جمع بندی برخورد اسلام با دانش

تب‌های اولیه

8 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
برخورد اسلام با دانش

سلام.از نظر اسلام.اشکالی داره که علم و دانش فروش بره؟؟حد و حدود قیمت این دانش چقدر می تونه باشه؟
مثلا یکی یک وسیله ای اختراع می کنه.یعنی به یک دانش می رسه.دانس ساخت یک سازه.یک وسیله ی کاربردی. این دانش رو میره ثبت می کنه.ثبت اختراع می گن معمولا.وقتی ثبت اخراع شد، اون دانش رو اگر کسی دیگر هم پیدا کرد، نمی تونه ساخت و تولید تجاری کنه مگر با اجازه شخص اولی که ثبت اختراع کردتش. بعد این دانش و استفاده از اون محدود میشه به شخص مخترع.البته برای کارهای تجاری.بعد این شخص این دانش رو می تونه مثلا اگر مناسب باشه حتی میلیون دلاری به شرکت ها و کارخانه ها بفروشه.یعنی یک دانش یا یک کتاب رو چند میلیون دلار می فروشه.بعد این دانش رو می تونه شخص فقط پیش خودش نگه داره.اون دانش رو در اختیار دیگران قرار نده.
این خرید و فروش دانش. محصور کردنش. به انحصار خود در آوردنش.چطور بهش نگاه شده در اسلام.کسانی که کتاب می فروشند رو هم میشه توی این موضوع روش بحث داشت.ما نویسندگانی داریم که فقط از بابت فروش کتاباشون که می تونه داستانی باشه.قصه باشه به ثروتی افسانه ای دست یافتند.یعنی از فروش دانش ثروی افسانی پیدا کرده اند.
به نظر خودم. باید تفکیک کرد.یک سری دانش ها، دانش های پزشکی هست و ارباط با جان و سلامتی بشر و انسان ها داره.این دانش ها باید تا جای ممکن آزاد باشه.در انحصار کسی نباشه.هه شرکت ها و کشورها استفاده کنن ازش.اگر خارج از موضوع نیست؟در کشور خودمون وضع در این رابطه چگونه هست؟آیا پزشگان و پژوهشگران پزشکی، تمام دانششون رو به تمام کشور ها ارائه می دهند یا محدود می کنند به مثلا بعضی کشور ها.یا در انحصار خودشون در می آرن که بعدش بخوان ازش سود اقتصادی ببرن؟مثلا بیماران رو از کشور های مختلف جذب ایران کن که سود اقتصادی ببرن؟
عرض میکردم باید تفکیک کرد.یک سری دانش ها هم هستند که باید خیلی خیلی سری بمونن.در اختیار دیگران قرار نگیرن.مثلا کسی به دانش ارتباط با اجنه ی خبیث پی می بره.این دانش رو در اختیار دیگران نزاره، توی کتاب ها ننویسه.مگر به اشخاص خیلی خاص که بهشون اعتماد داره چیزی در این رابطه نگه.
اما در کل باقی موارد به نظرم در کل اشکالی نداره.بازم باید موردی نگاه کرد.اما در کل در خیلی موارد به نظرم اشکال نداره.دانش انحصاری بشه.فروخته بشه.شخصی بعد چندین سال شبانه روزی به یک دانش می رسه.می تونه این حق رو داشته باشه که اونو ارزون به کسی نده.میتونه باهاش کسب در آمد کنه.می تونه میلیاردر بشه و دیگران باید این حق رو به او بدهند تا جایی که مثلا اگر کسی همان دانش را مثل او بدست آورد آن را آزاد منتشر نکند، چون اگر منتشر کند پس دیگر آن شخص سابق که می خواست با آن دانش خود سودی ببرد دستش در حنا می ماند مخصوصا اگر ثبت اختراع نکرده باشدش که در مواردی اصلا نمی توان ثبت اختراع کرد.نظر اسلام چگونه هست؟
البته به اوضاع و احوال جامعه و دنیای امروز هم نگاه داشته باشید.من سوالم در مورد دنیای امروزه.نه جامعه ی دوران 1400 سال پیش اگر دیدگاه اسلام رو میپرسم.

width: 700 align: center

[TD="align: center"]با نام و یاد دوست

[/TD]

[TD="align: center"]
[/TD]


کارشناس بحث: استاد مسلم

[TD][/TD]

بسم الله الرحمن الرحیم

با سلام و احترام

دل شکســـته;1020649 نوشت:
از نظر اسلام.اشکالی داره که علم و دانش فروش بره؟

حکم این مسئله به صورت شفاف در متون و ادله ی دینی نیامده است، به همین خاطر بین مراجع و اندیشمندان اسلامی اتفاق نظر وجود ندارد، اما به نظرم می توان دانش ها در این خصوص را به دو دسته تقسیم کرد:
برخی از دانش ها، خصوصا دانش های تجربی و مهندسی که از تشخیص قوانین جهان، یا ترکیب قطعات و مانند آن برای ساخت یک محصول حاصل میشود، طبیعتا حق انحصاری برای مالک آن تلقی نمی شود، به عنوان نمونه کسی که کشف می کند فلان گیاه برای فلان بیماری خوب است و شروع به تولیدآن برای درمان آن بیماری می کند نمیتواند این را حق انحصاری خویش بداند، چون فقط از یک رابطه بین پدیده ها مطلع شده است، اگرچه حق دارد این فرمول را برای خودش محفوظ و مخفی نگه دارد.
همچنین سایر محصولات و اختراعات اینچنینی چون ساخت هواپیما، اتومبیل و مانند آن. آنچه در این بین ممنوع است کپی برداری است، یعنی دقیقا مشابه اتومبیلی که فلان شرکت تولید کرده است را شرکت دیگری تولید کند، وگرنه در اصل تولید اتومبیل خب این مالکیتی تلقی نمیشود.

اما آن سری از دانش هایی که خلق یک اثر است، نه تشخیص و ترکیب! مثل تألیف یا ساخت نرم افزار و مانند آن که قضیه فرق می کند، در چنین مواردی حق مالک روشن تر است و راحت تر میتوان آن را پذیرفت، چون مصداق خلق است، نه صرفا کشف یا ترکیب. در این دانش ها عمده مراجع حق مالکیت را به رسمیت شناخته اند، و البته برخی مراجع این حق را برای شرکت ها و افراد خارجی در گرو قراردادهای بین المللی لازم برشمرده اند، به عنوان مثال ر.ک:
http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=27605#30

نکته دیگر این که همانطور که اشاره شد مخفی کردن دانش با حق مالکیت فرق می کند، این که هر کسی هر دانشی دارد حق دارد به خاطر منافع اقتصادی، فرمول آن را مخفی نگه دارد هیچ شک و تردیدی نیست، اما اگر ما معتقد به مالکیت معنوی در این مسائل شویم یعنی اصلا دیگران حق ندارند چنین چیزی بسازند، وگرنه مخفی کردن دانش که مسئله ای طبیعی است، مثلا من یک چیزی اختراع می کنم و به فروش انبوه میرسانم و فرمول ساختش را هم از دیگران مخفی نگه میدارم، تا اینجا طبیعی است، اما این که اگر دیگران به فرمول من دست یافتند آیا من حق ممانعت از تولید آن را دارم یا خیر؟ بحث مالکیت معنوی از اینجا شروع میشود.

البته کسی که محصولی را اختراع کرده که مردم به آن نیاز دارند مثلا دارویی است برای درمان بیماران، در اینجا حق محروم ساختن ایشان را ندارد، فقط حق مخفی کردن طریق ساخت آن را دارد.

مسلم;1020925 نوشت:
نکته دیگر این که همانطور که اشاره شد مخفی کردن دانش با حق مالکیت فرق می کند، این که هر کسی هر دانشی دارد حق دارد به خاطر منافع اقتصادی، فرمول آن را مخفی نگه دارد هیچ شک و تردیدی نیست، اما اگر ما معتقد به مالکیت معنوی در این مسائل شویم یعنی اصلا دیگران حق ندارند چنین چیزی بسازند، وگرنه مخفی کردن دانش که مسئله ای طبیعی است، مثلا من یک چیزی اختراع می کنم و به فروش انبوه میرسانم و فرمول ساختش را هم از دیگران مخفی نگه میدارم، تا اینجا طبیعی است، اما این که اگر دیگران به فرمول من دست یافتند آیا من حق ممانعت از تولید آن را دارم یا خیر؟ بحث مالکیت معنوی از اینجا شروع میشود.

سلام.ممنون از پاسختون.بیشتر در مورد بحث مالکیت معنوی صحبت می کنید.اگر درست متوجه شدم.شما مشکلی در اینکه کسی حق دارد به خاطر منافع اقتصادی، فرمول و دانشی را مخفی نگه دارد ندارید.حالا اگر دیگران به ان فرمول و دانش دست پیدا کردند، تکلیف چه میشود؟؟فرض کنید شخصی دانشی را کسب کرده می خواهد برود آن دانش را به یک شرکت و کارخانه بفروشد.اما یک شخص دیگر به عنوان رقیب هم همان دانش را پیدا کرده.و بدون حساب آن را در اختیار دیگران قرار می دهد؟یعنی همان چیزی که کارخانه قرار بوده با پرداخت هزینه از شخصی بخرد، حالا بدون پرداخت هزینه می تواند از شخص دیگری دریافت کند؟اخلاقا و قانونا و شرعا آیا کار ان شخص اشکال ندارد؟؟اگر اشتباه نکنم اگر شخص توانسته باشد زودتر آن دانش یا ایده را ثبت اختراع کند.کارخانه نمی تواند بدون اجازه و راضی کردن شخص مخترع وسیله را به تولید انبوه برساند، اما اگر ثبت اختراع نکرده باشد که در مواردی اصلا ثبت شدنی نباشد، کارخانه می رود آن دانش را از رقیب مخترع که بی حساب دانش را در اختیار عموم قرار داده می گیرد؟؟

در مورد کتاب ها چه؟؟نگاه به آن چگونه است. کسانی هستند که ازاین طریق به در آمدهای خیلی بالایی رسیده اند.مثلا آقای استیون هاوکینگ.عمده ثروتشون از کتاباشون بود.حتی وقتی سالها در ویلچر نشسته بودند به ثروت ایشان افزوده میشد.(ویرایش..) فرض کنید 20 میلیون نسخه از کتاب های این مرد فروش رفته باشد.20 میلیون ضرب در 5 دلار سود برای هرکتاب که نویسنده تعلق می گیرد فرضا.میشود 100 میلیون دلار که به پول ایران میشود حدود 1000 میلیارد تومن.یک رقم افسانه ای.اسلام مشکلی با چنین رقم درآمد هایی ندارد؟؟

سلام و احترام

دل شکســـته;1020933 نوشت:
فرض کنید شخصی دانشی را کسب کرده می خواهد برود آن دانش را به یک شرکت و کارخانه بفروشد.اما یک شخص دیگر به عنوان رقیب هم همان دانش را پیدا کرده.و بدون حساب آن را در اختیار دیگران قرار می دهد؟

دستیابی به دانشی که دیگران به آن دست یافته اند و درآمدزایی از آن اگر کپی برداری نباشد به خودی خود اشکالی ندارد، اما گام بعدی که فرمودید یعنی این علم را به رایگان در اختیار دیگران گذاشتن خب جای حرف و حدیث دارد، چون موجب آسیب مالی به آن شخص دیگر که صاحب این دانش است میشود، به نظر میرسد بحث در خصوص آن را باید روی مصادیق دنبال کرد چون وابسته به شرائط است که نیت این آقا از رایگان گذاشتن این دانش در اختیار مردم چیست؟ اگر عمومی باشد خب معنا ندارد و منطقی نیست، اما گاهی برای برخی از مردم است که به آن نیاز دارند و توان تأمین آن را ندارند و این شخص هم فقط برای چنین اشخاصی این دانش را ارائه می کند.
مثلا فرض کنید نمونه دارویی را تولید کرده و آن را به بیماران نیازمند می دهد. خب اینجا اشکل ندارد، اما ترویج رایگان و عمومی آن به گونه ای که به تولید کنندگان دیگر آسیب بزند پذیرفتنی نیست.

دل شکســـته;1020933 نوشت:
در مورد کتاب ها چه؟؟نگاه به آن چگونه است. کسانی هستند که ازاین طریق به در آمدهای خیلی بالایی رسیده اند.مثلا آقای استیون هاوکینگ.عمده ثروتشون از کتاباشون بود.حتی وقتی سالها در ویلچر نشسته بودند به ثروت ایشان افزوده میشد.(ویرایش..) فرض کنید 20 میلیون نسخه از کتاب های این مرد فروش رفته باشد.20 میلیون ضرب در 5 دلار سود برای هرکتاب که نویسنده تعلق می گیرد فرضا.میشود 100 میلیون دلار که به پول ایران میشود حدود 1000 میلیارد تومن.یک رقم افسانه ای.اسلام مشکلی با چنین رقم درآمد هایی ندارد؟؟

در مورد کتاب ها مطلب روشن تر است، اگر کتاب به خودی خود کتاب بدی نبوده و گمراه کننده نباشد قطعا چنین سودهای از راه کتاب مشکلی ندارد از نظر اسلام.

با عرض سلام و خسته نباشید
چیزی که امروزه مطرح است بحث کپی رایت است
آیا این مورد از نظر شرعی باید رعایت شود ؟
بنده مثلا سایت آیت الله سیستانی را که مشاهده نمودم برای کپی رایت وجه شرعی قائل نیستن و ما می توانیم بدون هیچ مشکلی شرعی کپی رایت را نقض کنیم.

Mohj;1021025 نوشت:
چیزی که امروزه مطرح است بحث کپی رایت است
آیا این مورد از نظر شرعی باید رعایت شود ؟
بنده مثلا سایت آیت الله سیستانی را که مشاهده نمودم برای کپی رایت وجه شرعی قائل نیستن و ما می توانیم بدون هیچ مشکلی شرعی کپی رایت را نقض کنیم.

با سلام و احترام
ایشان این حق را در گرو قوانین و قراردادها می دانند، اگر خلاف قانون باشد جایز نمی دانند.

جمع بندی

_______________________________________

پرسش:
آیا درآمدزایی و فروش دانش از نظر اسلام اشکالی دارد؟ این محصور نگه داشتن دانش و مخفی نگه داشتن آن از دیگران، و درآمدزایی از آن در نگاه اسلام چگونه است؟ اگر شخصی دانش دیگران را به دست آورده و بدون حساب آن را در اختیار دیگران قرار دهد و مانع درآمدزایی صاحبان آن دانش شود، کار او در نگاه اسلام چگونه است؟

پاسخ:
بدون شک درآمدزایی از طریق دانش های تجربی اشکالی ندارد، اساسا عمده درآمدهای تولیدی و خدماتی و مانند آن نشأت گرفته از توانایی فکری یا حرفه ای است که صاحب اشتغال آن را دارا بوده و در  برابر ارائه این توانایی و خدمات از مردم پول دریافت می کند.
اما در خصوص حق انحصاری و مالکیت نسبت به این علوم از آنجا که این مسئله به صورت شفاف در متون و ادله ی دینی نیامده است، بین مراجع و اندیشمندان اسلامی اتفاق نظر وجود ندارد، اما به نظرم می توان دانش ها در این خصوص را به دو دسته تقسیم کرد:

برخی از دانش ها، خصوصا دانش های تجربی و مهندسی که از تشخیص قوانین جهان، یا ترکیب قطعات و مانند آن برای ساخت یک محصول حاصل میشود، طبیعتا حق انحصاری برای مالک آن تلقی نمی شود، به عنوان نمونه کسی که کشف می کند فلان گیاه برای فلان بیماری خوب است و شروع به تولید آن برای درمان آن بیماری می کند نمیتواند این را حق انحصاری خویش بداند، چون فقط از یک رابطه بین پدیده ها مطلع شده است، اگرچه حق دارد این فرمول را برای خودش محفوظ و مخفی نگه دارد، اما دیگران این حق را دارند که با مطالعه و تحقیق به آن دست یابند.
همچنین سایر محصولات و اختراعات اینچنینی چون ساخت هواپیما، اتومبیل و مانند آن. آنچه در این بین ممنوع است کپی برداری است، یعنی دقیقا مشابه اتومبیلی که فلان شرکت تولید کرده است را شرکت دیگری تولید کند، وگرنه در اصل تولید اتومبیل خب این مالکیتی تلقی نمیشود.

اما آن سری از دانش هایی که خلق یک اثر است، نه تشخیص و ترکیب! مثل تألیف یا ساخت نرم افزار و مانند آن که قضیه فرق می کند، در چنین مواردی حق مالک روشن تر است و راحت تر میتوان آن را پذیرفت، چون مصداق خلق است، نه صرفا کشف یا ترکیب. در این دانش ها عمده مراجع حق مالکیت را به رسمیت شناخته اند، به عنوان مثال آیت الله مکارم شیرازی در پاسخ به استفتائی در این خصص چنین پاسخ داده اند: «مالکیّت فکرى همچون مالکیّت مادّى محترم و معتبر است و تجاوز به حریم آن جایز نیست و هر کس تجاوز کند و خسارتى به بار آورد ضامن است. زیرا مالکیت از موضوعات عرفى و عقلائیست و به تعبیر دیگر از موضوعاتى است که عرف و عقلا آن را تعیین مى کنند و مى دانیم در عصر و زمان ما این نوع مالکیّت در عرف و عقلا به رسمیت شناخته شده است و از آنجا که موضوع را از عرف مى گیریم و حکم را از شرع، چنین نتیجه خواهیم که اصل کلّى «لا یحلّ لاحد ان یتصرف فى مال غیره الاّ باذنه»(1) شامل آن هم مى گردد. اضافه بر این گاه مى شود که براى اختراع یک وسیله صنعتى یا اکتشاف یک دارو، یا تألیف یک دوره کتاب، یا تولید یک سى دى، میلیون ها خرج مى کنند و صدها ساعت زحمت مى کشند، به یقین اگر کسى آن اثر را بردارد و بدون اجازه تولیدکننده تکثیر کند، ظلم فاحشى مرتکب شده و ظلم از نظر شرع و عقل حرام است. و اگر کسانى مرتکب این کار خلاف از طرق غیر قانونى شوند، دلیل بر مباح بودن آن نمى شود و ضامن هستند.»(2)

 و البته برخی مراجع این حق را در گرو قانون(3) و برخی دیگر این حق برای شرکت ها و افراد خارجی در گرو قراردادهای بین المللی لازم برشمرده اند.(4)

نکته دیگر این که همانطور که اشاره شد مخفی کردن دانش با حق مالکیت فرق می کند، این که هر کسی هر دانشی دارد حق دارد به خاطر منافع اقتصادی، فرمول آن را مخفی نگه دارد هیچ شک و تردیدی نیست، اما اگر ما معتقد به مالکیت معنوی در این مسائل شویم یعنی اصلا دیگران حق ندارند چنین چیزی بسازند، وگرنه مخفی کردن دانش که مسئله ای طبیعی است، مثلا من یک چیزی اختراع می کنم و به فروش انبوه میرسانم و فرمول ساختش را هم از دیگران مخفی نگه میدارم، تا اینجا طبیعی است، اما این که اگر دیگران به فرمول من دست یافتند آیا من حق ممانعت از تولید آن را دارم یا خیر؟ بحث مالکیت معنوی از اینجا شروع میشود. البته کسی که محصولی را اختراع کرده که مردم به آن نیاز دارند مثلا دارویی است برای درمان بیماران، در اینجا حق محروم ساختن ایشان را ندارد، فقط حق مخفی کردن طریق ساخت آن را دارد.

نکته پایانی در خصوص بخش آخر سوال شما یعنی این که کسی علم را به رایگان در اختیار دیگران بگذارد نیازمند تأمل است، چون موجب آسیب مالی به آن شخص دیگر که صاحب این دانش است میشود، به نظر میرسد بحث در خصوص آن را باید روی مصادیق دنبال کرد چون وابسته به شرائط است که نیت این آقا از رایگان گذاشتن این دانش در اختیار مردم چیست؟ اگر عمومی باشد خب معنا ندارد و منطقی نیست، اما گاهی برای برخی از مردم است که به آن نیاز دارند و توان تأمین آن را ندارند و این شخص هم فقط برای چنین اشخاصی این دانش را ارائه می کند.
مثلا فرض کنید نمونه دارویی را تولید کرده و آن را به بیماران نیازمند می دهد. خب اینجا اشکل ندارد، اما ترویج رایگان و عمومی آن به گونه ای که به تولید کنندگان دیگر آسیب بزند پذیرفتنی نیست، همانطور که در ارزان فروشی هم اگر خلاف قانون باشد نهی وجود دارد چرا که به تولید کنندگان آسیب میزند.

پی نوشت ها:
1. تصرف در مال دیگران جز با رضایت آنها جایز نیست.
2. ر.ک: https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21&lid=0&catid=&mid=260641
3. ر.ک: https://www.sistani.org/persian/qa/02624
4. ر.ک: http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=27605#30