جمع بندی آیا انسان می تواند همیشه با ناظر بودن خدا کنار بیاد؟

[=microsoft sans serif]

با سلام و عرض ادب

بر اساس مبانی دینی، خداوند متعال همواره و در همه حال ناظر و شاهد بر اعمال، رفتار و نیات انسان است و اگر انسان این حقیقت را همیشه در برابر چشم خویش قرار دهد و خدای سبحان را ناظر بر کارها، رفتارها و نیت های خود بداند از هرگونه لغزش، خطا و خیانت در امان خواهد ماند.
امیرمؤمنان علیه السلام می فرماید:

"قدْ عَلِمَ السَّرَائِرَ وَ خَبَرَ الضَّمَائِرَ لَهُ الْإِحَاطَةُ بِکلِّ شَی ءٍ وَ الْغَلَبَةُ لِکلِّ شَی ءٍ وَ الْقُوَّةُ عَلَی کلِّ شَی ءٍ"(1)
(خداوند متعال) به تمام نهانی ها دانا و از همه اندیشه ها آگاه است، برای او به ظاهر و باطن هر چیزی احاطه و نسبت به هر چیزی غلبه و توانایی است.

[=microsoft sans serif]
این آموزه دینی، از نظر عقلی نیز اثبات شده است، چون کسی که موجودات را آفریده و لطیف ترین مسائل ایشان را تدبیر نموده از دقیق ترین اسرار او باخبر و نسبت به همه چیز، عالم و ناظر است و به این نکته باید توجه داشته باشیم که خلقت خداوند دائمی است، یعنی لحظه به لحظه فیض وجود از ناحیه او به مخلوقات می رسد و همین پیوند دائمی و خلقت مستمر بهترین دلیل بر نظارت و علم خداوند نسبت به اسرار همه موجودات از جمله انسان در هر زمان و مکان است.
چنانکه برخی از مفسران معاصر، در تفسیر آیه "اللَّهُ خَالِقُ کلِّ شَی ءٍ وَهُوَ عَلَی کلِّ شَی ءٍ وَکیلٌ"(2) بیان کرده اند خدای سبحان محیط به خلایق است، هم به عین و جسم آنها، و هم به آثار و اعمالشان، چه ظاهرش و چه باطنش، چه اینکه پنهان بدارند، و چه آشکار کنند، و چگونه تصور دارد که محیط باشد ولی آگاه نباشد؟(3)

[=microsoft sans serif]این اصل دینی و عقلی، یک سری فواید مسلم فردی و اجتماعی دارد.

توجه به این واقعیت که تمام عالم هستی محضر خداست و چیزی از اعمال و حتی نیات آدمی از او پنهان نیست، می تواند روی زندگی انسان اثر بگذارد، و او را از خلافکاری ها باز دارد مشروط بر اینکه ایمان به این حقیقت، واقعاً در دل او جای گیرد و به صورت یک باور قطعی درآید. در حدیثی می خوانیم:
"أعبدُ الله کأنّک تَراه، فإن لم تکن تراه فانّه یراک"(4)

خدا را آن چنان عبادت کن که گویی او را می بینی و اگر تو او را نمی بینی او تو را به خوبی می بیند.

بنابراین اگر بنده بداند که خدا می داند آنچه را که انجام می دهد و می بیند او را، موجب مسابقه و مبادرت به طاعت و ترک معصیت می شود.

[=microsoft sans serif] اما یک مسئله مهم این است که نظارت خداوند بر حالات و اعمال و رفتار انسان یک سوال دو جانبه ایجاد کرده است:
نخست. اگر خداوند ناظر اعمال ماست، آیا ناظر سختی کشیدن های ما نیز هست.
دوم. اگر خداوند ناظر اعمال ماست، این نظارت خداوند در برخی مواقع باعث شرم ما میشود با این شرم چه کنیم.

اما در مورد مسئله نخست.
پاسخ این سوال وابسته به فهم چرایی بلایا و فلسفه سختی های انسان است.
اینکه چرا انسان سختی میکشد و اینکه فلسفه این سختی کشیدن ها چیست؟
از سویی باید بدانیم سختی هایی که انسان میکشد بر سه گونه است:
تفاوتهای متافیزیکی
مشکلات طبیعی
شرور اخلاقی.

[=microsoft sans serif]تفاوتهای متافیزیکی، محدودیتهای وجودی موجودات است و ربطی به سعادت و شقاوت آنان ندارد.
آنچه در مورد این تفاوتها برای ما مهم است، آن است که این تفاوتها در مورد انسان، به هیچ وجه باعث ضعف او در رسیدن به سعادت نیست.
انسان گرچه از نظر وجودی قالب ابتدایی ضعیفتری نسبت به برخی دیگر از موجودات مانند فرشتگان را دارد، ولی این تفاوتها:
از طرفی به واسطه نوع انهاست. یعنی طبق نظام آفرینش چون انسان انسان است، درجه وجودی ضعیفتری از عقول(=فرشتگان، اگر فرشتگان، همان عقول فلسفی باشند) دارند.
از سوی دیگر، این ضعف وجودی با قدرت انتخاب و عملکری که به این نوع داده شده است، قابل جبران است و انسان میتواند از نظر وجودی از درجه نوع خود بالاتر برود و به مقام موجوداتی برتر از خود برسد. به عبارتی میتواند فرشته و حتی بالاتر از آن بشود.

مشکلات طبیعی، نیز
از سویی ناشی از نظامی است که بر طبیعت حاکم است. نظامی که تا طبیعت، طبیعت است این محدودیتها را دارد و باعث این قبیل مسائل و مشکلات(سیل و زلزله) میشود.
از سوی دیگر، گاهی اوقات این خود انسان است که باعث ایجاد شرایطی میشود که در نتیجه در چرخه قوانین طبیعت موجب مشکلاتی برای خودش میشود. جنگلهای را از بین می برد و با این کار خود، باعث میشود به جای بهره مندی از نعمت باران، دچار سیلاب شود و ...

مشکلات اخلاقی نیز ناشی از سوء تدبیر و سوء استفاده انسان از قابلیتی است که خداوند در نهاد او قرار داده است.
قابلیتی که قرار بود بر تفاوت متافیزیکی فایق آید و بتواند از فرشته فراتر برود.
اینک با سوء استفاده در این نظام از حیوانات پست تر میشود.

[=microsoft sans serif]اما فلسفه این سختی ها.
فلسفه سختی ها، آبدیده شدن روح انسان و تکامل اوست.
تکاملی که به دو صورت حاصل میشود:
نخست به وسیله اینکه در معرض این سختی ها قرار میگیرد.
دوم به واسطه صبری که در برابر این سختی ها از خود نشان میدهد.
انسان برای اینکه بتواند به هدف آفرینشش برسد و به کمال لایق خود نائل آید، چاره ای ندارد جز اینکه سختی بکشد و با صبر در برابر مشکلات، و جزع و فزع نکردن در مقابل آنها خود را کامل کند.

باتوجه به این مسائل، پاسخ سوال نخست مشخص میشود.
خداوند مشکلات ما را میبیند ولی این دیدن، ملازم با آن نیست که آنها را برطرف کند، چرا که
از سویی مسئول این مشکلات خداوند نیست بلکه انسان است.
از سوی دیگر قرار است انسانها(چه ظالم و چه مظلوم) با این مشکلات و ابتلائات، عیار خود را بالاتر یا پائین تر ببرند.
بنابراین، قرار نیست خداوند این مشکلات را برطرف کند. خداوند ظالم و مظلوم را میبیند و فقط تا آنجا که ممکن است میبیند، و در نهایت
"إِلَّا الَّذينَ آمَنوا وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ وَذَكَرُوا اللَّهَ كَثيرًا وَانتَصَروا مِن بَعدِ ما ظُلِموا ۗ وَسَيَعلَمُ الَّذينَ ظَلَموا أَيَّ مُنقَلَبٍ يَنقَلِبونَ":(5)
مگر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام می‌دهند و خدا را بسیار یاد می کنند، و به هنگامی که مورد ستم واقع می‌شوند به دفاع از خویشتن (و مؤمنان) برمی‌خیزند؛ آنها که ستم کردند به زودی می‌دانند که بازگشتشان به کجاست!

[=microsoft sans serif]
اما سوال دوم. شرم انسان از اینکه خداوند او را ببیند.
پاسخ این سوال باتوجه به چند مسئله است
اولا: چه بخواهیم و چه نخواهیم خداوند و برخی دیگر از موجودات همچون فرشتگان رقیب و عتید، ناظر اعمال انسان هستند.
چنانکه در قران کریم برای تحذیر انسان بیان شده است که
"ما یلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَیهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ":(6)
انسان هیچ سخنی را بیان نمی‌کند مگر اینکه نزد او فرشته‌ای مراقب و آماده برای انجام ماموریت است.

ثانیا: این مسائل برای ما شرم است ولی برای کسی که هیچ حسی نسبت به این مسائل ندارد، شرم معنا ندارد.
مثلا فرض کنید یک انسان که هیچ بهره ای از امور جنسی ندارد و به اصطلاح ممیز نیست(خواه به جهت خردسالی زیاد یا به جهت اینکه قوه شهوت در او از بین رفته است)، ایا اصلا معنای این کارها را میفهمد.
خیر.
وضعیت خداوند و فرشتگان در اینگونه مسائل اینچنین است. بنابراین برای ایشان این کار هیچ تفاوتی با سایر کارهای انسان ندارد.

ثالثا: شرم حالتی روانی است که وصف انجام دهنده آن قرار میگیرد.
انسان است که از برخی کارها ووضعیتهای خود شرمگین میشود.
بنابراین اینکه انسان از نظاره خداوند احساس شرم میکند، یک وضعیت درونی برای خودش است.
یک وضعیت روانی است نسبت به خودش.
اوست که چنین احساسی دارد.
پس او باید به گونه ای عمل کند که اگر هر ناظری او را دید، از وضعیت خود کمتر دچار شرمندگی شود.
به همین جهت است که در دین مبین اسلام نسبت به برخی وضعیتهای انسان سفارشهایی شده است.

موفق باشید.

پی نوشتها:
[=microsoft sans serif]1. نهج البلاغه، خطبه 86، ص 143
2. [=microsoft sans serif]سوره زمر، آیه 62
3. [=microsoft sans serif]محمدحسین طباطبایی، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، ج 17 (قم: انتشارات اسلامی)، 1362
4. [=microsoft sans serif]متقی بن حسام الدین الهندی، کنزالعمال، ج 3 (بیروت: مؤسسه الرساله، 1413)، حدیث 5250، ص 21
[=microsoft sans serif]5. سوره شعراء، آیه 227
[=microsoft sans serif]6. سوره ق، آیه18

[=microsoft sans serif]

سلام و عرض ادب

دوباره عرض میکنم

شرم حالتی است مربوط به ما.
وقتی ما حس میکنیم در موقعیتی هستیم که دوست نداریم دیگران از آن مطلع شود یا آن وضعیت را ببیند، این حالت روانی به ما دست می دهد.
پس هیچ کاری به خودی خود و بدون توجه به حالات روانی فاعلش موجب شرم نمیشود.
یک انسان ممکن است از زشت ترین حالتها احساس شرم نکند(چنانکه در برخی کشورها مسابقاتی هست که افراد در آنجا بدون هیچ لباسی شرکت میکنند و میدوند بدون اینکه اصلا احساس شرم کنند)
برخی نیز هستند که در خصوصی ترین و خلوت ترین مکانها و حتی وقتی تنها هستند از حالت بدون لباس خود(ولو نه کاملا لخت) احساس شرمساری دارند.

بنابراین این مسئله روانی را نباید با مباحث شرعی و کلامی خلط کرد.

این یک نکته...

[=microsoft sans serif]نکته بعدی که باز هم توجه نشد این هست که اگر انسان احساس شرم میکند،
این احساس شرم یا به خاطر ویژگی غیر مجاز کارش هست.
یا به خاطر اینکه آن وضعیت را دوست ندارد ولو کارش مجاز هست.

در صورت نخست، انسان باید از وضعیت غیر مجازش خارج شود و دست به چنین کاری نزند.
در صورت دوم نیز سفارشهایی شده است که انسان کمتر احساس شرم کند. مثلا اگر در حال عمل زناشویی است وضعیت مناسبی داشته باشد که اگر مثلا یک انسان او را دید کمتر احساس شرم داشته باشد.

جمع بندی پرسش: بعضی افراد ناظر بودن خدا را در مواقعی دوست دارند و باهاش خیلی هم کنار میان و در مواقعی نه؟  در مواقعی مثل موقعی که انسان در حادثه ای گرفتارهست و تنهاست را دوست دارند چرا که این باعث میشه انسان خودشو تنها نبیند و آرامش داشته باشد. اما مشکل داشتن در جایی مثل روابط زناشویی.که میگن ناظر بودن خدا بر اعمال انسان باعث شرم اونها میشه. بعضی‌ افراد هم کلا از اینکه کسی ناظر آنها باشه به کل مشکل دارند و این حس را همانند این میدانند که انسان بداند هر روز بر کارهای روزانه او توسط شخص دیگری نظارت می‌شود.  پاسخ این دست پرسش ها چیست؟   پاسخ: بر اساس مبانی دینی، خداوند متعال همواره و در همه حال ناظر و شاهد بر اعمال، رفتار و نیات انسان است و اگر انسان این حقیقت را همیشه در برابر چشم خویش قرار دهد و خدای سبحان را ناظر بر کارها، رفتارها و نیت های خود بداند از هرگونه لغزش، خطا و خیانت در امان خواهد ماند. امیرمؤمنان(علیه السلام) می فرماید: "قدْ عَلِمَ السَّرَائِرَ وَ خَبَرَ الضَّمَائِرَ لَهُ الْإِحَاطَةُ بِکلِّ شَی ءٍ وَ الْغَلَبَةُ لِکلِّ شَی ءٍ وَ الْقُوَّةُ عَلَی کلِّ شَی ءٍ"(1) : (خداوند متعال) به تمام نهانی ها دانا و از همه اندیشه ها آگاه است، برای او به ظاهر و باطن هر چیزی احاطه و نسبت به هر چیزی غلبه و توانایی است. این آموزه دینی، از نظر عقلی نیز اثبات شده است، چون کسی که موجودات را آفریده و لطیف ترین مسائل ایشان را تدبیر نموده از دقیق ترین اسرار او باخبر و نسبت به همه چیز، عالم و ناظر است و به این نکته باید توجه داشته باشیم که خلقت خداوند دائمی است، یعنی لحظه به لحظه فیض وجود از ناحیه او به مخلوقات می رسد و همین پیوند دائمی و خلقت مستمر بهترین دلیل بر نظارت و علم خداوند نسبت به اسرار همه موجودات از جمله انسان در هر زمان و مکان است. چنانکه برخی از مفسران معاصر، در تفسیر آیه "اللَّهُ خَالِقُ کلِّ شَی ءٍ وَهُوَ عَلَی کلِّ شَی ءٍ وَکیلٌ"(2) بیان کرده اند خدای سبحان محیط به خلایق است، هم به عین و جسم آنها، و هم به آثار و اعمالشان، چه ظاهرش و چه باطنش، چه اینکه پنهان بدارند، و چه آشکار کنند، و چگونه تصور دارد که محیط باشد ولی آگاه نباشد؟(3) این اصل دینی و عقلی، یک سری فواید مسلم فردی و اجتماعی دارد. توجه به این واقعیت که تمام عالم هستی محضر خداست و چیزی از اعمال و حتی نیات آدمی از او پنهان نیست، می تواند روی زندگی انسان اثر بگذارد، و او را از خلافکاری ها باز دارد مشروط بر اینکه ایمان به این حقیقت، واقعاً در دل او جای گیرد و به صورت یک باور قطعی درآید.  اگر بنده بداند که خدا می داند آنچه را که انجام می دهد و می بیند او را، موجب مسابقه و مبادرت به طاعت و ترک معصیت می شود. در حدیثی می خوانیم: "أعبدُ الله کأنّک تَراه، فإن لم تکن تراه فانّه یراک"(4) : خدا را آن چنان عبادت کن که گویی او را می بینی و اگر تو او را نمی بینی او تو را به خوبی می بیند. اما یک مسئله مهم این است که نظارت خداوند بر حالات و اعمال و رفتار انسان یک سوال دو جانبه ایجاد کرده است: نخست. اگر خداوند ناظر اعمال ماست، آیا ناظر سختی کشیدن های ما نیز هست. دوم. اگر خداوند ناظر اعمال ماست، این نظارت خداوند در برخی مواقع باعث شرم ما میشود با این شرم چه کنیم. پاسخ به جنبه نخست سوال بالا وابسته به فهم چرایی بلایا و فلسفه سختی های انسان است. اینکه چرا انسان سختی میکشد و اینکه فلسفه این سختی کشیدن ها چیست؟ این مسئله‌ای مجزاست و لازم است به صورت مستقل مورد بحث وبررسی قرار بگیرد. اما در مورد جنبه دوم سوال(یعنی شرمی که ناشی از تصور مشاهده کارهای انسان ایجاد میشود)، پاسخ این سوال باتوجه به چند مسئله است: اولا: چه بخواهیم و چه نخواهیم خداوند و برخی دیگر از موجودات همچون فرشتگان رقیب و عتید، ناظر اعمال انسان هستند. چنانکه در قران کریم برای تحذیر انسان بیان شده است که: "ما یلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَیهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ":(6) انسان هیچ سخنی را بیان نمی‌کند مگر اینکه نزد او فرشته‌ای مراقب و آماده برای انجام ماموریت است. ثانیا: این مسائل برای ما شرم است ولی برای کسی که هیچ حسی نسبت به این مسائل ندارد، شرم معنا ندارد. مثلا فرض کنید یک انسان که هیچ بهره ای از امور جنسی ندارد و به اصطلاح ممیز نیست(خواه به جهت خردسالی زیاد یا به جهت اینکه قوه شهوت در او از بین رفته است)، ایا اصلا معنای این کارها را میفهمد.  خیر. وضعیت خداوند و فرشتگان در اینگونه مسائل اینچنین است. بنابراین برای ایشان این کار هیچ تفاوتی با سایر کارهای انسان ندارد. ثالثا: شرم حالتی روانی است که وصف انجام دهنده آن قرار میگیرد. انسان است که از برخی کارها ووضعیتهای خود شرمگین میشود. بنابراین اینکه انسان از نظاره خداوند احساس شرم میکند، یک وضعیت درونی برای خودش است. یک وضعیت روانی است نسبت به خودش. اوست که چنین احساسی دارد. پس او باید به گونه ای عمل کند که اگر هر ناظری او را دید، از وضعیت خود کمتر دچار شرمندگی شود. به همین جهت است که در دین مبین اسلام نسبت به برخی وضعیتهای انسان سفارشهایی شده است. پی نوشتها: 1. امیرالمومنین، نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، هجرت، 1414ق، خطبه 86، ص 116 2. سوره زمر، آیه 62 3. طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم، نشر اسلامی، 1362، ج 17، 4. الهندی، متقی بن حسام الدین، کنزالعمال، بیروت، موسسه الرساله، 1413، ج3، حدیث 5250، ص 21 5. سوره شعراء، آیه 227 6. سوره ق، آیه18