آثار تاريخى محدثان قم تا قرن پنجم هجرى

در هر حال، قرن سوم و چهارم هجرى را مى توان اوج دوران فعاليت حوزه حديثى قم دانست. به جز نقلى كه درباره كمّيّت محدثان قم در قرن 3 و 4 گذشت، آثار حديثى برجسته قمييّن در اين دو قرن نيز كه برخى از آن ها به دست ما رسيده و از برخى ديگر تنها نامى باقى مانده، از عظمت و پويايى اين حوزه حديثى حكايت دارد.
تنها نگاهى به تعداد آثار برخى محدثان قم مى تواند اين مدعا را تأييد كند. به عنوان نمونه، نام ابن ابى جيّد قمى در بسيارى از روايات كشى، نجاشى و شيخ طوسى آمده است كه از پرتأليف بودن وى حكايت دارد.7 هم چنين آمار آثار على بن بابويه قمى بنا به نقل فرزندش، شيخ صدوق، يك صد اثر بوده است.8 و آمار تأليفات خود شيخ صدوق را نيز سى صد اثر ذكر كرده اند.9 شايان توجه است كه يكى از تأليفات وى ـ كه گويا از نظر وسعت و حجم، شبيه بحارالانوار بودهـ كتاب مدينة العلم اوست كه با كمال تأسف مفقود شده است.10
همين طور، بنا به نقل نجاشى، محمدبن احمدبن يحيى اشعرى قمى كتابى با عنوان نوادر الحكمة داشته است كه آن را دبة شبيب مى ناميدند، چرا كه شبيب فردى سير فروش بود و دبّه اى از پوست داشت كه در قسمت هاى مختلف آن روغن و غير آن مى نهاد و مى فروخت، و كتاب مزبور را نيز به دليل تنوع موضوعات چنين نام نهاده بودند.11
قدرت حفظ و قوه فقاهت برخى از محدثان قم نيز زبان زد بوده است.
به عنوان نمونه، نجاشى درباره محمدبن احمدبن داود قمى، از حسين بن عبيداللّه نقل كرده كه گفته است: كسى را در حد محمدبن احمدبن داود قمى از نظر قوت حفظ و فقاهت و آشنايى به حديث، مشاهده نكردم.12 تبحّر و مهارتِ حديثى و فقهى قميّين موجب آن شده بود كه به عنوان مرجعى براى تعيين قوت و ضعف آثار حديثى به حساب آيند.
نقل شيخ طوسى در اين باره، جالب است كه بنابراين نقل، سومين سفير ناحيه مقدسه در عصر غيبت صغرا، يعنى حسين بن روح نوبختى كتابى را براى تعيين صحت و سقم رواياتش نزد محدثان قم فرستاد و آنان نيز ضمن بررسى، به جز يك حديث، ديگر احاديث كتاب را تأييد كردند.13
اين اقدام نايب سوم علاوه بر اين كه از نوعى مرجعيت علمى محدثان اين حوزه در عصر غيبت صغرا حكايت دارد، هم چنين مى توان آن را در راستاى تعليم و عادت دادن شيعيان به مراجعه به فقها و محدثان برجسته در عصر غيبت كبرا توجيه كرد.
اين حوزه حديثى در قرن چهارم نيز هم چنان پابرجا بود و نشاط و فعاليت داشت. شيخ صدوق، شخصيت برجسته حديثى اين قرن و بزرگ ترين نماينده فكرى اين حوزه بود كه با رحلت وى در سال 381ق از سويى، و جايگزينى مكتب عقل گراى بغداد به جاى مكتب حديث گراى قم در عصر شيخ مفيد، عملا بغداد جاى قم را گرفت.

ادامه دارد...!!

حاصل تلاش محدثان در اين حوزه حديثى تا پايان قرن چهارم، آثار بسيارى در اين محورها بود: تفسير، علوم قرآن، فقه، كلام، سيره، تاريخ، مناقب و مثالب، اخلاق و آداب، رجال و تراجم و انساب، ادب و شعر، فن حديث و مجامع حديثى، جغرافيا و كيهان شناسى، علوم غريبه، طب و بالأخره موضوعات متفرقه.


آثار مربوط به تاريخ، سيره، مناقب و مثالب در حوزه حديثى قم را مى توان در چند محور خلاصه كرد: سيره نبوى(صلى الله عليه وآله)، مغازى، خصايص النبى(صلى الله عليه وآله)، فضايل و مناقب اهل بيت(عليه السلام)، مثالب دشمنان،
تاريخ و سيره امامان شيعه(عليه السلام)، مقتل، دلايل، تاريخ انبيا، تاريخ خلفا، تراجم، تاريخ محلى، ملاحم و تاريخ عمومى.
اكنون، نمونه هايى را براى محورهاى ياد شده، تا آن جا كه منابع فهرست نگار آورده اند، ذكر مى كنيم:

1ـ سيره نبوى(صلى الله عليه وآله)، مغازى و خصائص

- مغازى النبى(صلى الله عليه وآله); احمدبن محمدبن خالد برقى14
- الخصائص; همو15
- المغازى; على بن ابراهيم قمى16
- خصائص النبى(صلى الله عليه وآله); احمدبن حسين بن حسن بن دؤل قمى17
- الخصائص; همو18
- اسماء رسول اللّه(صلى الله عليه وآله); حسن بن خرّزاذ قمى19
- اوصاف النبى; ابوجعفر محمدبن على بن بابويه قمى20
-المنبىء عن زهد النبى(صلى الله عليه وآله); جعفربن احمدبن على فقيه قمى ايلاقى21

2ـ فضائل و مناقب

ـ فضل النبى(صلى الله عليه وآله); سعدبن عبداللّه بن ابى خلف أشعرى22
ـ فضل النبى(صلى الله عليه وآله); احمدبن محمدبن عيسى أشعرى قمى23
ـ شواهد اميرالمؤمنين(عليه السلام) و فضائله; احمدبن محمد بن حسين بن حسن بن دؤل قمى24
ـ فضائل اميرالمؤمنين(عليه السلام); على بن ابراهيم قمى25
ـ مقصد الراغب الطالب فى فضائل على بن ابى طالب(عليه السلام); حسين بن محمدبن حسن قمى26
ـ نوادرالاثر فى على(عليه السلام) خير البشر; جعفربن احمدبن على فقيه قمى27
ـ فضل ابى طالب و عبدالمطلب و أبى النبى(صلى الله عليه وآله); سعدبن عبداللّه بن ابى خلف أشعرى28
- المعرفة فى فضل النبى(صلى الله عليه وآله) و اميرالمؤمنين(عليه السلام) و الحسن و الحسين(عليهما السلام); محمدبن على بن بابويه قمى (شيخ صدوق)29
- فضائل العلويّة; همو30
- المائة منقبة (المناقب); محمدبن احمدبن على بن حسن بن شاذان فامى قمى31
- المناقب; احمدبن محمدبن حسين بن حسن بن دؤل قمى32
- المناقب; حسين بن سعيد اهوازى (ساكن قم و مدفون در آن)33
- المناقب; على بن ابراهيم قمى34
- المناقب; محمدبن اورمة قمى35
- المناقب; محمدبن حسن بن فرّوخ صفّار قمى36
- مختصر بصائر الدرجات (فى مناقب السادات); سعدبن عبداللّه اشعرى قمى37

3- مثالب

- المثالب; احمدبن محمد بن حسين بن حسن بن دؤل قمى38
- المثالب; حسين بن سعيد اهوازى39
- المثالب; محمدبن أورمة قمى40
- المثالب; محمدبن حسن بن فرّوخ صفّار قمى41
- المثالب; يونس بن عبدالرحمان قمى42
- المثالب; احمدبن حسين بن سعيد اهوازى (مدفون در قم)43

ادامه دارد...!!

[=Century Gothic]4ـ تاريخ و سيره امامان شيعه(عليهم السلام)
[=Century Gothic]- آثارى از شيخ صدوق با عناوين: اثبات الوصية لعلىّ(عليه السلام)، اثبات خلافت على(عليه السلام)، اثبات النص على علىّ(عليه السلام)، اثبات النص على الائمه(عليهم السلام). اين آثار طبيعتاً اطلاعات تاريخى دارند.44
[=Century Gothic]- اسماء اميرالمؤمنين(عليه السلام); حسين بن شاذويه صفّار قمى45
[=Century Gothic]- قضايا اميرالمؤمنين(عليه السلام); ابراهيم بن هاشم قمى46
[=Century Gothic]- مولد اميرالمؤمنين(عليه السلام); محمدبن على بن بابويه قمى (شيخ صدوق)47
[=Century Gothic]- الجمل; همو48
[=Century Gothic]- الجمل; احمدبن محمدبن خالد برقى49
[=Century Gothic]- مولد فاطمه(عليها السلام); محمدبن على بن بابويه قمى (شيخ صدوق)50
[=Century Gothic]- اخبار الزهراء(عليه السلام); همو51
[=Century Gothic]- عيون اخبار الرضا(عليه السلام); همو52
[=Century Gothic]- كمال الدين و تمام النعمة; همو53
[=Century Gothic]- كتاب الزهد; همو54
[=Century Gothic]اين اثر، مشتمل بر سيزده كتاب بوده كه هر كدام به تبيين سيره يك معصوم (تا امام يازدهم) در زمينه صفت حميده زهد اختصاص داشته است.
[=Century Gothic]

[=Century Gothic]5ـ دلائل و معاجز
[=Century Gothic]- الدلائل; احمدبن محمدبن حسين بن حسن بن دؤل قمى55
[=Century Gothic]- المعجزات; همو56
[=Century Gothic]- الدلائل; عبداللّه بن جعفر حميرى57
[=Century Gothic]- الدلائل; محمدبن على بن ابراهيم بن موسى قشى (ساكن قم)58
[=Century Gothic]- دلائل الائمة و معجزاتهم; محمدبن على بن بابويه قمى (شيخ صدوق)59

[=Century Gothic]
[=Century Gothic]6ـ مقتل
[=Century Gothic]- مقتل الحسين(عليه السلام); محمدبن يحيى عطار60
[=Century Gothic]ـ مقتل الحسين(عليه السلام); محمدبن احمدبن يحيى بن عمران بن عبداللّه اشعرى قمى61
[=Century Gothic]ـ مقتل العرب; همو62
[=Century Gothic]- مقتل الحسن و الحسين(عليهما السلام); محمدبن على بن بابويه قمى (شيخ صدوق)
[=century gothic]ادامه دارد...!!

7 تاریخ انبیا

- الانبیاء; علی بن ابراهیم قمی64
- محن الأنبیاء و الأوصیاء و الأولیاء; ابی بشر احمدبن ابراهیم بن احمد قمی فقیه متکلم65
الأنبیاء; حسین بن سعید اهوازی (ساکن و مدفون در قم)66
- الأنبیاء; احمدبن حسین بن سعید اهوازی (مدفون در قم)67
- جامع حجج الأنبیاء; محمدبن علی بن بابویه قمی(شیخ صدوق)68

8 تاریخ خلفا

- التاریخ العباسی; احمدبن اسماعیل بن عبداللّه بَجَلی قمی69
به گفته نجاشی این اثر با حجمی در حدود ده هزار ورقه، و کتابی عظیم، بی نظیر و مستوفا درباره اخبار خلفا و دولت عباسی بوده است.
- تاریخ الخلفاء; ابی نصر حسن بن علی قمی منجم
به گفته شیخ آقابزرگ تهرانی، صاحب کتاب التاریخ العباسی، ازاین کتاب نقل کرده و مؤلف کتاب تاریخ قم نیز این نقل را ضمن یک صفحه آورده است.70

9 تراجم، رجال و انساب

- بنات النبی(صلی الله علیه وآله) و ازواجه; احمدبن محمدبن خالد برقی71
- ما رُوی فی أولاد الأئمه(علیهم السلام); محمدبن حسن بن فرّوخ صفّار قمی72
- کتاب فی عبدالمطلب و عبداللّه و ابی طالب و آمنة بنت وهب رضوان اللّه علیهم ; محمدبن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)73
- فضائل جعفر الطیار; همو74
- کتاب فی زیدبن علی(علیه السلام) (اخبار زیدبن علی(علیه السلام)); همو75
- اخبار سلمان و زهده و فضائله; همو76
- اخبار أبی ذر و فضائله; همو77
- الرجال المختارین من اصحاب النبی(صلی الله علیه وآله);همو78
- کتاب المختار بن ابی عبیدة; همو79
- جامع اخبار عبدالعظیم بن عبداللّه الحسنی; همو80
- مناقب الرجال; محمدبن احمدبن یحیی بن عمران بن عبداللّه اشعری قمی81
- الممدوحین و المذمومین; محمدبن احمدبن داود قمی82
- الطبقات; احمدبن محمدبن حسین بن حسن بن دؤل قمی83
- طبقات الرجال; (الطبقات، الرجال); احمدبن محمدبن خالد برقی84
- الرؤسا; ابن ابی حجاج قمی
در کتاب تاریخ قم که در بند 10 خواهد آمد از این کتاب یاد شده، و در آن آمده است که ابن ابی معاد جرجانی در ازای دادن مبلغی، از ابن ابی حجاج خواست که نام و ترجمه اش را در این کتاب بیاورد و او نپذیرفت!85
- المصابیح; محمدبن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)86
این کتاب مشتمل بر پانزده مصباح بوده و هر مصباح نیز به راویان از یک معصوم اختصاص داشته است، جز آن که راویانِ مَرد از پیامبر(صلی الله علیه وآله) در مصباح اول، و راویان زن در مصباح دوم معرفی شده و در مجموع از پانزده مصباح تشکیل شده بود، اما متأسفانه این اثر ارزش مند به دست ما نرسیده است.
- کتاب الرجال (ناتمام); همو87
- مناقب رواة الحدیث; سعدبن عبداللّه اشعری88
- مثالب رواة الحدیث; همو89
- المآثر و الأنساب; احمدبن محمدبن خالد برقی90
- أنساب الأمم; همو91

[=Century Gothic]10 تاریخ محلّی

[=century gothic] تاریخ قم و ذکر اخبار العرب الاشعریّین النازلین بقم و أیّامهم و حروبهم; علی بن حسین بن محمدبن عامربن عمران بن ابی عمر اشعری قمی. به گفته شیخ آقا بزرگ تهرانی، مؤلف تاریخ قم در مقدمه کتابش نقل کرده که به جز کتابی که آن را در خانه علی بن حسین اشعری دیده، کتاب دیگری درباره تاریخ قم سراغ ندارد. وی حدس زده که مؤلف کتاب نیز خود صاحب خانه بوده است، و در ادامه، از نابودی کتاب بر اثر سیلِ سال 328ق خبر داده است.92
[=century gothic]- تاریخ قم; حسن بن محمد بن حسن قمی
[=century gothic]مؤلف، کتاب را به سال 378 یا 385ق، به زبان عربی برای صاحب بن عبّاد تألیف کرد،اما متأسفانه اکنون دست رسی ما به کتاب جز از طریق ترجمه پنج باب اول از بیست باب آن که در سال 805 و 806 ق توسط حسن بن علی بن حسن بن عبدالملک قمی به فارسی ترجمه شده،93 ممکن نیست.
[=century gothic]- المصنف فی تاریخ الکوفة; حسن بن محمدبن جعفر تمیمی قمی (ابن نجار)94
[=century gothic]- فضل قم و الکوفة; سعدبن عبداللّه اشعری(علیه السلام)95
[=century gothic]- الکوفة; محمد بن بکران بن عمران رازی (اهل قم و ساکن کوفه)96
[=century gothic]- مکّة و المدینة; محمد بن خالد برقی97
[=century gothic]

11 ملاحم [=Century Gothic]

[=century gothic]- الملاحم; حسین بن سعید اهوازی98
[=century gothic]- الملاحم; محمدبن احمدبن یحیی بن عمران بن عبداللّه اشعری قمی99
[=century gothic]- الملاحم; محمدبن حسن بن فرّوخ صفّار قمی100
[=century gothic]- علامات آخرالزمان; محمدبن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)101
[=century gothic]

12 تاریخ عمومی [=Century Gothic]

[=century gothic]- کتاب التاریخ; احمدبن محمدبن خالد برقی102
[=century gothic]- کتاب التاریخ; محمدبن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)103
[=century gothic]شیخ آقا بزرگ تهرانی احتمال داده که این کتاب، همان کتاب شیخ صدوق، مشتمل بر تراجم عامّه راویان، اعم از شیعه و غیر شیعه باشد که در تاریخ ابن عقده به آن تصریح شده است.104
[=century gothic]- وصف قتال الشراة المارقین; همو105
[=century gothic]- تاریخ الشهور و الحوادث فیها; جعفربن محمدبن قولویه قمی106
[=century gothic]- کتب محمدبن اسحاق القمی فی الاخبار107
[=century gothic]- حروب الاوس و الخزرج; محمدبن خالد برقی108
[=century gothic]به جز آثار یاد شده، در دیگر آثار حدیثی نیز اطلاعات تاریخی فراوانی درج می شده است; به عنوان مثال، امالی شیخ صدوق که با عنوان امالی یا مجالس، امروزه در دست است اطلاعات ارزش مند تاریخی دارد.
[=century gothic] اما از آن جا که عنوان این گونه آثار، عنوانی تاریخی نیست و در آثار مفقود، به دلیل اطلاع نداشتن از محتوای آن ها نمی توان قضاوتی درباره میزان گزارش های تاریخی آن ها داشت، لذا اسامی آن ها در این پژوهش ذکر نشد.
[=century gothic] آثار یاد شده، بخشی از میراث تاریخی دانشمندان در حوزه علمی قم تا آغاز قرن پنجم هجری است.:Sham:

[=century gothic]روشن است که بسیاری دیگر از آثار نه به دست ما رسیده و نه نامی از آن ها در منابع فهرست نگاری ثبت شده است، گرچه اطلاعات موجود در برخی از آن ها در منابع بعدی آمده است.
[=century gothic] توجه به محورهای مختلف تاریخی در آثار نام برده، از این حقیقت حکایت دارد که فنّ تاریخ نگاری در میان دانشمندان شیعی آن سان که برخی مدعی اند فنّی مهجور نبوده است; تا جایی که چنان که گذشت تنها یک اثر از آثار تاریخی قمیّین درباره خلفای عباسی، بالغ به ده هزار ورقه بوده است!
[=century gothic] توجه دانشمندان این حوزه حدیثی به موضوع مغازی و سیره نبوی نیز نکته دیگری است که می تواند بی پایگی اتهام کم توجهی شیعه به این مقوله را روشن سازد. هم چنین آثار تاریخی متنوعی که در فهرست آثار محدثی، همچون شیخ صدوق یا برقی یا دیگر محدثان قم به چشم می خورد، گویای ارتباط تاریخ و حدیث و روایت در قرون مورد بحث است.

کتاب نامه

1. ابن ندیم، الفهرست، بیروت، دارالمعرفة، 1417ق.
2. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، بیروت، دارالأضواء، 1405ق.
الواسعی، بیروت، منشورات دارمکتبة الحیاة، [بی تا].
3. بحرانی، یوسف بن احمد، لؤلؤة البحرین، تحقیق سید محمد صادق آل بحرالعلوم، نجف، مطبعة النعمان، [بی تا].
4. تهرانی، شیخ آقابزرگ، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت، درالأضواء، 1403ق.
5. حسینی جلالی، سید محمدرضا، مقدمه الإمامة و التبصرة من الحیرة، علی بن بابویه قمی، بیروت، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1412ق.
6. حلّی، حسن بن علی بن داود، کتاب الرجال، نجف، حیدریه، 1392ق.
7. حلّی، حسن بن یوسف (علامه حلّی)، خلاصة الأقوال، نجف، حیدریه، 1381ق/1961م.
8. صدوق، علی بن بابویه قمی، معانی الأخبار، تحقیق سید محمد مهدی خرسان، نجف، حیدریه، [بی تا].
9. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الفهرست، نجف، مرتضویه، 1356ق.
10. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، کتاب الغیبة، بیروت، دارالکتاب الإسلامی، 1412ق.
11. عسکری، سید مرتضی، معالم المدرستین، تهران، مؤسسة البعثة، 1405ق.
12. قمی، شیخ عباس، فوائد الرضویة فی أحوال علماء المذهب الجعفریة، تهران، کتابخانه مرکزی، 1367ق.
13. مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی، تهران، نشر برادران علمی، [بی تا].
14. نجاشی، احمد بن علی بن عباس، فهرست اسماء مصنفی الشیعة (رجال النجاشی)، قم، انتشارات داوری، [بی تا].
15. نیشابوری کنتوری، سید اعجاز حسین، کشف الحجب و الاستار عن اسماء الکتب و الاسفار، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1409ق.
16. واسطی، ابوخالد، مسند الإمام زید، تحقیق شیخ عبدالواسع بن یحیی
17. همو، طبقات اعلام الشیعة، قم، اسماعیلیان، بی تا، ج 2.
----------------------------------------
*. دکتری علوم قرآن و حدیث
2- محمدتقی مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ج 1 ص 405 و یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤة البحرین، ص 373.
3- شیخ عباس قمی، الفوائد الرضویة، ص282.
4- علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة(علیه السلام)، ج3، ص101.
5- ابوخالد واسطی، مسند الامام زید، ص440 441.
6- سید محمدرضا حسینی جلالی، مقدمه الامامة و التبصره من الحیرة، ص36.
7- به عنوان نمونه ر.ک: شیخ طوسی، الفهرست، شماره های 39، 40، 49، 52، 53، 55، 57، 64، 65، 66، 68، 112،123،131،151،153،161، 174، 185، 187، 190، 197، 220، 221، 222، 230، 231، 238، 241، 255 و... .
8- ابن ندیم گوید: بر پشت یک جزء، این جمله را به خط شیخ صدوق دیدم که نوشته بود:«برای فلان بن فلان، روایت همه کتاب های پدرم را که صد کتاب است اجازه دادم» و در برخی نسخه های فهرست ابن ندیم به جای عدد صد، عدد دویست آمده است، ر.ک: الفهرست، ابن ندیم، ص242.
9- علامه حسن بن یوسف حلّی، خلاصة الاقوال، ص147.
10- علامه سید مرتضی عسکری، معالم المدرستین، ج 3، ص 278.
11- نجاشی، رجال النجاشی، ص245 246.
12- همان، ص272; علامه حلی، همان، ص162 و حسن بن علی بن داود حلّی، کتاب الرجال، ص162.
13- شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص240.
14- نجاشی، همان، ص60.
15- شیخ طوسی، الفهرست، ص21.
16- همان، ص 89 و نجاشی، همان، ص 183.
17- نجاشی، همان، ص 66.
18- همان.
19- همان، ص33
20- همان، ص277 و شیخ طوسی، الفهرست، 157.
21- شیخ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه،ج1، ص68- 69.
22- شیخ طوسی، الفهرست، ص 76 و نجاشی، همان، ص126.
23- شیخ طوسی، الفهرست، ص25 و نجاشی، همان، ص59.
24- نجاشی، همان، ص66.
25- همان، ص183 و شیخ طوسی،الفهرست، ص89.
26- شیخ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ج 1، ص 119.
27- همان، ج 1، ص 68 69.
28- نجاشی، همان، ص126 و شیح طوسی، الفهرست، ص76.
29- نجاشی، همان، ص276.
30- همان، ص277 و شیخ طوسی، الفهرست، ص157.
31- طبقات اعلام الشیعة، ج1، ص 33 و سید اعجاز حسین نیشابوری کنتوری، کشف الحجب و الاستار عن اسماء الکتب و الاسفار، ص555.
32- نجاشی، همان، ص66.
33- همان، ص43 و شیخ طوسی، الفهرست، ص58.
34- شیخ طوسی، الفهرست، ص89 و نجاشی، همان، ص183.
35- نجاشی، همان، ص232.
36- همان، ص251.
37- شیخ آقا بزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج 20، ص 182. به گفته شیخ آقابزرگ، این کتاب، تلخیص بصائر الدرجات است که توسط شیخ حسن بن خالد حلّی (از شاگردان شهید اول) انجام شده است.
38- نجاشی، همان، ص66.
39- همان، ص43 و شیخ طوسی، الفهرست، ص58.
40- نجاشی، همان، ص232.
41- همان، ص251.
42- همان، ص312.
43- همان، ص56 و شیخ طوسی، الفهرست، ص22.
44- نجاشی، همان، ص276.
45- همان، ص49.
46- همان، ص12 و شیخ طوسی، الفهرست، ص4.
47- نجاشی، همان، ص277 و شیخ طوسی، الفهرست، ص157.
48- نجاشی، همان، ص277 و شیخ طوسی، الفهرست، ص157.
49- نجاشی، همان، ص55 و شیخ طوسی، الفهرست، ص21.
50- نجاشی، همان، ص277 و شیخ طوسی، الفهرست، ص157.
51- همان.
52- شیخ آقا بزرگ تهرانی، همان، ج15، ص375.
53- همان، ج2، ص283 و ج18، ص283.
54- نجاشی، همان، ص278 و شیخ طوسی،الفهرست، ص157.
55- نجاشی، همان، ص66.
56- شیخ طوسی، الفهرست، ص65.
57- همان، ص102 و نجاشی، همان، ص152.
58- نجاشی، همان، ص234.
59- همان، ص278.
60- همان، ص250.
61- همان، ص183.
62- شیخ طوسی، الفهرست، ص144.
63- همان، ص 157.
64- همان، ص89 و نجاشی، همان، ص183.
65- شیخ آقا بزرگ تهرانی، همان، ج20، ص160.
66- نجاشی، همان، ص56 و شیخ طوسی، الفهرست، ص22.
67- نجاشی، همان، ص56 و شیخ طوسی، الفهرست، ص22.
68- نجاشی، همان، ص277.
69- همان، ص71; شیخ طوسی، الفهرست، ص31 و شیخ آقابزرگ تهرانی، همان، ج 3، ص 264.
70- شیخ آقابزرگ تهرانی، همان، ج26، ص130.
71- شیخ طوسی، الفهرست، ص21.
72- نجاشی، همان، ص251.
4 تا 12 همان، ص 277 - 279; شیخ طوسی، الفهرست، ص 157.
82- همان، ص136 و نجاشی، همان، ص272.
83- نجاشی، همان، ص65.
84- همان، ص55 و شیخ طوسی، الفهرست، ص21.
85- شیخ آقابزرگ تهرانی، همان، ج 17، ص 275.
86- شیخ طوسی، الفهرست، ص157 و نجاشی، همان، ص277.
87- شیخ طوسی، الفهرست، ص157.
7و 8 همان، ص76 و نجاشی، همان، ص126.
90- شیخ طوسی، الفهرست، ص21 و نجاشی، همان، ص 55.
91- شیخ طوسی، الفهرست، ص21 و نجاشی، همان، ص55.
92- شیخ آقا بزرگ تهرانی، همان ،ج3، ص279.
93- طبقات اعلام الشیعة، ج1، ص99.
94- شیخ آقابزرگ تهرانی، همان، ج 23، ص 47.
95- نجاشی، همان، ص126.
96- همان، ص280 و طبقات اعلام الشیعة، ج1، ص250.
97- نجاشی، همان، ص236.
98- همان، ص43 و شیخ طوسی، الفهرست، ص58.
99- نجاشی، همان، ص183.
100- همان، ص251.
101- همان، ص277 و شیخ طوسی، الفهرست، ص157.
102- شیخ طوسی، الفهرست، ص21.
103- همان، ص157 و نجاشی، همان، ص277.
104- شیخ آقا بزرگ تهرانی، همان، ج3، ص222.
105- شیخ صدوق، معانی الاخبار، تحقیق سید محمدمهدی خرسان، مقدمه، ص 22.
106- نجاشی، همان، ص90.
107- شیخ طوسی، الفهرست، ص154.
108- نجاشی، همان، ص236.