جمع بندی جواز تفسیر قرآن به قرآن در کلام اهل بیت علیهم السلام

تب‌های اولیه

7 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
جواز تفسیر قرآن به قرآن در کلام اهل بیت علیهم السلام

مرحوم مطهری در کتاب آشنایی با قرآن جلد 1 میفرماید که اهل بیت تفسیر قرآن با قرآن را تایید کرده اند. در ادامه میگوید که همین روش است که موجب زنده بودن قرآن میشود که در هر عصر و زمانه ای نکته ای از آن مکشوف گردد و بشریت را به وجود آورد. سوال:
1- در کتاب سندی برای جواز تفسیر قرآن با قرآن نیامده. ممکن است کارشناسان محترم حدیث یا احادیث صحیح السندی ارائه بفرمایند؟
2- حال فرض کنیم آن روش تفسیری مجوز داشته باشد، آیا همان نفسیر باز در انحصار اهل بیت میماند یا اینکه یک شخص خبره و با تقوی مثل علامه طباطبایی (ره) هم اجازه دارد چنین کند؟
3- اگر جواب سوال 2 این است که غیر معصوم هم میتواند، آنگاه این منافاتی با این ندارد که گفته شده تنها مفسیرین قرآن اهل بیت هستند ولا غیر (سند؟).

width: 700 align: center

[TD="align: center"]با نام و یاد دوست

[/TD]

[TD="align: center"][/TD]


کارشناس بحث: استاد میقات

[TD][/TD]

[="Tahoma"]

alirezaa;1021718 نوشت:
1- در کتاب سندی برای جواز تفسیر قرآن با قرآن نیامده. ممکن است کارشناسان محترم حدیث یا احادیث صحیح السندی ارائه بفرمایند؟

با سلام و درود

در باره پیشینه تفسیر قرآن به قرآن، باید گفت اين روش تفسيرى از زمان ائمه (عليهم السلام) بوده و از روايات به دست مى ‏آيد كه امامان معصوم (عليهم السلام) به وسيله آيات قرآن از برخى آيات ديگر رفع ابهام نموده‏ اند.

نمونه و مثال:

در باره این که بر مسافر واجب است نمازش را شکسته بخواند، امام صادق (عليه السلام) استدلال می کنند به آيه شريفه: «وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ»؛ و هنگامى كه در روى زمين سفر مى‏ كنيد، اگر بترسيد كه كافران به شما آسيب و آزار رسانند، بر شما گناهى نيست كه از نمازها [ىِ چهار ركعتى خود، دو ركعت‏] بكاهيد.(نساء: 4/ 101)

از امام سؤال كردند: شما چطور وجوب را از اين آيه استفاده مى‏كنيد؟ و حال آن كه «فليس عليكم جناح» دلالت دارد بر اين كه نماز قصر (نماز شکسته) اشكال ندارد و جائز است، نه اين كه واجب است.

آن حضرت به آیه «إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما»(بقره: 2/ 158) استناد مى ‏كنند و می فرمایند در اين آيه از كلمه «جناح» استفاده شده، ولى مراد از آن وجوب است (کما این که سعی بین صفا و مروه، از اعمال واجب حج است و در این مورد مسلمانان اتفاق نظر دارند.)

امام صادق (عليه السلام) مى ‏فرمايند: خداوند متعال، وجوب سعی بین صفا و مروه را در کتابش آورده و پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز چنین (یعنی جزء اعمال واجب) عمل کرده اند؛ تقصیر در سفر (شکسته بودن نماز مسافر) نیز چنین است.

خلاصه: همان طور كه از «لا جناح»(بقره/ 158) وجوب استفاده مى ‏كنيد، «فليس عليكم جناح»(نساء/ 101) نيز دلالت بر وجوب دارد.

متن روایت:

رُوِيَ عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ أَنَّهُمَا قَالا: قُلْنَا لِأَبِي جَعْفَرٍ ع: مَا تَقُولُ فِي الصَّلَاةِ فِي السَّفَرِ كَيْفَ هِيَ وَ كَمْ هِيَ‏؟
فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ‏ «وَ إِذا ضَرَبْتُمْ‏ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ» فَصَارَ التَّقْصِيرُ فِي السَّفَرِ وَاجِباً كَوُجُوبِ التَّمَامِ فِي الْحَضَرِ.
قَالا قُلْنَا إِنَّمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ‏ وَ لَمْ يَقُلْ افْعَلُوا فَكَيْفَ أَوْجَبَ ذَلِكَ كَمَا أَوْجَبَ التَّمَامَ فِي الْحَضَرِ؟
فَقَالَ ع أَ وَ لَيْسَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ «فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما» أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّ الطَّوَافَ بِهِمَا وَاجِبٌ مَفْرُوضٌ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ذَكَرَهُ فِي كِتَابِهِ وَ صَنَعَهُ نَبِيُّهُ ع وَ كَذَلِكَ التَّقْصِيرُ فِي السَّفَرِ شَيْ‏ءٌ صَنَعَهُ النَّبِيُّ ص وَ ذَكَرَهُ اللَّهُ تَعَالَى ذِكْرُهُ فِي كِتَابِه‏.
(من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 434، ح 1265؛ البرهان في تفسير القرآن، ج ‏2، ص 163؛ تفسير نورالثقلين، ج ‏1، ص 542)

alirezaa;1021718 نوشت:
2- حال فرض کنیم آن روش تفسیری مجوز داشته باشد، آیا همان نفسیر باز در انحصار اهل بیت میماند یا اینکه یک شخص خبره و با تقوی مثل علامه طباطبایی (ره) هم اجازه دارد چنین کند؟

این نوعی آموزش تفسیر است، لذا مفسران و اهل فن نیز می توانند با استفاده از این سبک و روش تفسیری، به تفسیر قرآن کریم اقدام کنند.

alirezaa;1021718 نوشت:
3- اگر جواب سوال 2 این است که غیر معصوم هم میتواند، آنگاه این منافاتی با این ندارد که گفته شده تنها مفسیرین قرآن اهل بیت هستند ولا غیر (سند؟).

معصومین (علیهم السلام) مفسران حقیقی قرآن هستند یعنی کسانی هستند که بیش از همه به مراد الهی آگاهی دارند و این علم و آگاهی آنان نیز، خطا و اشتباه ندارد، زیرا به منبع وحی و به علم الهی اتصال دارند؛ بر خلاف سایرین که اولا این گستره از علم و آگاهی را ندارند (زیرا به علم الهی اتصال ندارند)، در ثانی، خطا و اشتباه و... در برداشت آن ها راه دارد، لذا نظراتشان را به صورت احتمال مطرح می کنند.

میقات;1021842 نوشت:

معصومین (علیهم السلام) مفسران حقیقی قرآن هستند یعنی کسانی هستند که بیش از همه به مراد الهی آگاهی دارند و این علم و آگاهی آنان نیز، خطا و اشتباه ندارد، زیرا به منبع وحی و به علم الهی اتصال دارند؛ بر خلاف سایرین که اولا این گستره از علم و آگاهی را ندارند (زیرا به علم الهی اتصال ندارند)، در ثانی، خطا و اشتباه و... در برداشت آن ها راه دارد، لذا نظراتشان را به صورت احتمال مطرح می کنند.

سوال من هم معطوف به همین نکته است. چه چیزی باعث میشود ما مجاز باشیم به تفسیر المیزان هم رجوع کنیم در حالیکه تفاسیر روایی فراوانی وجود دارند؟ آیا به دلیل این است که برای همه آیات روایتی صحیح نداریم (ولی برای برخی داریم)؟ یا برای این است که اصولا احادیث قطعی السند نیستند و مشکلات خاص خودشان را دارند؟ یا برای این است که فعلا دستمان از معصوم کوتاه است؟

[="Tahoma"]

alirezaa;1021877 نوشت:
سوال من هم معطوف به همین نکته است. چه چیزی باعث میشود ما مجاز باشیم به تفسیر المیزان هم رجوع کنیم در حالیکه تفاسیر روایی فراوانی وجود دارند؟ آیا به دلیل این است که برای همه آیات روایتی صحیح نداریم (ولی برای برخی داریم)؟ یا برای این است که اصولا احادیث قطعی السند نیستند و مشکلات خاص خودشان را دارند؟ یا برای این است که فعلا دستمان از معصوم کوتاه است؟

با سلام و درود

در این زمینه چند نکته عرض می شود:

1. تا آن جا كه آيات مى ‏توانند روشن‏گر آيه‏ اى باشند نوبت به ديگر منابع نمى‏ رسد. لذا مفسر، ابتدا خود قرآن را محور قرار می دهد.

2. برای هر آیه ای تفسیر روایی نداریم.

3. آیاتی هم که تفسیر روایی دارند، این روایات به بررسی علمی و نیز به تطبیق صحیح و فهم درست، نیازمند هستند.

4. قرآن کریم کتاب هدایت است و برای همه انسان ها و همه دوران ها تا قیامت، هدایتگر و راهنما است. لذا آیات قرآن محدود به یک تفسیر یا یک فهم نیستند و این قابلیت را دارند که متناسب با زمان و نیاز مخاطب، برداشت ها و تفاسیر مختلف، از آن ها انجام شود.

5. اعتبار قول مفسر، به خاطر خودش نیست بلکه به جهت پشتوانه نقل کلام معصوم و یا استناد به آیات و... است. لذا اگر به مفسر مراجعه می شود، به خاطر خود او نیست بلکه به این خاطر است که او کلام معصوم را برای ما نقل می کند و یا پشتوانه تفسیرش، کلام معصوم است.

6. مفسر، کارشناس است و با مهارت و علمی که دارد، به دنبال فهم صحیح از آیات بر می آید؛ لذا سایرین که این فرصت یا امکان را ندارند، با مراجعه به ایشان، از تعالیم ارزشمند قرآنی و روایی بهره مند می شوند.

7. از همان صدر اسلام نیز مراجعه به صحابه و مفسران قرآن برای بهره مندی از تعالیم قرآن، امری عادی و طبیعی بوده است و معصوم نیز با آن مخالفت نکرده است.

بنابر این؛
مراجعه به قول مفسر، هیچگاه در عرض و یا تقابل با تفسیر و قول معصوم نیست تا تعارض و یا منعی پیش بیاید.

[="Tahoma"]پرسش:
آیا برای جواز تفسیر قرآن با قرآن، مستند و شاهدی از احادیث داریم؟ آیا این روش تفسیری در انحصار اهل بیت است یا این که یک شخص خبره و با تقوی مثل علامه طباطبایی(ره) هم اجازه دارد چنین کند؟ اگر اجازه دارد، آیا این منافاتی ندارد با این که گفته شده تنها مفسرین قرآن، اهل بیت هستند؟

پاسخ:
در باره پیشینه تفسیر قرآن به قرآن، باید گفت اين روش تفسيرى از زمان ائمه (عليهم السلام) بوده و از روايات به دست مى ‏آيد كه امامان معصوم (عليهم السلام) به وسيله آيات قرآن از برخى آيات ديگر رفع ابهام نموده‏ اند.

نمونه و مثال:
در باره این که بر مسافر واجب است نمازش را شکسته بخواند، امام صادق (عليه السلام) استدلال می کنند به آيه شريفه: «وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ»؛ و هنگامى كه در روى زمين سفر مى‏ كنيد، اگر بترسيد كه كافران به شما آسيب و آزار رسانند، بر شما گناهى نيست كه از نمازها [ىِ چهار ركعتى خود، دو ركعت‏] بكاهيد.(1)
از امام سؤال كردند: شما چطور وجوب را از اين آيه استفاده مى‏كنيد؟ و حال آن كه «فليس عليكم جناح» دلالت دارد بر اين كه نماز قصر (نماز شکسته) اشكال ندارد و جائز است، نه اين كه واجب است.
آن حضرت به آیه «إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما»(2) استناد مى ‏كنند و می فرمایند در اين آيه از كلمه «جناح» استفاده شده، ولى مراد از آن وجوب است (کما این که سعی بین صفا و مروه، از اعمال واجب حج است و در این مورد مسلمانان اتفاق نظر دارند.)
امام صادق (عليه السلام) مى ‏فرمايند: خداوند متعال، وجوب سعی بین صفا و مروه را در کتابش آورده و پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز چنین (یعنی جزء اعمال واجب) عمل کرده اند؛ تقصیر در سفر (شکسته بودن نماز مسافر) نیز چنین است.
خلاصه: همان طور كه از «لا جناح» در آیه 158 بقره، وجوب استفاده مى ‏كنيد، «فليس عليكم جناح» در آیه 101 سوره نساء نيز دلالت بر وجوب دارد.

متن روایت:
رُوِيَ عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ أَنَّهُمَا قَالا: قُلْنَا لِأَبِي جَعْفَرٍ ع: مَا تَقُولُ فِي الصَّلَاةِ فِي السَّفَرِ كَيْفَ هِيَ وَ كَمْ هِيَ‏؟
فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ‏ «وَ إِذا ضَرَبْتُمْ‏ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ» فَصَارَ التَّقْصِيرُ فِي السَّفَرِ وَاجِباً كَوُجُوبِ التَّمَامِ فِي الْحَضَرِ.
قَالا قُلْنَا إِنَّمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ‏ وَ لَمْ يَقُلْ افْعَلُوا فَكَيْفَ أَوْجَبَ ذَلِكَ كَمَا أَوْجَبَ التَّمَامَ فِي الْحَضَرِ؟
فَقَالَ ع أَ وَ لَيْسَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ «فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما» أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّ الطَّوَافَ بِهِمَا وَاجِبٌ مَفْرُوضٌ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ذَكَرَهُ فِي كِتَابِهِ وَ صَنَعَهُ نَبِيُّهُ ع وَ كَذَلِكَ التَّقْصِيرُ فِي السَّفَرِ شَيْ‏ءٌ صَنَعَهُ النَّبِيُّ ص وَ ذَكَرَهُ اللَّهُ تَعَالَى ذِكْرُهُ فِي كِتَابِه‏.(3)

در جواب این که آیا غیر معصومین هم می توانند از این روش تفسیری (تفسیر قرآن به قرآن) استفاده کنند؟ باید گفت این نوعی آموزش تفسیر است، لذا مفسران و اهل فن نیز می توانند با استفاده از این سبک و روش تفسیری، به تفسیر قرآن کریم اقدام کنند.
لازم به ذکر است، معصومین (علیهم السلام) مفسران حقیقی قرآن هستند یعنی کسانی هستند که بیش از همه به مراد الهی آگاهی دارند و این علم و آگاهی آنان نیز، خطا و اشتباه ندارد، زیرا به منبع وحی و به علم الهی اتصال دارند؛ بر خلاف سایرین که اولا این گستره از علم و آگاهی را ندارد (زیرا به علم الهی اتصال ندارند)، در ثانی، خطا و اشتباه و... در برداشت آن ها راه دارد، لذا نظراتشان را به صورت احتمال مطرح می کنند.
بنابر این، انجام تفسیر قرآن به قرآن، توسط غیر معصومین، منافاتی با جایگاه تفسری آن حضرات ندارد.

ممکن است پرسیده شود چه چیزی باعث می شود ما مجاز باشیم مثلا به تفسیر المیزان رجوع کنیم، در حالی که تفاسیر روایی فراوانی وجود دارند؟
در جواب، ذکر چند نکته مفید است:
1. تا آن جا كه آيات مى توانند روشنگر آيه اى باشند نوبت به ديگر منابع نمى رسد. لذا مفسر، ابتدا خود قرآن را محور قرار می دهد.
2. برای هر آیه ای تفسیر روایی نداریم.
3. آیاتی هم که تفسیر روایی دارند، این روایات به بررسی علمی و نیز به تطبیق صحیح و فهم درست، نیازمند هستند.
4. قرآن کریم کتاب هدایت است و برای همه انسان ها و همه دوران ها تا قیامت، هدایتگر و راهنما است. لذا آیات قرآن محدود به یک تفسیر یا یک فهم نیستند و این قابلیت را دارند که متناسب با زمان و نیاز مخاطب، برداشت ها و تفاسیر مختلف، از آن ها انجام شود.
5. اعتبار قول مفسر، به خاطر خودش نیست بلکه به جهت پشتوانه نقل کلام معصوم و یا استناد به آیات و... است. لذا اگر به مفسر مراجعه می شود، به خاطر خود او نیست بلکه به این خاطر است که او کلام معصوم را برای ما نقل می کند و یا پشتوانه تفسیرش، کلام معصوم است.
6. مفسر، کارشناس است و با مهارت و علمی که دارد، به دنبال فهم صحیح از آیات بر می آید؛ لذا سایرین که این فرصت یا امکان را ندارند، با مراجعه به ایشان، از تعالیم ارزشمند قرآنی و روایی بهره مند می شوند.
7. از همان صدر اسلام نیز مراجعه به صحابه و مفسران قرآن برای بهره مندی از تعالیم قرآن، امری عادی و طبیعی بوده است و معصوم نیز با آن مخالفت نکرده است.

نتیجه گیری؛
تفسیر قرآن به قرآن، یک روش تفسیری است که حضرات معصومین(علیهم السلام) نیز در تفسیر قرآن، از این روش استفاده می کرده اند و سایر مفسرین نیز می توانند با رعایت معیارهای تفسیری و برداشت از قرآن، چنین روشی را استفاده کنند. مراجعه به قول مفسر نیز، هیچگاه در عرض و یا تقابل با تفسیر و قول معصوم نیست تا تعارض و یا منعی پیش بیاید.

پی نوشت ها:
1. نساء: 4/ 101.
2. بقره: 2/ 158.
3. ابن بابويه، من لا يحضره الفقيه‏، محقق/مصحح: غفارى، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‏، ـ قم، 1413ق، ‏چاپ دوم‏، ج 1، ص 434، ح 1265؛ بحرانی، تفسیر البرهان فی تفسیر القرآن، موسسة البعثة، قسم الدراسات الاسلامیه ـ قم، ج ‏2، ص 163؛ حویزی، تفسير نور الثقلين، مصحح: رسولی، ناشر: اسماعیلیان ـ قم، ج ‏1، ص 542.

موضوع قفل شده است