جمع بندی وفای به عهد؛ واجبی که مهم نیست!

پرسش: در نهج البلاغه روایتی از امیرالمومنین (ع) دیدم که فرموده بود: «فریضه ای همانند وفای به عهد در میان مردم جهان با وجود تمام اختلافاتی که دارند، مورد اتفاق نیست»
با توجه به این روایت و تعبیر به فریضه چرا مشهور علما خلف وعده و نقض عهد را مکروه می دانند؟
چرا در میان ما وفای به عهد به عنوان یک واجب مورد احترام نیست؟

پاسخ: روایتی که به آن اشاره کردید در بخشی از نامه امیرالمومنین(علیه السلام) به مالک اشتر آمده است. حضرت در این نامه میفرمایند:

«فَإِنَّهُ لَيْسَ مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ شَيْ‏ءٌ النَّاسُ أَشَدُّ عَلَيْهِ اجْتِمَاعاً مَعَ تَفَرُّقِ أَهْوَائِهِمْ وَ تَشَتُّتِ آرَائِهِمْ مِنْ تَعْظِيمِ الْوَفَاءِ بِالْعُهُود؛ مردم بر چيزى از واجبات الهى چون بزرگ شمردن وفاى به پيمان با همه هواهاى گوناگون و اختلاف آرايى كه دارند اتفاق ندارند.»(1)

علاوه بر این روایت در آیات قرآن نیز بر لزوم وفای به عهد تاکید شده است:

«وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا؛ و (همچنين نیکوکاران) كسانى كه به عهد خود به هنگامى كه عهد بستند وفا می كنند.»(2)

«وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ؛ (و مومنین آنهایی هستند) كه امانتها و عهد خود را رعايت می كنند.»(3)

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُود؛ اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد! به پيمانها (و قراردادها) وفا كنيد!»(4)

عهد انواع و در نتیجه احکام مختلفی دارد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت:

عهد شرعی: یکی از انواع عهود، عهدی است که با خداوند متعال در قالب الفاظ خاص(عاهدت الله، با خدا عهد می بندم .....) منعقد میشود. عمل به چنین عهدی واجب و شکستن آن کفاره به دنبال دارد.

عهد در میان انسان ها: عهد به معنای وعده ای است که در آن شرطی آمده باشد. مثلا پدری به فرزندش بگوید اگر در آزمون قبول شدی فلان هدیه را برای تو میخرم. عهد در آیات و روایاتی که بیان شد به این معنا است و شکستن آن حرام است.

وعده: وعده به این معنا است که فردی بگوید کاری را در زمان و یا مکان خاصی در آینده انجام میدهد و آن را مشروط نکند. مثلا بدون اینکه قبول شدن فرزندش را شرط کند بگوید آخر سال هدیه ای برای تو میخرم. عمل نکردن به وعده خلف وعده نامیده میشود و درباره حکم شرعی آن سه نظر وجود دارد.

الف: حرمت
ب: کراهت
ج: تفصیل: به این معنا که اگر از اول(در هنگام وعده دادن) قصد عمل به آن را نداشته باشد حرام و اگر بعد از وعده دادن از عمل به آن منصرف شود مکروه است.

بنابراین شکستن عهد به معنایی که گفته شد حرام است و در مورد خلف وعده هم بسیاری از فقها آن را حرام میدانند.

پی نوشت ها:

1. نهج البلاغة (للصبحي صالح) ؛ ص442.
2. بقره، 177.
3. مومنون، 8.
4. مائده، 1.