جمع بندی حنبلی ها در زمان معاصر

جمع بندی

پرسش:

آیا فقه حنبلی به شکل سنتی آن هنوز در جهان پیرو دارد یا همه ی علمای آنها سلفی و هابی شده اند؟ اگر داد در کجا هستند ؟ درجایی خواندم در جنوب ایران مذهب حنبلی وجود دارد اما هرچه تحقیق کردم منطقه ی حنبلی نشین ایران را نیافتم.

پاسخ:

مذهب فقهی حنبلی در میان سایر مذاهب فقهی کمترین آمار تابعین را به خود اختصاص داده است و در دوران معاصر نیز این فقه دارای پیروانی است. اما با توجه به گسترش فقه سلفی در مدارس فقهی اهل سنت و بخصوص مناطقی که پیرو فقه حنبلی اند؛‌ آمار دقیقی از پیروان این فقه در دست نیست. اما می توان پیروان این مذهب را در مناطقی که این فقه در آنجا ترویج شده را مشاهده نمود، هر چند که تابعین این مذهب در ایران حضور نداشته؛ با آنکه این فقه دورانی در برخی از شهرهای ایران دارای پیروانی بوده است.

توضیح:

در عصر حاضر بیشترین تابعین مذهب فقهی حنبلی در کشور عربستان حضور داشته، (1) هر چند که در برخى از شهرهاى عراق و سوریه و قطر، و بحرين و افغانستان نیز این مذهب دارای پیروانی است. (2)

گسترش فقه حنبلی از بغداد بود و بغداد نخستین شهری است که پیروان این مذهب را در خود جای داد. پس از تسلط مغولها بر این شهر، مرکزیت حنابله به شام منتقل گردید؛ لذا منطقه شام از مناطقی است که پیروان این مذهب در آنجا حضور داشته اند و پس از آن این مذهب در سایر بلاد منتشر گردیده است.

تبلیغ این مذهب در برخی از شهرهای ایران، پیش از برخی از اقلیمهایی که بعدها از پایگاههای اصلی حنابله بشمار آمدند آغاز شد. از اصفهان به عنوان معدود شهرهایی یاد می شود که از نیمه دوم قرن سوم، مذهب حنبلی در آن ترویج شد و پیروانی پیدا کرد و رفته رفته بر شمار و نفوذ آنها افزوده شد. «ابوعبداللّه محمد بن یحیی ابن مَندَه اصفهانی» (متوفی۳۰۱؛ از اصحاب احمد بن حنبل) (3) و پیروانش در ترویج این مذهب در اصفهان بسیار مؤثر بودند. مذهب حنبلی در برخی دیگر از شهرهای ایران نیز پیروانی پیدا کرد که تعداد آنها در شهرهایی مانند ری و شوش قابل توجه بوده است با این همه، هرگز در ایران پیروان فراوانی به دست نیاورد. (4) و با گذشت زمان این مذهب پیروان خود در ایران را از دست داد. (5)

عمده منطقه ی حضور حنابله در حجاز نیز در منطقه ی نجد بوده که با ظهور «محمد بن عبدالوهاب» و تشکیل حکومت آل سعود؛ قرائت دیگری از این فقه با عنوان فقه سلفی وهابی شکل گرفت که با فقه سنتی حنبلی در موضوعات مختلفی اختلاف نظر داشت.

هيأت كبار علما و موقعيت آن

در رأس بنيادها و مؤسسه‏ هاى دينى عربستان سازمان علماى بزرگ اين كشور است كه در سال 1373 قمرى در زمان «ملك فيصل» تأسيس شده و در داخل عربستان به عنوان «هيأت كبارالعلما» شناخته مى‏شود و مركب از 15 تن از علماى برجسته عربستان مى ‏باشد. پيش از اين رياست اين هيأت با «شيخ عبدالعزيز بن ‏باز» مفتى نابيناى سعودى بود كه با مرگ وى در سال 1420 هـ. ق «شيخ عبدالعزيز بن‏ صالح آل الشيخ» به جاى وى توسط ملك فهد برگزيده شد. وظيفه اصلى اين هيأت صدور فتواست و تمامى پيروان مذاهب حنبلى، شافعى، مالكى و حنفى بايد بر اساس فتواى اين هيأت كه معمولًا بر اساس مذهب احمدبن حنبل است عمل كنند. در گذشته اين هيأت از نفوذ گسترده ‏اى در داخل جامعه عربستان برخوردار بود ليكن در سالهاى اخير به دليل رشد جريانات دينى و گسترش روحيه روشنفكرى از عمق نفوذ آن كاسته شده است. (6)

پی نوشت:

1. اسامة الحموی، عبدالهادی الفضلی، المذاهب الاسلامیة الخمسة، مرکز الغدیر- بیروت، 1431هـ، ص565؛‌ دکتر «سعدالله زارعی» در رابطه با آمار حنابله در حجاز می گوید: «جمعيت حنابله كه عمدتا درناحیه نجد مستقرند حدود ۵/۴ ميليون نفر يعنی ۲۷/۲۴ درصد مي شوند». (http://iqna.ir/fa/news/3702890/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D8%A8-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C).

2. عبدالفتاح کبارة، ‌التشریع الاسلامی: نشأته و مصادره و تاریخه،‌ریاض ۱۴۲۴/۲۰۰۳،‌ص172؛ عبدالمجید محمود مطلوب، المدخل الی الفقه الاسلامی، قاهره ۱۴۲۴/۲۰۰۳،‌ص138.

3. ابن ابی یعلی، طبقات الحنابله، چاپ عبدالرحمان بن سلیمان عُثیمین، ریاض ۱۴۱۹/ ۱۹۹۹، ج۲، ص۳۸۵ـ۳۹۱.

4. ر.ک: دانشنامه ی جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مدخل حنبلیة.( http://rch.ac.ir/article/Details?id=8093).

5. در حال حاضر در ایران تنها پیروان دو مذهب «حنفی» و «شافعی» حضور دارند.

6. عبدالله نصیری، آشنايى با عربستان، مشعر، ۱۳۸۶، ص63.