جمع بندی اختلاس در آیات و روایات

تب‌های اولیه

3 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
اختلاس در آیات و روایات


آیا درباره اختلاس و حکم آن در آیات و روایات مطلبی آمده است؟

width: 700 align: center

[TD="align: center"]با نام و یاد دوست

[/TD]

[TD="align: center"][/TD]


کارشناس بحث: استاد حکیم

[TD][/TD]


پرسش:

آیا درباره اختلاس و حکم آن در آیات و روایات مطلبی آمده است؟

پاسخ:

اختلاس به معنای استلاب آمده است. «خلستُ الشیء اذا استبلته، اختلاس کردم شیء را؛ هنگامی است که آن شی را سلب کرده‌ام.(1)
اختلاس دخل و تصرف در سرمایه های مالی است که از طرف یک نفر یا چند نفر که مسئولیت آن اموال را بر عهده دارند صورت می گیرد
اختلاس نوعی کلاه برداری مالی است مثلا کارمندی اموال بیت المال در اختیارش است برای خودش بردارد و ببرد و یا وکیلی بیاید و اموال موکلین خودش را بدزدد یا مدیر عامل شرکتی اموال سرمایه گذاران آن شرکت را ببرد یا آن که شریکی اموال دیگر شرکا را بدزدد. البته برخی از شیوه های اختلاس ساده و برخی از شیوه های آن پیچیده و حتی در حد کلان می تواند باشد.

در مادّه ۵ مصوبه مجمع مصلحت تشخیص نظام، اختلاس بدین نحو تعریف شده است:
«هر یک از کارمندان ادارات و سازمان‌ها و یا شوراها و یا شهرداری‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و یا وابسته به دولت و یا نهادهای انقلابی و دیوان محاسبات و مؤسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می‌شوند و دارندگان پایه قضایی و به طور قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح و مأموریت به خدمات عمومی اعم از رسمی و یا غیررسمی وجوه و مطالبات یا حواله‌ها یا سهام یا اسناد و اوراق بهادار و سایر اموال متعلق به هر یک از سازمان‌ها و مؤسسات فوق الذکر و یا اشخاص را که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده به نفع خود یا دیگری برداشت و تصاحب نماید مختلس محسوب ومجازات خواهد شد.»

اختلاس در واقع نوعی خیانت در امانت و اکل مال به باطل است.
قرآن کریم در باره خیانت در اموال عمومی می‌فرماید:يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ...؛(2) ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اموال یکدیگر را به باطل (و از طرق نامشروع) نخورید...»

خداوند متعال همچنین در آیات ۲۹ و ۱۶۱ سوره نساء و ۱۸۸ سوره بقره، مؤمنان را از «اکل مال به باطل» پرهیز داده وهر گونه تصرف در مال دیگری که بدون حق و بدون یک مجوز منطقی و عقلانی باشد، ممنوع شناخته شده و همه را تحت عنوان «باطل» که مفهوم وسیعی دارد قرار داده است. تعبیر به «اکل» (خوردن) کنایه از هر گونه تصرف است خواه به صورت خوردن معمولی باشد یا پوشیدن یا سکونت و یا برداشتن اموال بیت المال و یا دخل و تصرف و تصاحب اموال دیگران و یا غیر آن باشد.(3)
بنابراین، تجاوز به اموال امّت چه در شکل تجاوز به مال فرد و چه در شکل تجاوز و دست اندازی به اموال دولت (بیت المال) ، بر اساس آیات یاد شده قرآن کریم گناه و حرام محسوب می‌شود.

در روایات اسلامی نیز اختلاس عملی زشت و حرام و موجب تعزیر دانسته شده و هر گونه تصرف و دست اندازی در اموال بیت المال و اموال سایر افراد گناه و حرام شمرده شده است.
امیر المومنین علی (علیه السلام) اختلاس را خیانت در امانت معرفی می‌کند و می‌فرماید:
«أربَعهٌ لا قَطعَ علَیهِم: المُختَلِسُ، و الغُلُولُ، و مَن سَرَقَ مِنَ الغَنیمَهِ، و سَرِقَهُ الأجیرِ؛ فإنّها خِیانَهٌ؛ چهار نفرند که قطع دست ندارند: اختلاس کننده، کسی که خیانت کند ، کسی که از غنیمت بدزدد، و دزدی اجیر؛ زیرا کار اینها خیانت محسوب می‌شود».(4) و مجازات خیانت سخت تر و شدیدتر از قطع دست است.

امام علی (علیه السلام) وقتی متصدی امر حکومت اسلامی می‌شود اقدامات اصلاح طلبانه را آغاز می‌کند ویکی از موارد روشن مبارزه آن حضرت با جرم اختلاس است. ایشان وقتی دیدند برخی از اطرافیان خلیفه سوم از راه درآمدهای نا مشروع زراندوزی نموده وبیت المال مسلمانان را استفاده شخصی می‌کنند، فرمودند همه اموال باید به بیت المال برگردانده شود و تاکید کردند که «وَ اللَّهِ لَوْ وَجَدْتُهُ قَدْ تُزُوِّجَ بِهِ النِّسَاءُ وَ مُلِکَ بِهِ الْإِمَاءُ لَرَدَدْتُهُ فَإنَّ فِی الْعَدْلِ سَعَهً وَ مَنْ ضَاقَ عَلَیْهِ الْعَدْلُ فَالْجَوْرُ عَلَیْهِ أَضْیَق؛(5) به خدا قسم اگر آن املاک را بیابم به مسلمین بر می‌گردانم گر چه مهریه زنان شده باشد، یا با آن کنیزها خریده باشند. زیرا گشایش امور با عدالت است، کسی که عدالت او را در مضیقه اندازد ظلم و ستم مضیقه بیشتری برای او ایجاد می‌کند.»

هدف امام علی(علیه السلام) ازاین کار برقراری عدالت ومبارزه با اختلاس و پول شویی و درآمدهای نا مشروع بود ایشان وظیفه داشت اموال نا مشروع اختلاس گران را حسابرسی نمایند؛ حتی اگر آن ثروت در جهت خرید کنیز ومصرف ازدواج ومهر زنان قرار گرفته باشد، باگردش درمعاملات مشروعیت نمی‌یابد زیرا منشاء آن نا مشروع بوده وتصرف در اموال عمومی مسولیت مدنی دارد که باید اعاده به وضع سابق نمایند ومال را به بیت المال بر گردانند.

منذربن جارود که یکی از آقا زاده های آن زمان بود ۳۰ هزار درهم اختلاس کرد، به دنبال این خیانت امام علی( علیه السلام ) به او نوشت:
«إنَّ صَلاحَ أبیکَ غَرَّنی مِنکَ ، وظَنَنتُ أنَّکَ تَتَّبِعُ هَدیَهُ وفِعلَهُ... بَلَغَنی أنَّکَ تَدَعُ عَمَلَکَ کَثیرا وتَخرُجُ لاهِیا مُتَنَزِّها مُتَصَیِّدا ، وأنَّکَ قَد بَسَطتَ یَدَکَ فی مالِ اللّهِ لِمَن أتاکَ مِن أعرابِ قَومِکَ ، کَأَنَّهُ تُراثُکَ عَن أبیکَ واُمِّکَ. وإنّی اُقسِمُ بِاللّهِ لَئِن کانَ ذلِکَ حَقّا لَجَمَلُ أهلِکَ وشِسعُ نَعلِکَ خَیرٌ مِنکَ، وأنَّ اللَّعِبَ وَاللَّهوَ لا یَرضاهُمَا اللّهُ، وخِیانَهَ المُسلِمینَ وتَضییعَ أعمالِهِم مِمّا یُسخِطُ رَبَّکَ؛(6) همانا خوبی پدرتومرافریب داد،گمان کردم تو از شیوه و رفتار او پیروی می‌کنی. به من خبر رسید که کارهای بسیاری را بر زمین می‌گذاری و برای سرگرمی و تفریح و صید بیرون می‌روی و در ثروت خداوند نسبت به بادیه نشینان قبیله ات گشاده دستی می‌کنی، گویا میراث پدر و مادر توست، به خدا سوگند! اگر این گزارشها درست باشد، شتر قبیله ات و بند کفشهایت از تو بهترند، خداوند لهو و لعب را نمی‌پسندد و خیانت به مسلمانان وتباه کردن کارهای آنان، خداوند را به خشم می‌آورد.»

امیر المومنین در نامه‌ای به زیاد ابن ابیه می‌نویسد: « وَ إِنِّی أُقْسِمُ بِاللَّهِ قَسَماً صَادِقاً لَئِنْ بَلَغَنِی أَنَّکَ خُنْتَ مِنْ فَیْ ءِ الْمُسْلِمِینَ شَیْئاً صَغِیراً أَوْ کَبِیراً لَأَشُدَّنَّ عَلَیْکَ شَدَّهً تَدَعُکَ قَلِیلَ الْوَفْرِ ثَقِیلَ الظَّهْرِ ضَئِیلَ الْأَمْرِ وَ السَّلَام؛(7) به خدای سوگند، سوگندی راست! که اگر آگاه گردم که در مال مسلمانان، کم یا زیاد، خیانت ورزیده‌ای، چنان بر تو سخت گیرم که فقیر و خوار گردی».
زمانی که برداشت از اموال عمومی به مقدار سوزنی بی مقدار بازخواست داشته باشد کسانی که میلیونها تومان از بیت المال غارت می‌کنند چه حالی خواهند داشت و برای روز واپسین چه پاسخی دارند؟

بی شک آیات و روایات یاد شده و سخنان و رهنمودهای و دستورهای قرآن کریم و بزرگان و پیشوایان معصوم (علیهم السلام) شامل حال اختلاس گران زمان ما نیز خواهد شد و از مصادیق این سخنان اختلاس گران و دزدان بیت المال مسلمانان در جامعه امروزی هستند که اکل به باطل می کنند که عقوبت و عذاب و آتش الهی در انتظار اینان است.

پی نوشت ها :

1. جمعی از مؤلفان، مجله فقه اهل بیت (علیهم السلام) (فارسی)، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (علیهم السلام)، ج 15، ص 101 .
2. آل عمران/ 161 .
3.يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَيْنَکُمْ بِالْباطِلِ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنْکُمْ وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ بِکُمْ رَحيماً»(نساء،29) وَأَخْذِهِمُ الرِّبَا وَقَدْ نُهُوا عَنْهُ وَأَكْلِهِمْ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ ۚ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا؛(نساء،161) وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَيْنَکُمْ بِالْباطِلِ وَ تُدْلُوا بِها إِلَي الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَريقاً مِنْ أَمْوالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ» (بقره،188)
4. شیخ کلینی، کافی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۴۰۷ ه ق.ج7، ص226.
5. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه (للصبحی صالح)، هجرت، قم، چاپ اول، ۱۴۱۴ ق.ص57.
6.همان، ص462 .
7.همان، ص377.

موضوع قفل شده است