قلب ، جایگاه تفكر و حکمت؟!

بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام و طلب توفیق و سلامتی شما از خدای متعال
ابتدا مناسب است به معنای لغوی قلب توجه کنیم و سپس به موارد کاربردی و تفاسیر قلب در قرآن بپردازیم.
معانی قلب:
قلب معانی متفاوتی دارد.
1.قلب به معنای مرکز عواطف و احساسات.
2.قلب به معنای فکر و عقل.(1)
و کتاب خدا به هر دو وجه معنای قلب پرداخته است.
3.قلب به معنای عقل و روح یا نیروهای ادراکی.(2)
معنای قلب در قرآن
نوشته اند:
قلب در قرآن به دو معنا آمده است
1. قلببه معنای عقل و خرد انسان.
2.قلب به معنای مرکز احساسات و عواطف انسان
بنابراين، اگر در آیاتی گفته می شود که قلب دارند و نمي فهمند، مراد اين است كه عقل دارند؛ ولي نيروي ادراك و شعورشان از كار افتاده است.در این آیات قلب به معنای تفکر و تعقل است.
و در آیاتی كه گفته مي شود قلب شان سخت شده است، یا سنگ دل اند،يعني عاطفه آن ها مرده است.
در این گونه آیات قلب به معنای مرکز عواطف و احساس است. یعنی معنایی که در نظر و نگاه عرف می آید.
توضیح بیشتر این که:
قلب دو مفهوم مختلف فيزيكي و اخلاقي دارد. قلب فيزیکی در عرف عام، معنای روشني دارد. عضوی است كه معمولاً در طرف چپ سينه قرار دارد و در فارسی به "دل" تعبير مي‌شود. اما قرآن مجيد امور مختلفی را به قلب نسبت داده كه با توجه به آن، مفهوم قلب متفاوت مي‌شود. از نظر قرآن هم ادراك حصولي (كه به وسيله تعقل و تدبر انجام مي‌شود) و هم ادراك حضوری و هم تلقی وحی به قلب مرتبط است.
علاوه بر آن، حالات انفعالی يا احساسات باطنی مانند ترس، اضطراب، حسرت، غيظ، قساوت، نرم خويی، خشوع، رأفت، رحمت، غفلت، اطمينان، آرامش، نفاق، پاكي، امتحان، سلامت و مرض در قرآن به قلب نسبت داده شده است كه به خوبی می ‌توان نتيجه گرفت.
مقصود از قلب در قرآن،قلب صنوبری نیست.
باید گفت: قلب در اصطلاح قرآن با قلب مادی كاملاً متفاوت است و حتی می توان ادعا کرد، قلب در هيچ كجای قرآن به معني جسمانی به كار نرفته است.چرا كه هيچ يك از اين كارها را قلب فیزیکی انجام نمی دهد. بنابر اين، قلب در اصطلاح قرآن،شخصیتی موجه است، درك می ‌كند. می‌انديشد.مركز عواطف است. تصميم می ‌گيرد. دوستي و دشمنی می ‌كند.و...
علاوه، این ادعا بی وجه نیست که مقصود از قلب، روح و نفس و هویت انساني است كه مي‌تواند خاستگاه همه صفات عالي و ويژگي‌هاي انساني باشد، چنان كه می‌تواند منشأ سقوط انسان در رذايل انسانی باشد.(3)
هم چنين مي‌توان گفت: حالات روحی و منسوب به قلب و روح نظير شادي، اضطراب،‌تشويش و غيره بيش‌تر و پيش‌ تر از هر عضو ديگر در قلب و ناحيه قلب احساس مي‌شوند و انسان در بدن خويش قلب را به عنوان عضو مرتبط با اين حالات می ‌شناسد. در حالت غم و اندوه، اين سينه است كه تنگ می ‌شود و قلب است كه می ‌تپد و نبض است كه به سختی می ‌زند و منشأ حركات نبض، قلب است(4).
قلب مادی دارای درک و شعور یا احساس نیست.
بديهى است که اين اوصاف و حالات، از صفات روح انسان است، زيرا قساوت و سنگ دلى و بيمارى و نابينائى در قلب مادى تصور ندارد. بلکه مراد از قلب همان روح یا هویت خود آگاهانه هر انسان است كه در بین مردم نيز در اين معنى به كار برده مى شود.
علاوه، قرآن نه تنها قلب را كنايه از عقل و روح مى گيرد بلكه گاهى لفظ صدر ( سينه) را نيز در اين مورد به كار مى برد آن جا كه مى فرمايد:"أَ لَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَك"(5) آيا ما سينه تو را گشاده نساختيم!
در ادامه و برای تکمیل بحث به مطلب یک از تفاسیر توجه می کنیم.
این پرسش آمده است:
مقصود از" قلب" در قرآن چیست و چرا درک حقایق در قرآن به قلب نسبت داده شده است؟ در حالی که می دانیم قلب مرکز ادراکات نیست، بلکه تلمبه ای است برای گردش خون در بدن!
در پاسخ چنين مى‏گویيم:
"قلب" در قرآن به معانى گوناگونى آمده است، از جمله- به معنى عقل و درك، چنان كه در آيه 37 سوره" ق" مى‏خوانيم" إِنَّ فِي ذلِكَ لَذِكْرى‏ لِمَنْ كانَ لَهُ قَلْبٌ" در اين مطالب تذكر و يادآورى است براىآنان كه نيروى عقل و درك داشته باشند.به معنى روح و جان، چنان كه در سوره احزاب آيه 10 آمده است:"وَ إِذْ زاغَتِ الْأَبْصارُ وَ بَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَناجِرَ" هنگامى كه چشم ها از وحشت فرو مانده و جان ها به لب رسيده بود.
به معنی ایجاد رعب و وحشت، آیه 12 سوره انفال شاهد اين معنى است.
"سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ" به زودى در دل كافران ترس ايجاد مى‏كنم.
به معنی مرکز عواطف، در سوره آل عمران آيه 159 مى‏خوانيم:" فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ" اگر سنگ دل بودى از اطرافت پراكنده مى‏شدند.(6)
نتیجه این که: مقصود قرآن ازقلب، همان مرکز توجهی است که در نفس یا روح بشر قرار گرفته است. یعنی مرکز تلقی و قبول حقایق عالم که مرتبه ای بالاتر از فهم و شعور ظاهری هر انسانی است و این مرحله هیچ ارتباطی با مغز یا قلب ظاهری ندارد.یعنی قلب باطنی و قلب ظاهری از سنخ هم نیستند تا با هم مقایسه شوند.
اشاره به یکی از روایات در باره قلب که به معنای عقل است.
امام کاظم سلام الله علیه در تفسیر آیه شریفه:
"في‏ ذلِكَ لَذِكْرى‏ لِمَنْ كانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَ هُوَ شَهيد"(7)
در اين تذكّرى است براى آن كسی كه عقل دارد، يا گوش دل فرا دهد در حالى كه حاضر باشد.
فرمود:قلب به معنای عقل است.(8)
جمع بندی مطالب مطرح شده چنین است : با توجه به مطالبی که در باره معنی و حقیقت قلب بیان شد، می توان معانی متفاوتی را در آیات و روایات دید وهر کدام از آن را با توجه به اقتضایش تفسیر کرد تا جایی برای شبهه باقی نماند.
پی نوشت ها:
1. ر،ک،لسان العرب و مفردات راغب واژه قلب.
2.ترجمه تفسير الميزان، ج 17 ص 233
3.آیت الله مصباح یزدی، محمد تقي،اخلاق در قرآن،قم،انتشارات موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، ج 1، ص 265 ، با ویرایش، تلخيص و اقتباس
4.همان، ص 247.
5.سوره انشراح، آیه 1
6.آیت الله مکارم شیرازی ناصر،تفسير نمونه،تهران،انتشارات اسلامیه،سال 1374 خورشیدی، ج‏1، ص 89
7.سوره ق،آیه 37

سلام
تا همین امروزم برخی جاها از قلب به عنوان مرکز احساسات نام برده میشه! مخصوصا از نظر هنری! اگه قران رو اثری هنری در نظر بگیریم، فقط معنای احساسات برداشت میشه؛ اگه اثری علمی بدونیمش، این مطلب اشتباهی علمیه! همینطور اگه اثری هنری باشه، از این اتفاق نتیجه میگیریم که حقیقت مورد نظر قران، اثبات منطقی نداره و قابل اثبات نیست و تنها راه قبول این حقایق مورد ادعا عشق به اونهاست!! عشقم که میدونید، معروفه به چیزی که عقلو خاموش و چشمو کور میکنه!
احتمال دیگه که فرمودید اینه که منظورش روحه! خب چرا روح باید اسم و مکان هم اسم یه عضو بدن رو داشته باشه ولی هیچ ارتباطی با اون اندام نداشته باشه!؟ اونم در جایی که قبلا از واژه ی روح استفاده شده و تکرار دوبارش غیرممکن نیست!! از طرفی اگه به هر طریقی بگیم که روح با این اندام ارتباط داره؛ اونوقت این سوال پیش میاد که "پس یعنی کسایی که عمل پیوند قلب انجام میدن، روحشون عوض میشه!؟" که باز نمیشه! در ضمن اگه روح هست، جاش توی مغزه!(تاپیکی در این مورد توی امضام هست!)

تا همین امروزم برخی جاها از قلب به عنوان مرکز احساسات نام برده میشه!

"پس یعنی کسایی که عمل پیوند قلب انجام میدن، روحشون عوض میشه!؟" که باز نمیشه! در ضمن اگه روح هست، جاش توی مغزه!

مقصود از قلب در قرآن،قلب صنوبری نیست.

سلام

قلب بسیار عزیز هست و متاثر از هر حالت درونی .. شما با دلیل بخودت بفهمان که فلان عمل باعث آرامش میشه ، نتیجه و فیدبک این حالت رو در قلبت احساس میکنی .. نه اینکه عقل و هوش رد بشه ، بلکه نتیجه ی تفکرات و استنتاجاتِ عقل ، در قلب ظهور پیدا میکنه ...

شما یک کسی رو بیارید که قبلا از مرده میترسیده .. و با دلیل و برهان بهش ثابت کنید که مرده ترس نداره ... در اصل با دلیل قلبش رو مطمین کردید و ترسی رو که تا دیروز در قلبش احساس میکرد ، با دلیل منطقی و عقلانی از قلبش پاک کردید ...

و چه زیبا و بی نقص آفریده ...:ok:

روح هم چندین معنی داره ... کدوم روح جایگاهش در مغز هست ؟ بله روح نفسانی کانونش در مغز هست ...

علت ارجحیت قلب به غبر از مطلب بالا ... این هم هست که در نظر داشته باشید که جسمی که مغزش از کار بیفته ولی قلب همچنان بتپه ، اون جسم زنده ست و حیات داره ، اما اگر قلب از کار بایسته و مغز زنده باشه ، جسم میمیره !!

جایگاه قلب در کل جایگاه بالاییه ... و نیاز به بررسی بیشتری از طرف شما داره ...

این رو اضافه کنم که ، تلاش شما رو ، هر چند که مخالف عقایدتون هستم ، در اثبات اشتباه بودن مفاهیم قرآنی ، تحسین میکنم ...

سلام
و در دست و در پا و ....!! مغز به همه جا سیگنال میفرسته و اون واکنش فقط مخصوص قلب نیست!!

قلب دستگاه پمپاژ خونه و یه جوارایی به مغز غذا میده! از طرف دیگه مغز کسیه که همش به قلب میگه کار کن، کار کن!! وقتی مغز از کار میوفته میتونن این دستورو به قلب بفرستن چون نوع پیغامش الکتریکیه و از بدن رد میشه! ولی وقتی قلب از کار می.فته غذایی به مغز نمیرسه و راه در رو هم نداره!(مواد مورد نیاز مغز از بدن عبور نمیکنن، باید مسیر داشته باشن!) به این دلیله که میمیره! شما هر جسدی رو به برق وصل کنید شروع میکنه به دست و پا زدن و این دلیل زنده بودن اون جسد نیست! در مرگ مغزی تقریبا همین اتفاق میوفته!

سلام

شما برای اینکه دلیل آورده باشید که چرا منظور قرآن از قلب همان قلب صنوبری نیست، یک مطلب این دلیل را آوردید که:

باید گفت: قلب در اصطلاح قرآن با قلب مادی كاملاً متفاوت است و حتی می توان ادعا کرد، قلب در هيچ كجای قرآن به معني جسمانی به كار نرفته است.

چرا كه هيچ يك از اين كارها را قلب فیزیکی انجام نمی دهد

. بنابر اين، قلب در اصطلاح قرآن،شخصیتی موجه است، درك می ‌كند.

خوب، جناب کارشناس، اگر با دید انتقادی به قضیه نگاه کنیم.این دلیل شما بی مورد به نظر می رسد.چون این تفکر و علم و ذهنیت امروز ماست که می گوید، هیچ یک از آن کار ها را قلب قیزیکی انجام نمی دهد.در حالی که شاید تفکر قدیم اینگونه بوده که این کار ها یا از قلب صورت می گیرد و یا قلب نقش به سزایی در انجام آنها دارد(مثل، چشم، که نور را می گیرد، و این مغز است که می بیند نه چشم) و این می تواند تفکری اشتباه باشد که در قرآن آمده.پس اگر با دید انتقادی نگاه کنیم، نمی توانیم دلیل بیاوریم که چون این اعمال کار قلب فیزیکی نیست، پس منظور قرآن هم از قلب، قلب صنوبری نیست...چون باز تاکید می کنم این نکته را هم می توانیم در نظر بگیرم که قلب یک وسیله کلیدی و موثر در تفکر و اندیشه دانسته شده که این اشتباه است.
بنده، شخصا تحقیقی در اینباره نکردم.معمولا تا در مورد امری تحقیق نکرده باشم و شخصا به منابع نرفتم باشم.سکوت می کنم.ولی اینجا حالا چنگ می زنم به مقالاتی که خیلی قبل ها در این مورد خوانده ام و از آنها غینا مطالبی را نقل می کنم.و نظر شما را جویا می شوم....

طبری در تفسیر خود جامع البیان می نویسد:
و قيل (ولکن تعمی القلوب التی فی الصدور ) و القلوب لاتکون الا فی لصدور، توک يدا للکلام، کما قيل (يقولون بافوا ههم مالیس فی قلوبهم)»
اين که خداوند گفته قلب هايی که در سینه هایند،برای تاکید بر آن است که منظور همين قلبی است که در سينه هاست.

بیضاوی در انوارالتنزیل می نویسد:
واذکر الصدور للتاکید و نفی التجور وفضل التنبیه علی ان العمی الحقیقی لیس المتعارف الذی یخص البصر.
خداوند صدور ذکر کرد برای تاکید و برای نفی تجوز(مجاز).یعنی تاکید کند که منظور همان قلبیست که در سینه هاست و مجازی نیست.

فخر رازی می نویسد:
"چه فایده است در ذکر صدر، با اینکه همه می دانند که قلب جز در سینه نیست؟جواب این است، چون بیشتر مردم فکر می کنند که کوری فقط ذر چشم است، خدا می خواسته بگوید، کوری در دل هم رخ می دهد.نزد مردم وجه دیگری هم دارد، و آن این است که قلب گاهی نشان از تدبر است...نزد گروهی از مردم محل تفکر دماغ(مغز) است و خداوند خواسته روشن کند که چنین نیست. بلکه محل آن سینه است."

این نکته را هم بگویم در زمان فخر رازی، علم داشت به این نتیجه می رسید که مغز محل تفکر است نه قلب و فخر رازی در رساله ای قلب را محل تفکر می داند نه مغز را.و دررساله خود از آیات قرآن هم برای اثبات مدعایش بهره می برد.

بعد ما می بینیم که داستانی از پیامبر به شکل هایی بیان می شود که وجه اشتراکشان در این است که، روزی دو فرشته، قلب پیامبر را شکافتند و باز کارشناس بهتر می دانند، که گویا مثلا لخته از قلب بیرون کشیدند و یا قلب را شست و شو دادند و امثال اینها.که می بینیم که در این روایات، اشاره به قلب شده.شست و شوی قلب و یا برداشتن لخته خونی از قلب به میان آمده.در این روایات هم منظور از قلب، آن قلب صنوبری نیست؟البته می توانیم بگوییم این داستان شاید ساختگی و اوهام سازندگان باشند!!!!

علامه طباطبایی در شرح آیه 36 اسراء می نویسد:
و از آنچه بدان علم نداری پیروی مکن.چرا که گوش و چشم و قلب، هر یک در آن کار مسئولند.(اسراء 36)

حاصل این است که: دنبال روی از چیز هایی که علم به آنها نداری نکن، زیرا خدای سبحان به زودی از گوش و چشم و قلب که وسایل تحصیل علم اند بازخواست می فرماید.و حاصل تعلیل آن طور که با مورد بسازد این است که گوش چشم و قلب نعمت هایی هستند که خداوند ارزانی داشته تا انسان به وسیله آنها حق را از باطل تمیز دهد....(و در ادامه علامه می نویسد)و از قلب می پرسند آن چه که اندیشیده ای و یا بدان حکم کرده ای، به آن یقین داشته ای یا نه؟گوش و چشم و قلب ناگذیرند که حق را اعتراف کنند...

آیا در کلام علامه و یا آیه قرآن در بالا، منظور از قلب، تدبر و روح و فطرت آدمی است؟شما بیان داشتید که در هیچ آیه منظور از قلب، همان قلب صنوبری نیست.