنوان یک ارزش در جامعه ما مطرح شود و مردم به دنبال فرار از آن نباشند. این اتفاق‌ها و هزار نمونه مشابه آن بارها در زندگی همه ما پیش آمده است، شاید در برخی از موارد این ما بوده‌ایم که در مقابل عملی نادرست به جای معذرت خواهی به دنبال شانه خالی کردن بوده‌ایم. اما در هر حال مسئله یکسان است؛ اینکه پس از انجام رفتاری نادرست، معذرت خواهی فراموش شده است.

عذر خواهی در آیات و روایت
عذر خواهی در آیات قرآن و روایات، نقش پررنگی دارد و بارها به مسلمانان تاکید شده است که در صورت بروز رفتار نادرست، معذرت خواهی شود. در همین راستا در قرآن کریم 87 بار از توبه و معذرت‌خواهی سخن به میان آمده و در روایات هم آمده است که حضرت علی(ع) به مردم می‌گویند: من و شما بر هم حقوقی داریم و اولین حق شما بر من این است که چیزی را از شما پنهان نکنم .

فرار از خسارت و مسئولیت

یکی از دلایلی که عذرخواهی در کشور باب نیست، مسئله فرار از خسارت و بار مسئولیتی است که اشتباهات به دنبال دارد. زمانی که یک فرد متوجه می‌شود که با اعتراف به اشتباه و عذرخواهی، باید مسئولیت خسران وارد آمده را بر عهده گیرد یا اینکه با این کار خود را متوجه تنبیه و جزا می‌کند، ترجیح می‌دهد که به طور کلی مسئله را انکار کند تا از زیان‌های احتمالی مصون بماند. همین می‌شود که دیگر کسی اشتباهاتش را گردن نمی‌گیرد، چه برسد به اینکه بخواهد عذرخواهی کند.

وقتی عذرخواهی در جامعه ارزش نباشد!

اینکه در کشورهای اروپایی یا کشورهایی مانند ژاپن اگر شخصی اشتباهی انجام می‌دهد، هر چند خسارت داشته باشد و حتی اگر اعتراف او مجازات شدیدی را برایش به دنبال داشته باشد، باز هم اعتراف می‌کند و معذرت خواهی می‌کند، به این دلیل هم هست که معذرت خواهی و مسئولیت پذیری در مقابل اشتباهات در بین آنها ارزش تلقی می‌شود و اصلاً کسی نمی‌تواند اشتباهش را گردن نگیرد، چون رسانه و به طور کلی افکار عمومی اجازه وقوع چنین اتفاقی را نمی‌دهند. فرهنگ معذرت خواهی درونی شده است و کسی دلیلی برای فرار از بار مسئولیت کارهایش نمی‌بیند. اما از همان کودکی به دنبال راه‌های شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت کارهایشان هستیم و هر کسی هم بیشتر از زیر بار مسئولیت اشتباهاتش فرار کند، از دیدگاه دیگران زرنگ‌تر جلوه می‌کند! جالب اینجاست که بعضی از ما در مقابل این پرسش که چرا پس از اشتباهاتمان از مردم معذرت خواهی نمی‌کنیم، فرهنگ معذرت خواهی را غربی تلقی کرده و الزامی برای اعتراف به اشتباهاتمان احساس نمی‌کنند. این در‌حالی است که معذرت خواهی در فرهنگ ایران باستان و همچنین در متون اسلامی بارها و بارها تاکید شده است و بیشتر از اینکه غربی باشد، متعلق به فرهنگ ایرانی و اسلامی است. اما مسئله این است که بعضی از ما به دنبال فرار از بار مسئولیت اشتباهاتمان هستیم. در چنین شرایطی که عذر خواهی به حلقه مفقوده فرهنگ کشورمان تبدیل شده است، نهادهایی مانند آموزش و پرورش و رسانه به خصوص رسانه ملی هستند که باید در این زمینه فرهنگ‌سازی کنند تا معذرت خواهی به‌عنوان یک ارزش در جامعه مطرح شود و مردم به دنبال فرار از آن نباشند.

http://armandaily.ir/?News_Id=9380