جمع بندی خواب بین الطلوعین و کم شدن روزی

از برخی روایات استفاده میشود خوابیدن در بخشی از بین الطلوعین در صورتی که بخش دیگر را به عبادت و ذکر خدا گذرانده باشد و توان ادامه و بیدار باشی تا طلوع خورشید را نداشته باشد اشکال ندارد.

از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است:

«سَأَلَهُ رَجُلٌ وَ أَنَا أَسْمَعُ فَقَالَ إِنِّي أُصَلِّي الْفَجْرَ ثُمَّ أَذْكُرُ اللَّهَ بِكُلِّ مَا أُرِيدُ أَنْ أَذْكُرَهُ مِمَّا يَجِبُ عَلَيَّ فَأُرِيدُ أَنْ أَضَعَ جَنْبِي فَأَنَامَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَأَكْرَهُ ذَلِكَ فَقَالَ وَ لِمَ قَالَ أَكْرَهُ أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنْ غَيْرِ مَطْلَعِهَا قَالَ لَيْسَ بِذَلِكَ خَفَاءٌ انْظُرْ مِنْ حَيْثُ يَطْلُعُ الْفَجْرُ فَمِنْ ثَمَّ تَطْلُعُ الشَّمْسُ وَ لَيْسَ عَلَيْكَ مِنْ حَرَجٍ أَنْ تَنَامَ إِذَا كُنْتَ قَدْ ذَكَرْتَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ؛ شنیدم شخصى از امام صادق(ع) پرسید: من پس از نماز صبح ذکر خدا را می‌گویم، هر ذکر و دعایی که می‌خواهم انجام می‌دهم آن‌‏گاه مایلم پیش از طلوع آفتاب کمی بخوابم، ولى از این‌کار ناراحتم! امام(ع) از علت آن پرسید، و آن مرد ادامه داد: ناراحتم از این‌‏که خورشید از غیر مشرق طلوع کند.(قیامت برپا شود و یا وقت ظهور برسد!) امام فرمود: این چیز پوشیده‌‏اى نیست! از همان جایى که فجر طلوع می‌کند، خورشید هم طلوع می‌کند! هنگامى که ذکر خدا را گفتى، بر تو باکى نیست که بخوابى.»(1)

پی نوشت:
1. تهذيب الأحكام، ج‏2، ص 321.

با سلام

یکی دیگر از مواردی که گفته میشود جبران کراهت خواب بین الطلوعین را میکند بیدار باشی سحر و نماز شب است. البته بنده تاکنون دلیل معتبری برای آن نیافتم. تنها شاید از برخی روایات به صورت حدسی قابل استفاده باشد.

«أَرْسَلَ إِلَیَّ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) فِی حَاجَةٍ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ‏ انْصَرِفْ فَإِذَا کَانَ غَداً فَتَعَالَ وَ لَا تَجِئْ إِلَّا بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإِنِّی أَنَامُ إِذَا صَلَّیْتُ الْفَجْرَ؛ معمر بن خلاد می‌گوید: امام رضا(ع) براى کارى به دنبال من فرستاد. وقتى به حضور امام رسیدم، فرمود: برو، فردا بیا! و پیش از آفتاب نیا؛ چرا که من پس از نماز صبح می‌خوابم».(1)

احتمال دیگری که در این روایت مطرح است این است که حضرت استثنائا آن روز را به خاطر عذری استراحت فرمودند و سیره و رویه ایشان به طور کلی نبوده است. روایتی از عیون اخبار الرضا(علیه السلام) نشان از این دارد که سیره حضرت بیدارباشی بین الطلوعین بوده است.

رجاء بن ابی‌ضحّاک می‌گوید: مأمون مرا فرستاد که علىّ بن موسى(ع) را از مدینه به خراسان نزد او آورم، و سفارش نمود که شخصاً مراقب و مواظب او باشم؛ و دستور داد که ایشان از راه بصره و اهواز و فارس حرکت دهم نه راه قم؛ شبانه ‏روز هم از او جدا نشوم و محافظ او باشم تا وى را نزدش آورم؛ من پیوسته از مدینه تا مرو با او بودم و جدا نمی‌شدم، به خدا قسم احدى را ندیدم که از او متّقی‌‏تر نسبت به خداى تعالى باشد، و یا از او بیشتر یاد خدا باشد و ذکر خدا گوید؛ ... و چون سپیده می‌دمید نماز به جاى آورده و در سجده‌‏گاه خود می‌نشست و مشغول گفتن «سبحان اللَّه و الحمد اللَّه، و لا اله الّا اللَّه»، و تکبیر و صلوات بود تا آفتاب بدمد، سپس به سجده می‌‏رفت و در سجده بود تا آفتاب بالا آید، آن گاه برمی‌خاست ... (2)

البته بیدارباشی زیاد در شب و گذراندن آن به ذکر و دعا مثل چیزی که در شب قدر انجام میشود به احتمال زیاد مجوز خواب بین الطلوعین و رافع کراهت آن است. مخصوصا اینکه معمولا ادامه بیدارباشی بعد از نماز صبح سخت است و ممکن است به فعالیت های روزانه شخص آسیب بزند.

پی نوشت:
1. تهذیب الاحکام، ص 320- 321.
2. عیون اخبار الرضا(ع)، ج 2، ص 180.

پرسش: من جایی خواندم که یکی از امامان معصوم (ع) فرمودند: یکی از عوامل کم شدن روزی، خواب بین الطلوعین است. من بعد از نماز صبح بلافاصله نمی خوابم اما نمی توانم تا طلوع خورشید صبر کنم. مخصوصا در ماه رمضان که سحر هم بیدار هستم بیدار ماندن بین الطلوعین سخت است. آیا روزی من کم می شود؟

پاسخ: توجه به روایاتی که خواب بین الطلوعین را مکروه میداند میتواند انگیزه انسان را برای بیدارباشی در این اوقات بیشتر کند.

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرمایند:
«مَا عَجَّتِ الْأَرْضُ إِلَى رَبِّهَا عَزَّ وَ جَلَّ كَعَجِیجِهَا مِنْ ثَلَاثٍ مِنْ دَدمٍ حَرَامٍ یُسْفَكُ عَلَیْهَا أَوِ اغْتِسَالٍ مِنْ زِنًى أَوِ النَّوْمِ عَلَیْهَا قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ؛ زمین به سوی پروردگارش، فریادی مانند این سه فریاد بر نمی آورد. فریاد از خونی که به ناحق بر روی او می ریزد. آب غسلی که با عمل زنا واجب شده است. خوابی که پیش از طلوع خورشید باشد».(1)

امیر المومنین(علیه السلام) می فرمایند:
«أَنَّ النَّوْمَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ صَلَاةِ الْعِشَاءِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ شَتَاتَ الْأَمْرِ؛ خواب پیش از طلوع خورشید و نیز خواب قبل از نماز عشاء، باعث فقر و پریشانی امور می شود».(2)

امام سجاد(علیه السلام) میفرمایند:
«لَا تَنَامَنَّ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإِنِّی أَكْرَهُهَا لَكَ إِنَّ اللَّهَ یُقَسِّمُ فِی ذَلِكَ الْوَقْتِ أَرْزَاقَ الْعِبَادِ عَلَى أَیْدِینَا یُجْرِیهَا؛ هرگز قبل از طلوع خورشید نخواب که من آن را برایت خوب نمی دانم، زیرا خدواند در آن وقت، روزی بندگانش را به دست ما تقسیم می کند».(3)

نکته دیگر توجه به خواب کافی در شبانه روز است. شما باید به اندازه کافی در شب استراحت داشته باشید تا صبح کسل نباشید. بنابراین سعی کنید شب زود بخوابید.

برنامه خواب چیزی است که بعد از مدتی به صورت عادت در می آید. بنابراین مدتی خودتان را از خواب صبح محروم کنید تا کم کم برای شما به صورت عادت در بیاید.

لازم نیست همه وقت خود را بعد از نماز به عبادت سپری کنید. چراکه ممکن است آمادگی و ظرفیت روحی آن را نداشته باشید. بنابراین میتوانید در قدم اول برنامه متنوعی از ورزش صبحگاهی، خرید نان، شروع کار و .... داشته باشید تا بتوانید نشاط صبحگاهی را پیدا کنید. به مرور زمان تعقیبات نماز خود را بیشتر کنید.

البته از برخی روایات استفاده میشود که کراهت خواب بین الطلوعین استثنائاتی دارد. یکی از این استثنائات،خوابیدن در بخشی از بین الطلوعین در صورتی که بخش دیگر را به عبادت و ذکر خدا گذرانده باشد و توان ادامه و بیدار باشی تا طلوع خورشید را نداشته باشد اشکال ندارد.

از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است:

«سَأَلَهُ رَجُلٌ وَ أَنَا أَسْمَعُ فَقَالَ إِنِّي أُصَلِّي الْفَجْرَ ثُمَّ أَذْكُرُ اللَّهَ بِكُلِّ مَا أُرِيدُ أَنْ أَذْكُرَهُ مِمَّا يَجِبُ عَلَيَّ فَأُرِيدُ أَنْ أَضَعَ جَنْبِي فَأَنَامَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَأَكْرَهُ ذَلِكَ فَقَالَ وَ لِمَ قَالَ أَكْرَهُ أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنْ غَيْرِ مَطْلَعِهَا قَالَ لَيْسَ بِذَلِكَ خَفَاءٌ انْظُرْ مِنْ حَيْثُ يَطْلُعُ الْفَجْرُ فَمِنْ ثَمَّ تَطْلُعُ الشَّمْسُ وَ لَيْسَ عَلَيْكَ مِنْ حَرَجٍ أَنْ تَنَامَ إِذَا كُنْتَ قَدْ ذَكَرْتَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ؛ شنیدم شخصى از امام صادق(ع) پرسید: من پس از نماز صبح ذکر خدا را می‌گویم، هر ذکر و دعایی که می‌خواهم انجام می‌دهم آن‌‏گاه مایلم پیش از طلوع آفتاب کمی بخوابم، ولى از این‌کار ناراحتم! امام(ع) از علت آن پرسید، و آن مرد ادامه داد: ناراحتم از این‌‏که خورشید از غیر مشرق طلوع کند.(قیامت برپا شود و یا وقت ظهور برسد!) امام فرمود: این چیز پوشیده‌‏اى نیست! از همان جایى که فجر طلوع می‌کند، خورشید هم طلوع می‌کند! هنگامى که ذکر خدا را گفتى، بر تو باکى نیست که بخوابى.»(4)

یکی دیگر از مواردی که گفته میشود جبران کراهت خواب بین الطلوعین را میکند بیدار باشی سحر و نماز شب است. البته بنده تاکنون دلیل معتبری برای آن نیافتم. تنها شاید از برخی روایات به صورت حدسی قابل استفاده باشد.

«أَرْسَلَ إِلَیَّ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) فِی حَاجَةٍ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ‏ انْصَرِفْ فَإِذَا کَانَ غَداً فَتَعَالَ وَ لَا تَجِئْ إِلَّا بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإِنِّی أَنَامُ إِذَا صَلَّیْتُ الْفَجْرَ؛ معمر بن خلاد می‌گوید: امام رضا(ع) براى کارى به دنبال من فرستاد. وقتى به حضور امام رسیدم، فرمود: برو، فردا بیا! و پیش از آفتاب نیا؛ چرا که من پس از نماز صبح می‌خوابم».(5)

احتمال دیگری که در این روایت مطرح است این است که حضرت استثنائا آن روز را به خاطر عذری استراحت فرمودند و سیره و رویه ایشان به طور کلی نبوده است. روایتی از عیون اخبار الرضا(علیه السلام) نشان از این دارد که سیره حضرت بیدارباشی بین الطلوعین بوده است.

رجاء بن ابی‌ضحّاک می‌گوید: مأمون مرا فرستاد که علىّ بن موسى(ع) را از مدینه به خراسان نزد او آورم، و سفارش نمود که شخصاً مراقب و مواظب او باشم؛ و دستور داد که ایشان از راه بصره و اهواز و فارس حرکت دهم نه راه قم؛ شبانه ‏روز هم از او جدا نشوم و محافظ او باشم تا وى را نزدش آورم؛ من پیوسته از مدینه تا مرو با او بودم و جدا نمی‌شدم، به خدا قسم احدى را ندیدم که از او متّقی‌‏تر نسبت به خداى تعالى باشد، و یا از او بیشتر یاد خدا باشد و ذکر خدا گوید؛ ... و چون سپیده می‌دمید نماز به جاى آورده و در سجده‌‏گاه خود می‌نشست و مشغول گفتن «سبحان اللَّه و الحمد اللَّه، و لا اله الّا اللَّه»، و تکبیر و صلوات بود تا آفتاب بدمد، سپس به سجده می‌‏رفت و در سجده بود تا آفتاب بالا آید، آن گاه برمی‌خاست ... (6)

البته بیدارباشی زیاد در شب و گذراندن آن به ذکر و دعا مثل چیزی که در شب قدر انجام میشود به احتمال زیاد مجوز خواب بین الطلوعین و رافع کراهت آن است. مخصوصا اینکه معمولا ادامه بیدارباشی بعد از نماز صبح سخت است و ممکن است به فعالیت های روزانه شخص آسیب بزند.

پی نوشت ها:
1. ابن بابويه، محمد بن على‏(381 ق)‏، من لا يحضره الفقيه، مصحح: غفارى، على اكبر، قم، جامعه مدرسین، ج4، ص20.
2. نوري، حسين، مستدرک الوسائل، قم، موسسه آل البيت، 1408ق، ج 5، ص 110.
3. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن(1104ق)، وسائل الشیعة، قم، موسسه آل البیت، ج6، ص 498.
4. شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق، مصحح، موسوی خرسان، حسن، ج‏2، ص 321.
5. همان، ص 320- 321.
6.شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، محقق، مصحح، لاجوردی، مهدی، ج 2، ص 180.