جمع بندی نعمت یا عذاب ؟

پرسش:
چرا بلایی که سر مسلمانها می آید را نعمت می دانیم اما همین بلا را برای کشورهای غربی، عذاب می شمریم؟

پاسخ:
هرچند گاهی بلایا عکس العمل کارهای انسان است، اما اینطور نیست که تمام بلایای طبیعی، عذاب یا نتیجه اعمال انسان باشند. گاهی این بلایا برای امتحان بشر است، همانطور که خداوند می فرماید: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرينَ»؛ قطعاً همه شما را با چيزى از ترس، گرسنگى، و كاهش در مالها و جانها و ميوه‏ ها، آزمايش مى ‏كنيم و بشارت ده به استقامت‏ كنندگان!(1) گاهی نیز به دلیل تذکر و توجه انسان ها بلایی شامل آنها می شود، امیر المومنین(علیه السلام) دلیل وجود مشکلات را اینگونه شرح می دهد: «خداوند بندگانش را هنگام اعمال بد، گرفتار می کند به کمی میوه (و محصولات) حبس شدن برکات (آسمانی) و بستن خزینه های خیرات، تا توبه کننده ای به سوی خدا بازگردد و شخصی متذکر شده یا فردی خود را از گناه بازدارد».(2) زمانی هم وجود بلایا و مشکلات برای پاک شدن گناهان است؛ به طوری که خداوند می خواهد بندگان در همین دنیا تقاص برخی گناهان را پس بدهند و دچار عذاب سخت آخرت نشوند؛ تا جایی که امیر المومنین(علیه السلام) خدا را برای این کار شکر می کند: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَ تَمْحِيصَ ذُنُوبِ شِيعَتِنَا فِي الدُّنْيَا بِمِحْنَتِهِمْ لِتَسْلَمَ بِهَا طَاعَاتُهُمْ وَ يَسْتَحِقُّوا عَلَيْهَا ثَوَابَهَا»؛ سپاس خدای را که پاک کردن گناه شیعیان ما را در دنیا به وسیله رنج و محنت آنها قرار داد تا بدین وسیله طاعاتشان سالم بماند و استحقاق ثواب یابند».(3) از سوی دیگر اگر کسی در امتحان الهی که توسط بلا شکل گرفته، سربلند بیرون آید، همین باعث ارتقاء درجه او خواهد شد، به همین دلیل برخی مقامات بر اثر تحمل برخی بلایا حاصل می شود: «برای بنده در پیشگاه الهی مقام و منزلتی است که بدان دست نمی یابد مگر با یکی از دو خصلت، یا از بین رفتن مال او و یا گرفتاری در جسم او بر اثر بلایا».(4)

بنابراین همیشه اینطور نیست که بلا نوعی عذاب باشد، بلکه گاهی برای امتحان است، گاهی به منظور توجه و تذکر و زمانی نیز پاک شدن گناهان یا ارتقاء درجه انسان. البته ممکن است تمام این دلایل و حکمتها در یک بلا یا واقعه صورت گیرد، برای هر کسی به نسبت خودش؛ به طوری که مثلا دو همسایه که سیل یا زلزله خانه آنها را تخریب کرده است، یکی از آنها به سبب گناهانش باشد و دیگر مورد امتحان و ارتقاء درجه قرار گیرد. بر اثر همین تفاوت شرایط است که رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرماید: «البلاء للظّالم ادب و للمؤمنین امتحان و للانبیاء درجة و للاولیاء کرامة»؛ بلا برای ستمگران تادیب (و مجازات) است و برای مؤمنان آزمایش و امتحان و برای انبیاء(ترفیع) درجه و برای اولیاء کرامت.(5) بر همین اساس ممکن است بلایی که بر سر ممالک مسلمان می آید، عینا در کشورهای غربی هم تکرار شود و در عین حال سبب و علت آن متفاوت باشد، به طوری که برای یکی امتحان و برای دیگر عذاب باشد. البته این احتمال هم هست که بلای نازل شده در کشورهای مسلمان نیز برای تادیب و مجازات باشد، اما صرف اینکه این دو نوع بلا در ظاهر شبیه هم هستند، به این معنا نیست که سبب آنها نیز یکی است؛ به عبارت دیگر باید بین ظاهر بلا و دلیل آن تفاوت قائل شد.

پی نوشت ها:
1. بقره: 155.
2. شريف الرضى، محمد بن حسين، (1414)، نهج البلاغة (للصبحي صالح)، اول، قم، هجرت، ص199.
3. مجلسى، محمدباقر، (1403)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، دوم، بیروت، دار إحياء التراث العربي، ج64، ص232.
4. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، (1407)، الکافی، چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ج2، ص257.
5. شعيري، محمد بن محمد، (بى تا)، جامع الأخبار، مطبعة حيدرية، نجف، اول، ص113.