آشنایی با سوره فجر درماه مبارک رمضان

بسْمِ الله الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ

ترجمه ساده وروان : بِسْمِ به نام اللَّهِ خداوند الرَّحْمَنِ بخشنده الرَّحِیمِ مهربان
ترجمه:به نام خداوند بخشنده مهربان
ترجمه منظوم : سرآغاز گفتار نام خداست‏ *** كه رحمتگر و مهربان خلق راست
1. وَ الْفَجْرِ.: 1 - سوگند به سپيده دم، وَالْفَجْرِ سوگند به سپیدهدم (1)

2. وَ لَيالٍ عَشْرٍ. 2 - و به شب هاي ده گانه، وَلَیَالٍ شبهای عَشْرٍ دهگانه (2)

ترجمه منظوم:قسم باد بر موقع صبحگاه‏1 *** به ده شب در آغاز ذيحجه ماه‏2
فجر: اين واژه در اصل به معني شكافتن آمده است؛ و بدان دليل كه روشنايي سپيده دم تاريكي شب را مي‏شكافد، از سپيده دم به «فجر» تعبير مي‏گردد..
. «فجر» بر دو گونه است: «صادق» و «كاذب». «فجر كاذب» يا مستطيل عبارت از سپيدي طولاني است كه در آسمان پديدار مي‏گردد، و بدان جهت كه از جهت طول بالا مي‏رود، آن را به دم گرگ و يا روباه تشبيه مي‏كنند و از نظر شرعي حكمي ندارد، چرا كه فجر كاذب است.
اما «فجر صادق» آن روشني و سپيدي شفافي است كه از آغاز در افق گسترش مي‏يابد و آن هنگا م نخستين لحظه هايي است كه در ماه رمضان بايد از خوردن و آشاميدن خوددادري كرد..

از ديدگاه «ابو مسلم» منظور از واژه «فجر» سپيده دم عيد قربان است كه در آن روز قرباني مي‏گردد، و روز عيد به شب هاي دهگانه پيش از خود پيوند دارد؛ اما از ديدگاه «ابن عباس» منظور «فجر» همه روزهاست.
اما از ديدگاه برخي منظور شبها و روزهاي دهه آخر ماه رمضان است..
تفسیر مجمع البیان

به نام خدا
سلام

3. وَ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ. 3 - و به جفت و طاق، وَالشَّفْعِ به زوج وَالْوَتْرِ وفرد ﴿3﴾

4. وَ اللَّيْلِ إِذا يَسْرِ. 4 - و به شب آن گاه كه بگذرد، [كه خودكامگان را كيفر خواهيم نمود.]
وَاللَّیْلِ وبه شب إِذَا زمانیکه یَسْرِ سپری شود ﴿4﴾

ترجمه مظموم:قسم نيز بر جفت و بر فرد باد3 *** به شب چون به پايان خود رو نهاد4
در تفسير آيه ديدگاه ها يكسان نيست:
1 - به باور «حسن» منظور طاق و جفت اعداد است.
2 - اما به باور «ابومسلم» منظور يادآوري حساب و اهميت آن مي‏باشد، چرا كه همه محاسبات و اندازه گيري ها در گرو آن است.
3 - گروهي از جمله «جبايي» بر آنند كه منظور از جفت و طاق همه پديده هاست، و خدا به آنها سوگند ياد مي‏كند.
4 - اما گروهي بر آنند كه منظور از جفت پديده هاي آفرينش هستند؛ چرا كه خدا همه آنها را داراي زوج و قرين آفريده است.

به نام خدا
سلام

واژه «وتر» به ذات بي همتاي پديد آورنده هستي اشاره دارد، كه شريك و نظيري ندارد.
5 - برخي آيه را به نماز تفسير كرده اند، كه نماز «شفع» و «وتر» نيز از آن جمله است. برخي نيز «شفع» را به روز عيد قربان و «وتر» را به روز عرفه تفسير نموده اند.
6 - پاره اي اين دو واژه را، به روز «ترويه» و «عرفه» تفسير نموده اند. اين ديدگاه از امام باقر و صادق نيز روايت شده است.
7 - «ابن عباس» مي‏گويد: منظور از «وتر»، «آدم» مي‏باشد كه با آفريده شدن همسرش «حوا» جفت گرديد.
8 - «مقاتل» بر اين باور است كه «شفع» به معني روزها و شب هاست و «وتر» روز رستاخيز است كه پس از آن شبي نيست.
9 - برخي «شفع» را به صفت مخلوق و آفريده ها و تضاد آنها، نظير: عزت و ذلت، هستي و نيستي، توانايي و ناتواني، دانش و ناداني، زندگي و مرگ، و «وتر» را به صفات خدا تفسير كرده اند؛ چراكه در صفات خدا تضادي نيست و ذات بي همتاي او توانا، دانا و زنده است و ناتواني و ناداني و مرگ در او راه ندارد.
10 - از نظر گروهي منظور از واژه «شفع» علي و فاطمه است و «وتر» محمد، كه درود خدا بر آنان باد.
11 - و از نظر گروهي ديگر منظور از «شفع»، «صفا» و «مروه» مي‏باشد، و «وتر» عبارت است از «خانه خدا».

به نام خدا
سلام

5. هَلْ فِي ذلِكَ قَسَمٌ لِذِي حِجْرٍ. 5 - آيا براي خردمند در اين [سوگندها]، سوگندي [بسنده ] هست!؟ هَلْ ایا فِی ذَلِكَ در ان قَسَمٌ سوگندیست لِّذِی حِجْرٍ برای خردمندان ﴿5﴾

ترجمه مظموم:در آنچه ز سوگند گرديد ذكر *** نبوده قسم لايق اهل فكر؟5

حِجر: اين واژه در اصل به معني «منع» آمده، و از آن جايي كه «عقل» انسان را از كارهاي ناروا باز مي‏دارد، اين واژه در آيه به معني «عقل» آمده است.
در پنجمين آيه مورد بحث پس از پايان سوگندها مي‏فرمايد:
هَلْ فِي ذلِكَ قَسَمٌ لِذِي حِجْرٍ آيا در اين سوگندهاي بيدارگر براي خردمندان عصرها و نسل ها سوگندي قانع كننده و الهام بخش هست، تا هر خردورزي در مورد سوگندها و پديده هاي تفكرانگيز و بديعي كه به آنها سوگند ياد شده است، بينديشند؟
اين آيه تأكيد و بزرگداشتي است بر آنچه اين سوگندها به خاطر آن آمده است و منظور اين است كه: هر انسان خردمند و خردورزي اگر درست بينديشد، درمي يابد كه در اين پديده هاي چندگانه اي كه به آنها سوگند ياد شده، شگفتي ها و دلايل روشنگر و قانع كننده اي است بر يكتايي خدا و دانش و حكمت و قدرت بي كران او.

به نام خدا
سلام
6. أَ لَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِعادٍ. 6 - آيا نديدي پروردگارت با عاديان چه كرد!؟
أَلَمْ تَرَ ایا ندیدی كَیْفَ چه فَعَلَ کرد رَبُّكَ پروردگارت بِعَادٍ با قوم عاد ﴿6

ترجمه مظموم :نديدى تو آيا كه بر قوم عاد *** چه فرجام يكتا خدايت نهاد6
گفتني است كه منظور از «عاد»، جامعه و مردمي بودند كه «هود» براي هدايت آنان برانگيخته شد.
در تفسير واژه «ارم» ديدگاه ها يكسان نيست:
1 - از ديدگاه برخي اين واژه نام قبيله است. «ابوعبيده» مي‏گويد عاديان دو قبيله بودند: قبيله اي كه در گذشته اي دور مي‏زيسته كه قرآن از آن به عاديان نخست تعبير مي كند و مي‏فرمايد: و انه اهلك عاد الاولي و اوست كه عاديان قديم را نابود ساخت، و ديگر قبيله و جامعه اي كه خدا «هود» را براي هدايت آنان فرمان بعثت داد. اما از ديدگاه «محمد بن اسحاق» واژه «ارم» نام نياي بزرگ قوم عاد مي‏باشد.
«قتاده» و «مقاتل» برآنند كه: نام قبيله اي از قوم عاد است. آنان فرمانروايي داشتند كه بسيار توانمند و چيره دست بود، و عاد نام پدر آنان بود.
2 - گروهي از جمله «عكرمه» بر اين باورند كه «ارم» نام سرزمين و يا شهر است.
پاره اي پا را فراتر نهاده و برآنند كه «ارم» نام شهر «اسكندريه» است.

به نام خدا
سلام

7. إِرَمَ ذاتِ الْعِمادِ. 7 - [بامردم ]ارم، [همان شهري ] كه داراي ساختمان هاي بلند بود،

إِرَمَ با ارم ذَاتِ الْعِمَادِ دارای کاخ ها وستونها بود ﴿7﴾

ترجمه مظموم :بر اهل ارم با چنان فر و جاه‏ *** چسان كيفرى داد يكتا اله‏7
8. الَّتِي لَمْ يُخْلَقْ مِثْلُها فِي الْبِلادِ. 8 - [شهري ] كه همانندش در [ديگر] سرزمين ها ساخته نشده بود.
ترجمه مظموم:اگر چه كه در محكمى و عماد *** نبودى چو آن شهر اندر بلاد8

عماد: اين واژه به معني «ستون» و «پايه» آمده و جمع آن «عَمُد» مي‏باشد. اين واژه در قدرت و قوت و يا قامت هاي بلند و برافراشته نيز آمده است.
در اينكه «ارم» نام «شخص» يا «قبيله» است ، يا محل و شهرى است ؟ درمفسران گفتگو است .
«زمخشرى» در «كشاف» از بعضى نقل مى كند كه «عاد» فرزند «عوص» و او فرزند «ارم» و او فرزند «سام» فرزند «نوح» است ، و از آنجا كه نام جد قبيله بر آن قبيله اطلاق مى شده به قبيله عاد نيز «ارم» مى گفتند.
بعضى نيز معتقدند كه «ارم» همان «عاد اولى» است ، و عاد قبيله دوم است در حالى كه بعضى ديگر معتقدند «ارم» نام شهر و سرزمين آنها است .
ولى مناسب با آيه بعد اين است كه «ارم» نام شهر بى نظير آنها باشد.