کوفه مهمترین شهر تاریخ تشیع

[="red"]جمعیت آن: [/]
عمر دستور داده بود که مسجد این شهر دارای چنان مساحتی باشد که تمام جمعیّت جنگجو و مقاتل را در خود جای دهد و مسجدی که طبق این دستور پی‏ریزی شد، گنجایش چهل‏هزار نفر جمعیت را دارا بود(معجم‏البلدان، ج 4، ص491). اما طبری می گوید: شهر کوفه در آغاز تأسیس برای گنجایش صدهزار جنگجو پی‏ریزی شد. در این صورت می توان حدث زد که منظور معجم البلدان از چهل هزار نفر، فقط مردان جنگجو بوده اند که با احتساب زنان، فرزندان و همراهان، این جمعیت نزدیک به یک صدو پنجاه هزار نفر بوده است و هر دو منبع تاریخی عدد تقریبی را صحیح ذکر کرده اند.
پس از گشایش شهر تیسفون -پایتخت ایرانیان- بخش زیادی از دارایی این شهر به عرب‌های کوفه رسید و کوفیان به نان و نوایی رسیدند. به این ترتیب پس از تأسیس کوفه، به علّت آب و هوای خوش و نزدیکی به فرات و سرزمین ایران و وضعیت اقتصادی نیکویی که از راه غنایم و خراج سرزمینهای فتح شده ایرانیان کسب نموده بود، پذیرای سیل مهاجرت اقوام و گروههای مختلف از سرتاسر مملکت وسیع اسلامی آن روز گردید. این مهاجرتها به خصوص در سال سی‏وشش هجری که حضرت علی علیه‏السلام این شهر را پایتخت کشور اسلامی قرار دادند شدّت بیشتری به خود گرفت به گونه‏ای که تنها تعداد سپاهیان کوفی آن حضرت علیه‏السلام را در جنگ صفّین (سال 37 هجری) بالغ بر 65 هزار نفر ذکر کرده‏اند.( تاریخ طبری، ج 4، ص49 ؛ اسلام و مسلمانان/ مردم شناسی کوفه، مجله مشکو‌ة » زمستان 1375 - شماره 53)
تحولات بعدی مانعی در رشد کوفه ایجاد نکرد و این شهر پس از این به مهمترین شهر در ایجاد تحولات جهان اسلام و تشیع تبدیل شد.

[="red"]ترکیب جمعیتی:[/]
به طور کلّی می‏توان جمعیت کوفه در دو قرن ابتدایی، به دو بخش عرب و غیرعرب تقسیم نمود:
1. اعراب
بخشی از عربهای ساکن کوفه را قبایلی تشکیل می‏دادند که با آغاز فتوحات اسلامی در ایران، از شبه جزیره عربستان به قصد شرکت در جنگ به سمت عراق کوچ کردند و سرانجام پس از پایان فتوحات در کوفه و بصره مسکن گزیدند. انان از دو تیره قحطانی و عدنانی بودند که در اصطلاح به آنها یمانی‏ها(یمنی ها) و نزاری‏ها اطلاق می‏شد.
بخش دیگری از عربها را قبایلی همچون «بنی‏تغلب» تشکیل می‏دادند که قبل از اسلام در عراق سکونت گزیده و پیوسته با ایرانیان در جنگ بودند. پس از آغاز فتوحات اسلامی این قبایل به مسلمانان پیوستند.( اسلام و مسلمانان/ مردم شناسی کوفه، مجله مشکو‌ة » زمستان 1375 - شماره 53).
2. غیر اعرب
عناصر غیر عرب کوفه را گروههای بزرگی همچون موالی، سریانی‏ها و نبطیها تشکیل می‏دادند.(حیاة الامام الحسین علیه‏السلام ، 2/438) موالی کسانی بودند که با قبایل مختلف عرب پیمان می‏بستند و به اصطلاح «ولاء» آنها را می‏پذیرفتند و از نظر حقوقی همانند افراد آن قبیله به شمار می‏آمدند. این موالی ممکن بود از نژادهای مختلف مانند ایرانی‏ها، رومی‏ها، ترکها، ... باشند که عربها به همه آنها اطلاق لفظ «عجم» می‏نمودند. بزرگترین گروه موالی کوفه را ایرانیانی با عنوان «حمراء دیلم» تشکیل می‏دادند.
سریانی‏ها و نبطی‏ها نیز بوده اند که گروه اندکی از جمعیت کوفه را تشکیل می‏دادند. (مردم شناسی کوفه- ش53)

[="Red"]ساختار استقرار جمعیتی کوفه:[/]

سعد بن ابی وقاص پس از برپایی لشکرگاه، نزاری ها را در غرب فلات و یمنی ها را در سوی شرقی فلات مستقر کرد. و قسمت وسیع سرزمین که برای ساخت مسجد کوفه بود، در وسط قرار داد. پس از این در طول سی و سه سال ترتیب جمعیتی کوفه سه با تجدید شد.

1- سعد پس از مشورت با خلیفه دوم جمعیت کوفه را به هفت گروه تجدید سازمان کرد. این ترتیب بر اساس نسب شناسی و قوم و خویشی که پیش از اسلام کاربرد داشت، صورت گرفت و به هر گروه «جبانه»: فضای سبز برای چرای حیوانات و قبرستان ها اختصاص داده شد. در این ترکیب یمانی ها در سه گروه و نزاری ها در چهار گروه جای گرفتند. این ترکیب تا نوزده سال ادامه داشت.

2- پس از این و در دوران حضرت علی، آن حضرت با حفظ همان گروه هفت گانه به تعدیل قدرت در گروه ها پرداخت و ساخت قدرت را در هریک از این گروه ها تغییر داد. در این ساختار جدید یمانی ها به چهار گروه افزایش و نزاری ها به سه گروه کاهش یافتند.

3- چهارده سال بعد در آخرین تغییر، زیاد بن ابی سفیان با حفظ هفت گروه، تمام جمعیت را به چهار بخش اداری(همانگونه که در بصره تجربه نموده بود) تقسیم کرد. وی در این کار مسئله نسب و همپیمانی در تشکیل گروه ها را به طور کامل نادیده گرفت تا بر کوفه تسلطی کامل پیدا نماید.(تشیع در مسیر تاریخ، ص127-133).

[/]