جمع بندی ظرف زمانی شب قدر

[="Book Antiqua"][="Black"]

با عرض سلام و ادب

با توجه به اینکه شب همان سايه نيم كره زمين است كه بر، نيم كره ديگر مى‏افتد، و مى‏دانيم اين سايه همراه گردش زمين در حركت است، و يك دوره كامل آن در بيست و چهار ساعت انجام مى‏شود، بنا بر اين ممكن است شب قدر يك دوره كامل شب به دور زمين باشد، يعنى مدت بيست و چهار ساعت تاريكى كه تمام نقاط زمين را زير پوشش خود قرار مى‏دهد شب قدر است كه آغاز آن از يك نقطه شروع مى‏شود و در نقطه ديگر پايان مى‏گيرد.(1)

در تائید این مطلب روایاتی نیز ناظر به ارزش همسان روز قدر با شب قدر وارد شده است: امام صادق(علیه السلام) در این رابطه می فرماید: «لَيْلَةُ الْقَدْرِ فِي كُلِّ سَنَةٍ وَ يَوْمُهَا مِثْلُ لَيْلَتِهَا»؛ شب قدر در هر سال وجود دارد و روز آن مانند شب آن است.(2) در جای دیگر نیز می فرماید: «صَبِيحَةُ يَوْمِ لَيْلَةِ الْقَدْرِ مِثْلُ لَيْلَةِ الْقَدْرِ فَاعْمَلْ وَ اجْتَهِدْ»؛ صبح روز شب قدر مثل شب قدر است؛ پس عمل کن و تلاش و کوشش کن‌.(3) بنابراین شب قدر در حقیقت 24 ساعت بوده و زمانی که شب در یک نیم کره تمام می شود، شب قدر نیم کره دیگر شروع می شود و بدین ترتیب اختلاف زمانی در بین مناطق مختلف، قدحی به وحدت شب قدر وارد نمی کند.

پی نوشت ها:
1. مكارم شيرازي، ناصر،‌ (1374)، تفسير نمونه، اول، تهران، دار الكتب الاسلامية، ج‏27، ص: 193.
2. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه، اول، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، ج10، ص359.
3. صدوق(ابن بابویه)، محمد بن علی، (1376)، الامالی، ششم، تهران، کتابچی، ص654.

[/]

[="Book Antiqua"][="Black"]
اما در مورد حقیقت شب قدر؛

از باب مقدمه، فلاسفه عوالم هستی را به سه عالم ماده، مثال و عقل تقسیم کرده اند. از سوی دیگر زمان که مقدار حرکت ماده است، متعلق به عالم ماده خواهد بود و از آنجایی که عالم مثال نیز ربطی به عالم ماده دارد، به نحوی زمان نیز در آن مطرح است، اما در عالم عقل یا ثوابت، زمان معنا ندارد و حقائق اشیاء به صورت ثابت در آن عالم حضور دارند. البته با توجه به اینکه هریک از عوالم برتر اشراف و احاطه بر عوالم پایین تر دارند، حضور در عالم ماده به معنای حضور همان شیء در عالم بالاتر نیز هست.

بر این اساس که هر حقیقتی دارای مراتب مختلف است، شب قدر نیز حقیقتی برتر در عالم ثابتات دارد که نمونه ای در عالم مثال و به تبع آن نمونه دیگری در عالم ماده دارد. بنابراین حقیقت شب قدر فراتر از وجود مادی بوده و حقیقت دهری آن ثابت است، بلکه وحدت در دهر و تعدد در زمان از مقتضیات عالم دهر و زمان است و اختصاصی به شب قدر ندارد و همه امور امکانی محکوم چنین قانونی هستند.(1)

بنابراین برای ملائک که زمانمند نیستند، حقیقت شب قدر ثابت است و زمانی که این حقیقت در عالم ماده تحقق می یابد، زمانمند می شود. به تعبیر دیگر در هر عالمی حکم خاصی دارد.

پی نوشت:
1. رفیعی قزوینی، سید ابوالحسن، (1386)، مجموعه رسائل و مقالات، تصحیح غلامحسین رضا نژاد، تهران، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، ص73.

[/]

[="Book Antiqua"][="Black"]سلام

شب قدر برای تمام مومنان خیر من الف شهر است!
اما هر مومنی به میزان خودش از این شب بهره می برد؛ به عبارت دیگر مومنی که درک حداقلی از معارف دارد، در شب قدر به اندازه هزار ماه عادی خود بهره می برد و به همین دلیل بهره شب قدر برای او محسوس نیست. اما یک مومن حداکثری که در ایام عادی نیز دارای حالاتی است، در شب قدر همین حالات خوب ایام معمولی، ضرب در هزار می شود و به همین دلیل برای چنین شخصی محسوس است.
بنابراین مقیاس باید تک تک افراد باشند که آیا در این شب قدر فلان شخص خاص به اندازه هزار ماه معمولی خود سود برده یا نه؟ با این تفسیر، هر کسی باید در حد خودش انتظار داشته باشد. هرچند برای درک شب قدر باید مقدمه چنینی کرد و کسی که از ماه رجب شروع کرده و شعبان را هم مراقبه کرده، سود بیشتری در ماه مبارک رمضان و خصوصا شب قدر خواهد برد. شبی به این عظمت نیاز به مراقبه سه ماهه دارد!

همانطور که عرض شد هر کس به میزان خود سود می برد، اما فیض کامل را همانطور که شما هم اشاره کردید، باید معصوم و کسانی که تالی تلو ایشان هستند، ببرند. پس درک هم مراتب دارد، همانطور که افراد در مقام های متفاوتی هستند، درک ایشان هم متفاوت است.

به نظر دو امر در ادراک شب قدر بسیار موثر است:
اول؛ ایمان و عمل صالح
دوم؛ ولایت اهل بیت علیهم السلام
هر چقدر انسان قرب الهی پیدا کند، قابلیت خویش را افزایش داده و کسب فیض برای او راحت تر می شود. از سوی دیگر تا توسل و محبت اهل بیت هم نباشد، گذراندن این مسیر ناممکن است. همانطور که شما اشاره به روایت امام صادق علیه السلام در مورد حضرت زهرا سلام الله علیها کردید، حقیقت شب قدر با شناخت حضرت صدیقه طاهره امکان پذیر است و خود این معرفت نیز با توجه به ظرفیت وجودی انسان حاصل می شود.
[/]

[="Book Antiqua"][="Black"]سلام

مبنای شب قدر ایران یا کشور خاصی نیست!
در کل کره زمین رویت هلال ماه مبارک رمضان یا هر ماه قمری دیگری برای بخشی از زمین قابل رویت است و همان نقطه مبدء ماه قمری می شود. به همین ترتیب شب قدر هم می تواند مبدء اینچنینی داشته باشد و در کل 24 ساعت از همان نقطه شروع شده و به همان نقطه ختم شود.
به عنوان مثال اگر این مبدء رویت مصر باشد، با تمام شدن شب قدر در مصر، شب قدر ژاپن شروع می شود و روز قدر مصر همزمان با شب قدر ژاپن می شود. البته در این مثال روز قدر ژاپن قبل از شب قدر آنهاست.
در هر حال شب قدر، یک شب بیشتر نیست تا جایی که برخی علما خصوصا در سالهایی که اختلاف در رویت هلال ایجاد می شود، شب های قبل و یا بعد شب قدر را هم به احیاء می گذرانند تا از درک شب قدر محروم نگردند.

نکته دیگر اینکه برخی کشورها مانند عربستان ملاک ثابت شدن ماه را رویت با چشم غیر مسلح نمی دانند و همین باعث اختلافاتی شده است. بالاخره ماه با این دقت هایی که اخترشناسان دارند، روشن است که در مناطق زمین با چشم غیر مسلح قابل رویت هست یا نه؟ حتی در برخی موارد که ستاره شناسان می گویند با تلسکوپ هم ماه در فلان زمان قابل رویت نیست، عربستان اعلام ماه می کند. بنابراین ملاک رویت ماه است نه اعلام برخی کشورها مانند عربستان.

فرشته ها سفر نمی کنند! بلکه در شب قدر بر کل زمین و بر حضرت حجت علیه و علی آبائه السلام نازل می گردند. به همین دلیل امام صادق علیه السلام فرمود روز قدر هم مانند شب قدر است، یعنی ملائک در روز قدر عروج نکرده اند.

تفاوتی نمی کند که شما کجای عالم باشید، ظرف زمانی که برای شب قدر یا ماه مبارک رمضان گفته شده در دیگر نقاط نیز جاری و ساری است. مثلا اگر شما به قطب سفر کنید اینطور نیست که در کل سال یک نماز صبح بخوانید! بلکه باید مطابق نزدیک ترین افق طبیعی، اوقات نماز یا ماههای شرعی خود را تطبیق دهید. در مورد شب قدر هم همینطور است. حتی اگر شما به کرات دیگر هم سفر کنید، همین حکم جاری است. مثلا کسی که ساکن ماه شده است معنا ندارد که همیشه ماه را می بیند، پس یک ماه خاصی برای او ادامه داشته باشد! برای کسی که به ماه سفر کرده ملاک برای تغییر ماه های قمری، رویت هلال نیست، چون اصلا او هلالی نمی بیند، بلکه همیشه خود ماه را می بیند! بنابراین برای چنین افرادی ملاک باید چیز دیگری مانند احکام وطن خود باشد.
[/]

[="Book Antiqua"][="Black"]سلام مجدد

اجازه بدید من یک اصلاح مختصری در کلام شما انجام بدم:
رویت هلال اگر در مناطق غربی صورت گیرد برای مناطق شرقی هم حجت است، مثلا اگر در مصر رویت شود برای ایران هم حجت است اما اگر در ایران رویت شود برای مصر حجت نیست. این هم به این دلیل است که هلال اگر در مناطق غربی رویت شود امکان رویت آن در مناطق شرقی هم هست اما عکس این امر ممکن نیست.
پس در مثال شما باید منطقه ای را در نظر گرفت که کمی غربی تر باشد. البته منطق قریب الافق هم حکم هم را دارند...
در هر حال شب قدر اگر از مصر شروع شود و کشور غربی تر مانند کشور الجزایر یا دیگر کشورهای قاره آمریکا در همان شب هلال ماه را رویت نکنند، بالاخره در شب بعد، ساعاتی از شب قدر را درک خواهند کرد و برای آنها روز قبل نیز حکم شب قدر را دارد و اینطور نیست که هیچ مقداری از شب قدر را درک نکنند.
نکته دیگر اینکه در پست های قبل هم عرض شد که شب قدر یک حقیقتی ورای این شب مادی دارد و ممکن است همان حقیقت در ساعات کمی از همان کشورهای غربی تر نیز قابل دست یابی باشد و زمان در این امر دخیل نباشد. و الله اعلم

معمولا ستاره شناسان محل دقیق رویت هلال را مشخص می کنند و هر سال می توان این افق را به صورت دقیق مشخص کرد و بر مبنای آن احتیاط نمود.
[/]

[="Book Antiqua"][="Black"]سلام

برای تمام کشورها شب قدر یکسان است؛ اگر کشوری مثلا دوساعت غربی تر از اولین کشور رویت کننده هلال باشد، یعنی دو ساعت از شب که گذشت، شب قدر آن کشور شروع شده و تا دو ساعت از ابتدای شب آینده هم شب قدر است برای آنها. بنابراین همه کشورها شب قدر یکسانی دارند.
به همین دلیل احتیاط می کردند تا شب قدر را از دست ندهند.
اما اینکه می فرمایید روز را عبادت کنند بهتر است؛ اولا؛ توصیه به شب زنده داری این لیالی شده است نه تنها عبادت در روز، به عبارت دیگر خود شب زنده داری و عبادت در شب موضوعیت دارد و به آن توصیه شده است. ثانیا؛ جابجایی شب قدر تنها زمانی محتمل است که رویت هلال مشکوک باشد و برخی کشورها رویت کنند و برخی دیگر نکنند وگرنه در زمانی که هلال به راحتی رویت شود، چنین اختلافی به وجود نمی آید و احتیاط هم جا ندارد. بلکه احتیاط تنها در زمانی است که برخی ادعای رویت کنند و برخی دیگر ماه را نبینند.
بر همین اساس اگر چه در روایات روز قدر هم حکم شب قدر را داشته و عبادت در آن توصیه شده است، اما آنچه در مورد شب قدر وارد شده، قابل قیاس با روز قدر نیست و به همین دلیل احیاء این شب توصیه اکید شده و لازمه این امر خوابیدن مقداری از روز است و خود ائمه علیهم السلام هم چنین می کردند. پس شب و احیاء آن موضوعیت دارد و نمی توان به جای آن روز را جایگزین کرد.
[/]

[="Book Antiqua"][="Black"]سلام

فرق چندانی بین کشور قبل یا بعد کشوری که رویت صورت گرفته ندارد.
بر مبنای مثال شما اگر واقعا در عربستان هلال رویت شود، مسلما در ایران هم رویت می شود و این غیر ممکن است که کشور غربی تر رویت کند و کشور شرقی رویت نکند!
اما اینکه شما می بینید عربستان اعلام رویت می کند در حالی که ستاره شناسان می گویند امکان رویت نیست، شاید معجزه ای رخ داده که با تلسکوپ هم دیده نمی شود ولی شخصی با چشم غیر مسلح در عربستان ماه را دیده است!!!
از نظر علمی اگر کشور غربی رویت کند، مسلما کشور شرقی تر هم با وضوع بیشتری باید ماه را رویت کند، چون عمر ماه برای کشور شرقی تر بیشتر شده و امکان رویت بیشتر است.
در هر حال بر فرض محال که کشور غربی ماه را رویت کند، کشور شرقی هم شب قدرش همان شب است، ولو اینکه متوجه شب قدر نباشند.
بنابراین سوال شما تنها در مورد کشور غربی تر صادق است و در کشور شرقی تر اصلا فرض صحیح ندارد.

اگر اینطور باشد، باید قرآن از شب های قدر نام ببرد، در حالی که قرآن می فرماید «لیله» و این یعنی تنها یک شب است. نه سه شب و نه شب های متعدد به تبع کشورهای متعدد.
بالاخره شما اگر دیدگاه 24 ساعته بودن شب قدر را رد کنید باید توجیهی ارائه دهید که با ظاهر قرآن همخوانی داشته باشد و قرآن از یک شب صحبت کرده است. در حالی که اگر به تبع افق های متعدد، شب های متعدد داشته باشیم، با ظاهر قرآن نمی سازد و شما باید این ناهمخوانی را برطرف کنید.

ممکن است، ولی به نظر یکی از بهترین توجیه هاست.
البته برخی با تمسک به حقیقت شب قدر که یک حقیقت واحد است، خواسته اند تعدد شب ها را اصلاح کنند.
این دیدگاه هم جای بحث و بررسی دارد.

فرشته ها منتظر اعلام حکام سعودی یا جمهوری اسلامی نمی شوند!!! در شب قدر حقیقی نازل می شوند...
اگر گفتیم شب قدر همان 24 ساعت است، نزول آنها هم روشن می شود، حالا این شب را کدام کشور درست تشخیص بدهد، این به بهره مردمان آن کشور برمی گردد. خلاصه فرشته ها با حقیقت شب قدر کار دارند و این ما هستیم که خود را با این حقیقت همراه کنیم تا بهره کامل را ببریم.
[/]

جمع بندي

پرسش:
با توجه به اينكه شب در تمام كره زمين در ظرف زماني واحدي نيست، درك شب قدر توسط مناطق مختلف چگونه است؟

پاسخ:
با توجه به اینکه شب همان سايه نيم كره زمين است كه بر نيم كره ديگر مى‏افتد و اين سايه همراه گردش زمين در حركت است، و يك دوره كامل آن در بيست و چهار ساعت انجام مى‏شود، بنابراين ممكن است شب قدر يك دوره كامل شب به دور زمين باشد، يعنى مدت بيست و چهار ساعت تاريكى كه تمام نقاط زمين را زير پوشش خود قرار مى‏دهد شب قدر است كه آغاز آن از يك نقطه شروع مى‏شود و در نقطه ديگر پايان مى‏گيرد.(1) بدين ترتيب در کره زمین رویت هلال ماه مبارک رمضان یا هر ماه قمری دیگری برای بخشی از زمین قابل رویت است و همان نقطه مبدء ماه قمری می شود. به همین ترتیب شب قدر هم می تواند مبدء اینچنینی داشته باشد و در کل 24 ساعت از همان نقطه شروع شده و به همان نقطه ختم شود. به عنوان مثال اگر مبدء رویت هلال، مصر باشد، با تمام شدن شب قدر در مصر، شب قدر ژاپن شروع می شود و روز قدر مصر همزمان با شب قدر ژاپن می شود.
در تائید این مطلب روایاتی نیز ناظر به ارزش همسان روز قدر با شب قدر وارد شده است: امام صادق(علیه السلام) در این رابطه می فرماید: «لَيْلَةُ الْقَدْرِ فِي كُلِّ سَنَةٍ وَ يَوْمُهَا مِثْلُ لَيْلَتِهَا»؛ شب قدر در هر سال وجود دارد و روز آن مانند شب آن است.(2) در جای دیگر نیز می فرماید: «صَبِيحَةُ يَوْمِ لَيْلَةِ الْقَدْرِ مِثْلُ لَيْلَةِ الْقَدْرِ فَاعْمَلْ وَ اجْتَهِدْ»؛ صبح روز شب قدر مثل شب قدر است؛ پس عمل کن و تلاش و کوشش کن‌.(3) بنابراین شب قدر در حقیقت 24 ساعت بوده و زمانی که شب در یک نیم کره تمام می شود، شب قدر نیم کره دیگر شروع می شود و بدین ترتیب اختلاف زمانی در بین مناطق مختلف، اشكالي به وحدت شب قدر وارد نمی کند.
اما در مورد حقیقت شب قدر؛ فلاسفه عوالم هستی را به سه عالم ماده، مثال و عقل تقسیم کرده اند. از سوی دیگر زمان که مقدار حرکت ماده است، متعلق به عالم ماده خواهد بود و از آنجایی که عالم مثال نیز ربطی به عالم ماده دارد، به نحوی زمان نیز در آن مطرح است، اما در عالم عقل یا ثوابت، زمان معنا ندارد و حقائق اشیاء به صورت ثابت در آن عالم حضور دارند. البته با توجه به اینکه هریک از عوالم برتر اشراف و احاطه بر عوالم پایین تر دارند، حضور در عالم ماده به معنای حضور همان شیء در عالم بالاتر نیز هست. بر این اساس که هر حقیقتی دارای مراتب مختلف است، شب قدر نیز حقیقتی برتر در عالم ثابتات دارد که نمونه ای در عالم مثال و به تبع آن نمونه دیگری در عالم ماده دارد. بنابراین حقیقت شب قدر فراتر از وجود مادی بوده و حقیقت دهری آن ثابت است، بلکه وحدت در دهر و تعدد در زمان از مقتضیات عالم دهر و زمان است و اختصاصی به شب قدر ندارد و همه امور امکانی محکوم چنین قانونی هستند.(4) بنابراین برای ملائک که زمانمند نیستند، حقیقت شب قدر ثابت است و زمانی که این حقیقت در عالم ماده تحقق می یابد، زمانمند می شود. به تعبیر دیگر در هر عالمی حکم خاصی دارد.
نكته ديگر اينكه هر مومنی به میزان ظرفيت خودش از این شب بهره می برد؛ به عبارت دیگر مومنی که درک حداقلی از معارف دارد، در شب قدر به اندازه هزار ماه عادی خود بهره می برد و به همین دلیل بهره شب قدر برای او ممكن است محسوس نباشد، اما یک مومن حداکثری که در ایام عادی نیز دارای حالاتی است، در شب قدر همین حالات خوبِ ایام معمولی، ضرب در هزار می شود و به همین دلیل برای چنین شخصی محسوس است. به طور كلي دو امر در ادراک شب قدر بسیار موثر است؛ يكي ایمان و عمل صالح و ديگري ولایت اهل بیت علیهم السلام. هر چقدر انسان قرب الهی پیدا کند، قابلیت خویش را افزایش داده و کسب فیض برای او راحت تر می شود. از سوی دیگر تا توسل و محبت اهل بیت نباشد، گذراندن این مسیر ناممکن است. همانطور که امام صادق (علیه السلام) حقیقت شب قدر با شناخت حضرت صدیقه طاهره(سلام الله عليها) امکان پذیر مي داند(5) و خود این معرفت نیز با توجه به ظرفیت وجودی انسان حاصل می شود.

پی نوشت ها:
1. مكارم شيرازي، ناصر،‌ (1374)، تفسير نمونه، اول، تهران، دار الكتب الاسلامية، ج‏27، ص: 193.
2. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه، اول، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، ج10، ص359.
3. صدوق(ابن بابویه)، محمد بن علی، (1376)، الامالی، ششم، تهران، کتابچی، ص654.
4. رفیعی قزوینی، سید ابوالحسن، (1386)، مجموعه رسائل و مقالات، تصحیح غلامحسین رضا نژاد، تهران، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، ص73.
5. كوفى، فرات بن ابراهيم‏، (1410)، تفسير، محمد كاظم، اول، تهران، مؤسسة الطبع و النشر في وزارة الإرشاد الإسلامي‏، ص581.