جمع بندی معنا و مفهوم علت و معلول

با سلام و عرض ادب و آرزوي توفيق روزافزون.

برای پاسخ به پرسش مذکور، توجه شما را به این نکات جلب می کنیم:

تعریف علت و معلول
ابن سینا نیز علت را چنین توضیح می دهد که «علت، ذاتی است که وجود بالفعل ذات دیگر(معلول) از وجود بالفعل او ناشی می شود در حالی که وجود بالفعل علت از وجود بالفعل آن (معلول) ناشی نمی شود».

همچنین ابن سینا معلول را چنین تعریف می کند: «معلول، ذاتی است که وجود بالفعل او از وجود دیگری (علت) ناشی می شود در حالی که وجود آن غیر (علت) از وجود معلول نیست».

ابن سینا این احتیاج وجودی را چنین توضیح می دهد که معنای احتیاج وجودی معلول به علت این است که ذات معلول به خودی خود ممکن الوجود و العدم است (یعنی نه نسبت به وجود اقتضائی دارد و نه نسبت به عدم) و تنها بواسطه علت است که وجود برایش ضرورت می یابد.(1)

مفاد اصل علیت
اصل علیت (در علت تامه) بدین معنا است که «هر ممکن الوجودی برای موجود شدن، نیازمند علت است به نحوی که با وجود علت، ممکن الوجود ضرورتا موجود می شود و با نبودِ علت، ضرورتا معدوم می شود».

منشا اصل علیت
منشا قبول این اصل، نه حواس است و نه تجربه چرا که حواس فقط تعاقب و معیت دو چیز را نشان می دهد و تجربه نیز چیزی جز تکرار آنچه در حس ظهور یافته نیست. بنابراین، مستند به حواس و تجربه نمی توان علیت و لزوم نیاز ممکن به علت را فهمید.(2)

اعتقاد به علیت ناشی از حکم عقل است؛ یعنی هر انسان عاقلی، اگر به درستی اصل علیت را متصور شود، فورا به آن تصدیق می کند: «شئ ممکن الوجود به خودی خود موجود نمی شود چرا که ذاتش از جهت امکانی، نسبت به وجود و عدم برابر است و یکی بر دیگری اولویت ندارد؛ اگر یکی از این دو نسبت به دیگری اولویت بیابد، به خاطر حضور یا غیبت شئ دیگر (علت) است. بنابراین، وجود هر ممکن الوجودی ناشی از دیگری (علت) است».(3)

پی نوشت ها:
1. ابن سینا، رسائل، انتشارات بيدار، 1400ق، ص116.
2. ابن سینا، الهیات شفاء، مكتبة آية الله المرعشی، 1404ق، ص8
3. ابن سینا، شرح الاشارات و التنبيهات للمحقق الطوسى، نشر البلاغه، 1375، ج‏3، صص19-20

سلام و عرض ادب و تشکر از لطف شما

متکلمانی همچون غزالی منکر علیت نیستند بلکه بر این باورند که خداوند علت اشیاء است یعنی تنها مصداق علت را خداوند می دانند.

همچنین آنها منکر ضرورت علّی هستند.

توضیح این مطالب در این مجال نمی گنجد. پیشنهاد می شود در تاپیک دیگری در خدمت شما باشم.

پرسش:
معنای علت و معلول چه هست؟ چرا به علیت معتقدیم؟ دلیلش عقل است یا تجربه؟

پاسخ:
برای پاسخ به پرسش مذکور، توجه شما را به این نکات جلب می کنیم:

تعریف علت و معلول
ابن سینا نیز علت را چنین توضیح می دهد که «علت، ذاتی است که وجود بالفعل ذات دیگر(معلول) از وجود بالفعل او ناشی می شود در حالی که وجود بالفعل علت از وجود بالفعل آن (معلول) ناشی نمی شود».

همچنین ابن سینا معلول را چنین تعریف می کند: «معلول، ذاتی است که وجود بالفعل او از وجود دیگری (علت) ناشی می شود در حالی که وجود آن غیر (علت) از وجود معلول نیست».

ابن سینا این احتیاج وجودی را چنین توضیح می دهد که معنای احتیاج وجودی معلول به علت این است که ذات معلول به خودی خود ممکن الوجود و العدم است (یعنی نه نسبت به وجود اقتضائی دارد و نه نسبت به عدم) و تنها بواسطه علت است که وجود برایش ضرورت می یابد.(1)

مفاد اصل علیت
اصل علیت (در علت تامه) بدین معنا است که «هر ممکن الوجودی برای موجود شدن، نیازمند علت است به نحوی که با وجود علت، ممکن الوجود ضرورتا موجود می شود و با نبودِ علت، ضرورتا معدوم می شود».

منشا اصل علیت
منشا قبول این اصل، نه حواس است و نه تجربه چرا که حواس فقط تعاقب و معیت دو چیز را نشان می دهد و تجربه نیز چیزی جز تکرار آنچه در حس ظهور یافته نیست. بنابراین، مستند به حواس و تجربه نمی توان علیت و لزوم نیاز ممکن به علت را فهمید.(2)

اعتقاد به علیت ناشی از حکم عقل است؛ یعنی هر انسان عاقلی، اگر به درستی اصل علیت را متصور شود، فورا به آن تصدیق می کند: «شئ ممکن الوجود به خودی خود موجود نمی شود چرا که ذاتش از جهت امکانی، نسبت به وجود و عدم برابر است و یکی بر دیگری اولویت ندارد؛ اگر یکی از این دو نسبت به دیگری اولویت بیابد، به خاطر حضور یا غیبت شئ دیگر (علت) است. بنابراین، وجود هر ممکن الوجودی ناشی از دیگری (علت) است».(3)

پی نوشت ها:
1. ابن سینا، رسائل، انتشارات بيدار، 1400ق، ص116.
2. ابن سینا، الهیات شفاء، مكتبة آية الله المرعشی، 1404ق، ص8.
3. ابن سینا، شرح الاشارات و التنبيهات للمحقق الطوسى، نشر البلاغه، 1375، ج‏3، صص19-20.