چرا در قرآن كريم آيه‌هاي متشابه وجود دارد؟

با سلام به دوست جدید جناب سائل،انشاءالله که مشتری خوبی خواهی شد،قول خواهیم داد به تمام سوالهایتان به نحو احسن جواب داده خواهد شد.

جناب سائل پاسخ شما مبتني بر مقدماتي است‌:
1. راه تفهيم و تفاهم در ميان ما انسانها به كارگيري الفاظ است‌. خداوند حكيم نيز پيام خود را از همين طريق با استفاده از پيامبري از سنخ خودمان و با الفاظ خودمان به ما مي‌رساند.
2. ترديدي نيست كه الفاظ محدود بوده‌، ولي مفاهيم و معاني حقايق عالم هستي نامحدودند، و انسانها در درك مفاهيم متنوع و متفاوتند; يعني در مواردي‌، ممكن است دو نفر از يك لفظ، دو معنا را بفهمند و هر چه تلاش و دقت شود تا لفظ به گونه‌اي آورده شود كه همه از آن مفهوم واحدي بفهمند، باز هم تا حدودي نمي‌توان جلوِ آن را گرفت و اين اختصاص به كتاب خدا ندارد; بلكه در گفتار عادي بشر، شعرِ شعرا و... نيز چنين است‌; به عنوان نمونه مي‌توان به شعر حافظ اشاره كرد كه در مفاهيم آن ميان ادبا و شعرا اختلافات فراواني وجود دارد.
3. قرآن كريم‌، حامل معارفي والا و نامحدود است‌; لكن براي تفهيم به ما انسانها در قالب الفاظ تنزل يافته و به ما عرضه شده است‌.
4. چون الفاظ، از گنجايش حقايق و معارف قاصر هستند، آيات متشابه پيدا شده است آياتي كه يك لفظ با معاني و احتمالات بسياري داشته‌; مثل تعبير نور براي خداوند كه نامحدود و كمال مطلق است و تعبيري را مي‌طلبد كه در عين گويايي‌، مشكل ترديد و شبهه‌انگيزي را نداشته باشد; ناگزير براي تقريب به ذهن شنونده از اين تعبير كه نوعي تشبيه معقول به محسوس است استفاده مي‌كند.
چون كه با كودك سر و كارت فتادپس زبان كودكي بايد گشاد
با تعابيري مثل قدرت مطلقه خداوند كه قرآن مي‌فرمايد "دست خدا بالاي همه دستهاست‌" (فتح‌، 10 و انعام‌، 61) ممكن است توهّم جسمانيت خداوند بشود; اما با مراجعه به آيات محكمات‌، مانند (شوري‌، 11) (كه تشبيه و مماثلت مخلوق را از خدا نفي مي‌كند) اين مشكل حل مي‌شود; لذا در قرآن دو گونه آيه وجود دارد: محكم و متشابه‌(آل‌عمران‌،7)(ر.ك‌: الميزان‌، علامه طباطبايي‌;، ج 3، ص 22 ـ 100.)
وجود آيات متشابه نيز به عللي كه اجمالاً اشاره شد، ضروري است‌; اما وقتي به آنها برخورد مي‌كنيم‌، نبايد آنها را به تنهايي معنا كنيم‌; بلكه بايد آنها را به محكمات ارجاع بدهيم‌; بنابراين‌، روشهاي جلوگيري از تحريف معنوي در نصوص ديني بيان شده است‌. يكي از آن روشها همين ارجاع متشابهات به محكمات است‌.(ر.ك‌: تفسير نورالثقلين‌، العروسي الحويزي‌، ج 1، ص 315 ـ 318، روايات شمارة 24 ـ 47، اسماعيليان‌.)
امّا اين كه چرا برخي از افراد به آيه‌هاي متشابه استناد مي‌كنند، پاسخ را خود قرآن داده و فرموده است‌. "...فَأَمَّا الَّذِين‌َ فِي قُلُوبِهِم‌ْ زَيْغ‌ٌ فَيَتَّبِعُون‌َ مَا تَشَـَبَه‌َ مِنْه‌ُ ابْتِغَآءَ الْفِتْنَة‌ِ وَابْتِغَآءَ تَأْوِيلِه‌...;(آل‌عمران‌،7)...اما كساني كه در دل‌هايشان انحراف است براي فتنه‌جويي و طلب تأويل آن ]به دل خواه خود[از متشابه آن پيروي مي‌كنند..."
بنابراين از وجود آيه‌هاي متشابه گريزي نيست و اين آيه‌ها با مراجعه به آيه‌هاي محكم روشن مي‌شود. كساني كه تنها به آيه‌هاي متشابه استناد مي‌كنند در دل‌هايشان انحراف است و قصد فتنه‌جويي دارند.
افزون بر اين‌، اين كه برخي در طول تاريخ اسلام براي توجيه افكار و اعمال‌شان به آيه‌هاي قرآن استناد كرده‌اند، به خاطر وجود آيه‌هاي متشابه در قرآن نيست‌; بلكه اين توجيه‌، نوعي تفسير به رأي است كه در آيه‌هاي متشابه و محكم جريان دارد; بدين جهت پيامبر اكرم و امامان معصوم‌: به شدت تفسير به رأي را نكوهش كرده و نهي نموده‌اند.
موفق باشید.

باسلام به همه دوستان
در ادامه پست قبل
پنجم اينكه از بيان سابق ما اين به دست آمد كه بيانات لفظى قرآن، مثلهايى است براى معارف حقه الهيه، و خداى تعالى براى اينكه آن معارف را بيان كند، آنها را تا سطع افكار عامه مردم تنزل داده، و چاره‏اى هم جز اين نيست، چون عامه مردم جز حسيات را درك نمى‏كنند، ناگزير معانى كليه را هم بايد در قالب حسيات و جسمانيات به خورد آنان داد.
و از سوى ديگر دو محذور بزرگ در اين ميان پيش مى‏آيد يعنى در جايى كه سر و كار گوينده با كودك است، اگر بخواهد زبان كودكى بگشايد، و مطابق فهم او سخن بگويد، يكى از دو محذور هست، براى اينكه شنونده يا به ظاهر كلام گوينده اكتفاء نموده و تنها همان جنبه محسوس آن را مى‏گيرد، در اين صورت غرض گوينده حاصل نمى‏شود. چون غرض گوينده اين بود كه شنونده از مثال به ممثل منتقل شود، نمى‏خواست صرفا خبرى داده باشد، و اگر شنونده به ظاهر كلام اكتفاء نكرده، و بخواهد خصوصيات ظاهر كلام را كه در اصل معنا دخالتى ندارند رها نموده، به معانى مجرده منتقل شود، ترس اين هست كه عين مقصود او را نفهمد، بلكه يا زيادتر و يا كمتر آن را بفهمد.
مثلا وقتى گوينده‏اى بشنونده خود مى‏گويد: شاهنامه آخرش خوش است، و يا مى‏گويد آفرين شبروان در صبح است. شنونده‏اش با سابقه ذهنى‏اى كه با اين مثلها و با معناى ممثل آن دارد (اگر داشته باشد) مثل را از همه خصوصياتى كه همراه دارد لخت و مجرد مى‏كند، و مى‏فهمد كه منظور گوينده اين است كه حسن تاثير هر عملى بعد از فراغت از آن عمل و پيدا شدن آثارش معلوم مى‏شود، نه در حين سرگرمى بعمل، چون در حين عمل و تحمل مشقت آن، قدر و اندازه عمل خود را تشخيص نمى‏دهد.
گوينده هيچ راه گريزى از اين دو محذور ندارد، مگر اينكه معانيى را كه مى‏خواهد ممثل و مجسم كند در بين مثلهايى مختلف متفرق نموده، در قالب‏هايى متنوع در آورد، تا خود آن قالب‏ها مفسر و بيانگر خود شود، و بعضى بعض ديگر را توضيح دهد، در نتيجه شنونده بتواند با معارضه انداختن بين قالب‏ها:
اولا: بفهمد كه بيانات و قالب‏ها همه مثلهايى است كه در ما وراى خود حقايقى ممثل دارد، و منظور و مراد گوينده منحصر در آنچه از لفظ محسوس مى‏شود نيست.
ثانيا: بعد از آنكه فهميد عبارات و قالب‏ها مثلهايى براى معانى است، بفهمد چه مقدار از خصوصيات ظاهر كلام را بايد طرد كند، و چه مقدارش را محفوظ بدارد، و اين نكته را از ظاهر كلام بفهمد، به اين معنا كه كلام طورى باشد كه روشن سازد كه فلان خصوصيت كه در آن جمله ديگر است، منظور نيست، و آن جمله بفهماند فلان خصوصيت در اين، زيادى است.
گوينده علاوه بر اين، بايد مطالبى را كه در گفتارش مبهم و دقيق است با ايراد داستانهاى متعدد و مثلهاى بسيار و متنوع روشن سازد و اين امرى است كه در تمامى لسانها و همه لغات دائر است، و اختصاص به يك قوم و يك زبان و دو زبان و يك لغت و دو لغت ندارد، چون اين قريحه هر انسانى است كه وقتى احتياج وادارش به سخن گفتن مى‏كند، و باز احتياج پيدا مى‏كند بعضى از خصوصيات را كه در يك قصه غلط انداز و موهم خلاف مقصود است نفى كند، همين خصوصيت را در قصه‏اى ديگر و يا مثلى ديگر نفى مى‏كند.
پس تا اينجا روشن شد كه قرآن كريم هم مانند هر كلامى ديگر بايد مشتمل بر آيات متشابه باشد، و بايد تشابهى را كه بحكم ضرورت در يك آيه هست در آيه‏اى ديگر از آيات محكمات، آن تشابه را برطرف سازد، پس با اين بيان پاسخ از اشكالى كه به قرآن متوجه كرده‏اند (كه چرا مشتمل بر متشابهات است؟ و اينكه تشابه مخل بر فرض هدايت و بيانگرى است) بخوبى داده شد،

سلام
1- آیات متشابه به حسب ما متشابه اند
2- آیات متشابه اقتضای معرفی حقایقی است که از دسترس ادراک عادی بشر بدورند
3- آیات متشابه برای اهل معرفت محکمند
4- سوء استفاده از متون دینی به هر نحوی که باشد امکان پذیر است
5- ماموریت متن دینی ارائه حقیقت و راه رسیدن به آن است لذا اگر کسانی از آن سوء استفاده کردند اشکالی بر متن دینی نیست بلکه بر سوء استفاده کننده است
موفق باشید

خداوند متعال در سوره¬ی آل عمران آیه¬ی 7 می¬فرماید:
أعوذ بالله¬ من¬ الشیطن¬ الرجیم بسم الله الرحمن الرحیم
هُوَ الَّذِي أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ
او کسی است که این کتاب (آسمانی) را بر تو نازل کرد، که قسمتی از آن، آیات «محکم» [= صریح و روشن‌] است؛ که اساس این کتاب می‌باشد؛ (و هر گونه پیچیدگی در آیات دیگر، با مراجعه به اینها، برطرف می‌گردد.) و قسمتی از آن، «متشابه» است [= آیاتی که به خاطر بالا بودن سطح مطلب و جهات دیگر، در نگاه اول، احتمالات مختلفی در آن می‌رود؛ ولی با توجه به آیات محکم، تفسیر آنها آشکار می‌گردد.] اما آنها که در قلوبشان انحراف است، به دنبال متشابهاتند، تا فتنه‌انگیزی کنند (و مردم را گمراه سازند)؛ و تفسیر (نادرستی) برای آن می‌طلبند؛ در حالی که تفسیر آنها را، جز خدا و راسخان در علم، نمی‌دانند. (آنها که به دنبال فهم و درکِ اسرارِ همه آیات قرآن در پرتو علم و دانش الهی) می‌گویند: «ما به همه آن ایمان آوردیم؛ همه از طرف پروردگارِ ماست.» و جز صاحبان عقل، متذکر نمی‌شوند (و این حقیقت را درک نمی‌کنند.)
الله جل جلاله در این آیه به طرز زیبایی به ما نکته ای را تذکر می¬دهد، در ابتدا می فرماید که این قرآن از دو بخش تشکیل شده است 1- آیات محکم یا آیاتی که به طور صریح و روشن برای همه ی خوانندگان عادی معلوم است.2- آیات دیگر آیاتی متشابه می باشد که تفاسیر گوناگونی از آن می شود.
حال در مورد همین آیات متشابه خداوند متعال می¬فرماید عده¬ای از این آیات استفاده کرده و از اول و آخر آن عباراتی را حذف کرده و برای اثبات گفته ی خود آن را مطرح می کنند تا حق بودن خود را اثبات کنند وبا آن بین مردم فتنه انگیزی کنند. در ادامه ی آن خداوند می فرماید که تأویل آن آیات متشابه را فقط الله جل جلاله و راسخان در علم می دانند و باز می فرماید جز صاحبان عقل،متذکر نمی شوند.

قرآن و 2012
usme.ir

با سلام

ممكن است جهات زير، سرّ وجود آيات متشابه باشد:
1ـ الفاظ و عباراتي كه در گفت و گوهاي انسانها به كار ميرود، تنها براي نيازمنديهاي روزمره به وجود آمده و به همين دليل، به محض اين كه از دايره ي زندگي محدود مادي بشر خارج شويم و سخن دربارهي ماوراء الطبيعت، به ميان آيد، به روشني ميبينيم كه الفاظ ما قالب آن معاني نيست و ناچاريم كلماتي را به كار بريم كه از جهات مختلفي نارسايي دارد،همين نارساييهاي كلمات، سرچشمه ي قسمت قابل توجهي از متشابهات قرآن است.

2ـ بسياري از حقايق، مربوط به جهان ديگر يا جهان ماوراي طبيعت است كه از افق افكار ما دور مي باشد و ما به حكم محدود بودن در زندان زمان و مكان، قادر به درك عمق آنها نيستيم. اين نارسايي افكار ما و بلند بودن افق آن معاني، سبب ديگري براي تشابه قسمتي از آيات است. مانند بعضي از آيات مربوط به قيامت و امثال آن.
علامه ي طباطبايي رحمه الله ميفرمايد: «سراسر قرآن محكم است، ولي چون در نزول به نشئه ي فكر بشر غير معصوم ميرسد، تشابه صورت ميگيرد. همانگونه كه باران پيش از فرود آمدن بر زمين، كف ندارد، ولي پس از فرود و حركت بر زمين در آن كف ايجاد ميشود. از آسمان معرفت نيز كفِ متشابه نازل نشده است بلكه با بارش آن بر درك ناقص بشري تشابه ايجاد شده است».

3ـ صاحبان عقل و علما، انديشههاي خود را به كار گرفته و با تلاش و كوشش و دقت و استدلال به مقصود حقيقي خداوند پي برند و بدين وسيله مراتب فضل و برتري آنان، بر ساير مردم روشن شود و به مراتب عالي برسند.

4ـ سري ديگر كه اخبار اهلبيت ـ عليهم السلام ـ نيز آن را تأييد كرده اند، اين است كه وجود اين گونه آيات در قرآن، نياز شديد مردم را به پيشوايان الهي (راسخان در علم) و پيامبرصلي الله عليه وآله و اوصياي او روشن ميسازد و سبب ميشود كه مردم، به جهت نياز علمي به سراغ آنان بروند و رهبري ايشان را به رسميت بشناسند و از علوم ديگر و راهنماييهاي مختلف آنان نيز استفاده كنند.