اعتراف بخارى و ابن عقده، در باب تفاوت بين شنيدن و نوشتن
تب‌های اولیه
با سلام
والى بخارا، از امام بخارى نقل مىكند كه وى چنين گفت:
بسا كه احاديثى را من در شهر بصره شنيده بودم، اما در شهر شام آن را مىنوشتم و يا حديثى را كه در شهر شام شنيده بودم و در كشور مصر آن را مىنگاشتم.(1)
والى بخارا مىپرسيد: آيا در اين صورت، مىتوانستى آن همه را - چنان كه شنيده بودى - بنويسى؟
امام بخارى در برابر اين پرسش، سكوت را برمىگزيند.(2)
اين موضعگيرى خردورزانه وى قابل تقدير است.
كاش آنان كه در ساحت دانش، به وى ارادت مىورزند، از او سرمشق گيرند!.
رجالى معروف، ابن عقده به اين نقطه ضعف روش بخارى تصريح دارد:
بخارى، يك حديث را با دو لفظ و يك سند روايت مىكند. وى به حافظه خويش اعتماد مىورزد و دربازگشت به بخارا، احاديث را يادداشت مىنمود.(3)
از همو پرسيدند كه حافظه مسلم قوىتر بود، يا حافظه بخارى؟
وى پاسخ داد كه هر دو از عالمانند. آنها پرسش را چندبار تكرار كردند. سرانجام، ابن عقده، چنين جواب داد:
محمّد بخارى درباره اهل شام، اشتباه كرد؛
زيرا كتابهاى آنان را گرفت و خواند.
بسا كه در جايى، كنيه راوى را مىآورد و در جايى ديگر، نام او را ذكر مىكرد و گمان داشت كه دو تن را ياد كرده است؛
اما مُسلِم، كمتر دچار چنين اشتباهى مىشد؛ چرا كه احاديث مسند را مىنوشت و از نوشتن احاديث مقطوع و مرسل خوددارى مىورزيد.(4)
..
.1. هدى السارى، دارالمعرفة، ص 488.
2. همان.
3. پژوهشى تطبيقى در احاديث بخارى و كلينى، هاشم معروف الحسنى، ص 131.
4. همان.