جمع بندی مجازات کردن مخترع توسط خداوند

با سلام خدمت شما دوست گرامی
روز قیامت یوم الحساب است و به حساب همه انسان ها اعم از خوب و بد رسیدگی می شود و هم در محضر خدای متعال باید جواب پس بدهند «إِنَّ إِلَیْنَا إِیَابَهُمْ ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا حِسَابَهُمْ».(غاشیه: 26 و 25. )قرآن می فرماید همه افراد حتی پیامبران هم مورد سوال قرار می گیرند: فَلَنَسْأَلَنَّ الَّذِينَ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ وَلَنَسْأَلَنَّ الْمُرْسَلِينَ البته ما هم از امتها که پیامبران به سویشان آمدند و هم از پیغمبران آنها باز خواست خواهیم کرد.(اعراف : 6)
پس هر کس به سوی او حجت بر او تمام شده باشد و رسول الهی به سوی او رفته باشد (چه بی واسطه چه با واسطه ) مورد سوال قرار می گیرد.
شاید منظور شما از این سوال این باشد که این مخترعین که خدمات شایانی به زندگی بشر کرده اند آیا این کشفیات و اختراعات و کمک های گسترده آنها به بشر می تواند نجات بخش آنها در قیامت باشد یا نه؟
برای جواب این سوال به مطالب زیر توجه کنید:

ادامه..
نکته اول: از نظر اسلام، اساسی‌ترین منشأ ارزش عمل، نیّت شخص است. یعنی صرف اینکه ظاهر عملی خوب باشد (مثلا کمک به دیگران) کافی نیست بلکه مهم تر از آن باطن و روح این عمل است که به چه نیتی این کار انجام شده است. از کتاب تهذیب از نبی اکرم( صلی الله علیه و آله) نقل شده که فرمود: «اِنَّما الاَعْمالُ بِالنّیّاتِ وَلِکُلِّ امْرِء ما نَوی؛ محققاً (ارزش) کارها به نیّت‌هاست و فقط برای انسان آنچه نیّت کرده است می‌ماند».
همچنین امام صادق ( ع ) می فرماید: کارتان را برای خدا قرار دهید نه برای مردم ، زیرا هر چه برای خدا است‏ برای خدا ( بسوی خدا ) است و هر چه برای مردم است بسوی خدا بالا نمی‏رود.

یعنی اگر ما کاری را به خاطر رضای خدا انجام دهیم، خداوند کریم پاداش آن را به ما خواهد داد اما اگر کاری را به نیت کسب شهرت، لذت و دیگر مواهب دنیایی انجام دهیم دیگر نباید انتظار داشته باشیم که خداوند، بهشت را به ما پاداش دهد.
و همچنین ارزش اعمال خیر به کیفیت آنهاست نه به کمیت. مثلا اگر شخص سرمایه داری، بیمارستان خیلی بزرگ و مجهزی را برای بیماران فقیر احداث کند اما هدفش از این کار خودنمایی و کسب شهرت باشد عملش ارزشی در بارگاه الهی نخواهد داشت ولی از آن طرف کسی 100 تومان به فقیری قربة الی الله کمک کند نزد خداوند متعال اجر و منزلت عظیمی خواهد داشت. حضرت محمد(ص) فرمودند: «ضربت علی در روز خندق افضل از عبادت ثقلین است» .

ادامه..
نکته دوم: این است که همه ی غیرمسلمانان و کافران با هم مساوی نیستند و به دو گروه تقسیم می شوند:
گروهی که اصطلاحاً به جاهل مقصر و کافر معاند معروفند؛ یعنی اسلام به آن‌ها رسیده و آنان به حقانیت آن پی برده‌اند، اما با لجاجت و سرکشی حاضر به پذیرش حق نشده اند.
گروه دیگر کفارى هستند که جاهل قاصرند. اینها کسانی هستند که پیام اسلام و حقانیت آن به آن‌ها نرسیده یا غیر واقعی رسیده است، لذا علم به حقانیت دین اسلام ندارند و در عدم پذیرش خود مقصر نیستند تا گناهکار محسوب شوند.
روشن است که این گروه چه در مناطق دور افتاده زمین زندگی کنند و چه در قاره اروپا و امریکا و به اصطلاح مهد تمدن زندگانی بگذرانند، ممکن است به دلیل عدم امکانات، تبلیغات سوء دشمنان ایمان دینی، رفتار ناشایست پیروان دین حق و... شرایطی برایشان فراهم آید که در استضعاف فکری بمانند و حق برای آنان ان چنان که شایسته است روشن نشود.

این گروه در قرآن «مُرجَونَ لامر الله» معرفى شده‏ اند یعنی چشم امید دارند به امر خدا که چه حکمی را با توجه به عدالت و رحمت خود در مورد آنها صادر کند. اعمال خیر این گروه اگر با انگیزه های خودخواهانه و خائنانه همراه نباشد و مثلا بر اساس عواطف پاک انسانی و نوع دوستی باشد، متناسب حالشان پاداش داده می شود. گرچه این گروه از راهنمایی حجت ظاهری که همان پیامبر است بی بهره بوده اند اما از هدایت عقل که به عنوان حجت باطنی خداوند معرّفی شده است برخوردار بوده اند و بنابراین خداوند به میزان عقلشان به حسابرسی آنها خواهد رسید. امام صادق (ع) در مورد مستضعفان می فرمایند:« خداوند با آنها بر حسب‌ اعمالی‌ که‌ انجام‌ داده‌اند رفتار می‌نماید ؛ اگر اعمال حسنه داشته باشند و از محرمات اجتناب کرده باشند داخل در بهشت می شوند.

ادامه...

نکته سوم: خداوند در قرآن می فرماید: «انا لا نضیع اجر من احسن عملا» ما اجر کسی را که عمل نیکی انجام داده است، ضایع نمی کنیم. و همچنین در آیه دیگری می فرماید: «فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ»(سوره : الزلزلة آیه : «پس هر کس به وزن ذره ای نیکی کرده باشد آن را می بیند.» با توجه به این آیات معلوم می شود که عمل خیر از هر کس سر بزند خداوند متعال پاداشی متناسب با آن به او عطا می‌کند اما باید توجه داشت که این پاداش همیشه پاداش اخروی نیست، بلکه بستگی به نیت آدم از آن عمل دارد. اگر منظورش نتیجه‏اى دنیوى باشد نتیجه‏اى که شانى از شؤون زندگى ‏دنیاى او را اصلاح مى‏کند، از مال و جمال و جاه، و یا بهتر شدن وضعش، عملش آن نتیجه را مى‏دهد ، و عملى که به این منظور انجام شده نتایج أخروى را ببار نمى‏آورد، زیرا فاعل آن، قصد آن نتایج را نداشته تا آن نتایج به دستش بیاید. (تفسیر المیزان ج20 ص260) واگر منظورش کسب ثواب آخرت و رضای خدا باشد به آن خواهد رسید. چنانچه خداوند میفرماید: « مَن کَانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ وَمَن کَانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیَا نُؤتِهِ مِنْهَا وَمَا لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِن نَّصِیبٍ» کسى که بهره آخرت را مى‏خواهد به بهره‏اش مى‏افزاییم، و کسى که تنها بهره دنیا را مى‏خواهد تنها از دنیا به او مى‏دهیم، و دیگر در آخرت بهره‏اى ندارد.

ادامه ...

با توجه به این نکات روشن می شود که صرف اینکه عملی خیر باشد نتایج اخروی به بار نخواهد آورد بلکه فاعل باید آن را به انگیزه رضایت خدا انجام دهد تا پاداش آخرت داشته باشد. مثلا صدقه دادن عمل خیری است که طبق سنت الهی آثاری دنیایی همچون افزایش روزی در پی دارد. حال اگر دو نفر صدقه بدهند که یکی تنها به خاطر کسب شهرت و ریا آن را انجام می دهد و دیگری برای رضای خدا، هر دو نتیجه عمل خود را میگیرند؛ اما اولی فقط از مزایای دنیایی آن همچون افزایش روزی و شهرت برخوردار می شود ولی دومی هم از آثار دنیایی و هم از اخروی آن. چنانچه هم اکنون هم سرمایه داران بی دینی در دنیا هستند که هر ساله کمک زیادی به یتیمان و نیازمندان میکنند و از مزایای دنیایی آن برخوردار میشوند.

البته اینطور نیست که نیت افراد همیشه یا از سر خودخواهی محض باشد و یا از سر خداخواهی محض بلکه بین این دو، مراتب زیادی وجود دارد. به عنوان مثال اگر شخص غیر مسلمانی در بیابانی که هیچ کس او را نمی بیند که زمینه ریا فراهم باشد به شخص درمانده یا حیوانی کمک کند و از این کار هیچ سودی عاید او نشود و حتی هیچ چشم داشت و انتظار تمجیدی نداشته باشد، عمل او با کسی که کار خیری را تنها از روی خودخواهی انجام داده قطعا یکی نیست. کافران و غیرمسمانانی که در بی دینی خود مقصر نیستند به هر میزان که انگیزه شان از عمل، به دور از خودخواهی باشد و مثلا به خاطر بشردوستی و نیات خیر دیگر باشد، به همان میزان اهل نجات خواهند بود. مثلا به این صورت که از عذابشان کاسته شود یا اینکه اگر موحد باشند در درجات پایین بهشت قرار بگیرند و خلاصه خداوند عادل اعمال خیر آنها را بیاثر نخواهد گذاشت. اکنون چند نمونه از احادیث در این باره عرض می کنیم:

ادامه...

در حدیثی از امام موسی کاظم(ع)می‌خوانیم: «در بنی اسرائیل مرد با ایمانی بود که همسایه کافری داشت، مرد بی ایمان، نسبت به همسایه با ایمان خود، نیک رفتاری می‌کرد، وقتی از دنیا رفت، خدا برای او خانه‌ای بنا کرد که مانع از گرمای آتش شود... و به او گفته شد: این به سبب نیک رفتاریت نسبت به همسایه مؤمنت می‌باشد».

همچنین از امام صادق (ع) نقل شده است: در زمان موسى صلوات اللَّه علیه پادشاه جبّارى بود که با شفاعت بنده صالحى حاجت بنده مؤمنى را بر آورده ساخت، اتفاقا آن بنده صالح و آن پادشاه جبّار هر دو در یک روز وفات یافتند، و مردم براى تشییع جنازه پادشاه قیام کردند و سه روز بازار را به احترام و سوگ او بستند، امّا جنازه آن بنده صالح در خانه‏اش باقى ماند و موریانه‏ها و حشرات زمینى از گوشت روى او ارتزاق کردند تا اینکه بعد از سه روز موسى او را یافت و با تعجّب به درگاه الهى عرضه داشت: پروردگارا آن پادشاه جبّار دشمن تو بود و این بنده صالح دوست و ولىّ تو پس چگونه با آنها این طور معامله شد؟ آن وقت به او وحى شد: اى موسى این بنده صالح و ولىّ من از این پادشاه جبّار درخواستى کرد که آن پادشاه درخواست او را انجام داد، پس من به جبران آن عمل نیک در اداى درخواست مؤمن آن پادشاه را با عزّت روانه گورستان کردم و این بنده صالح را به مکافات درخواست از ظالم به این بلیّه مبتلا نمودم.

این حدیث بیانگر این است که خداوند مهربان حتی پاداش کار نیک ظالمان را هم میدهد اما چون آن پادشاه ظالم خداپرست نبوده و این عمل را تنها جهت نفع دنیوی انجام داده خدا هم در همین دنیا جزایش داده است.

با سلام
به فرموده قرآن خدا برای هر امتی حجتی فرستاده است و هیچ امتی از این نعمت محروم نبوده است
وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولاً أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ وَاجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ
و قرآن علتاین ارسال حجت های خود را این گونه بیان می فرماید:
رُّسُلاً مُّبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا

در آیه دیگر می فرماید که اگر عده ای حجت به آنها نرسد عذاب نمی شوند: وَما كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا.

در قرآن از برخی به نام مستضعفین یاد می کند این گروه همان ها هستند که حجت برای تمام نشده است :
خدا به واسطه‌ی عقلی که در انسان به ودیعه نهاده و به واسطه‌ی پیامبرانی که فرستاده است، حجت را بر انسان تمام کرده است و اگر انسانی با وجود توانایی، به دنبال یادگیری دین نرود و از آن تبعیت نکند، جاهل مقصر محسوب شده و نزد خدا هیچ عذر و بهانه‌ای نخواهد داشت. اما انسانی که هيچ‌گونه عنادی با حق نداشته‌، ولی به دليل عدم دسترسی به منابع صحيح و يا پائين بودن سطح فكری، توانایی کشف حقایق را نداشته و از نيل به حق بازمانده‌‌ است[امام شناسی،ج3،ص75] در این‌صورت جاهل قاصر بوده و نه کافر محسوب می‌شود و نه مومن؛ بلکه جزو مستضعفین فکری شمرده می‌شود. آيات قرآن اين دسته را از عذاب حتمی مستثنا کرده و می‌فرمايد: «إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَ لا يَهْتَدُونَ سَبِيلاً فَأُولئِكَ عَسَی اللَّهُ أَنْ يَعْفُوَ عَنْهُمْ[نساء/98-99] مگر آن دسته از مردان و زنان و كودكانی كه به راستی تحت فشار قرار گرفته‌اند و حقيقتاً مستضعفند. نه چاره‌ای دارند و نه راهی می‌يابند، امید است که خداوند آن‌ها را مورد عفو قرار دهد.»

شیخ حر عاملی در کتابش بابی گشوده تحت عنوان: «هرکس که حجت بر او تمام نشده است _ مانند اطفالِ کفار و سایر مستضعفان _ عذاب نمی‌شوند مگر بعد از تکلیف در قیامت.»[الفصول المهمة، ج1، باب56، ص278] و در روایتی مرحوم کلینی از پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل می‌کند: «زمانی که قیامت شود، خداوند اطفال و آنان که در زمان فترت بوده‌اند و کسانی که دارای عقل نبوده‌اند [و کلیه مستضعفان] را جمع کرده و در برابر آنان احتجاج می‌کند و فرشته‌ای را به سوی آنان مبعوث کرده و او آتشی را در برابر آنان آماده می‌کند، سپس خداوند فرشته دیگری را به سوی آنان مبعوث می‌کند و می‌گوید خداوند به شما گفته است در آتش وارد شوید. هر کس داخل شود آتش بر او سرد و سلامت خواهد بود و کسی که تخلف کند، وارد آتش می‌شود.»[الکافی، ج3، ص248]

بنا بر این کسانی که حجت بر آنها تمام نشده در قیامت بر انگیخته شده و حجت در مورد آنها تمام می شود.

با سلام
هر فردی کاری را انجام این کار او دو جنبه دارد یک جنبه آن مربوط به خود آن کار است یک جنبه آن مربوط به فاعل آن کار است نیت هر فرد در کاری که انجام می دهد مهم است و باعث مانا شدن آن عمل حتی بعد از او می شود و اگر کسی کاری را انجام دهد و نیت بدی از انجام آن کار داشته باشد (مثلا ماهواره را بسازد تا دیگران به فساد بیافتند) باعث می شود اگر کسی با آن وسیله گناهی انجام دهد برای آن فرد(سازنده) نیز نوشته شود چون نیت او در طول زمان های بعد نیز جاری است.(همان گونه که اگر کسی وسیله خوبی بسازد و نیت خیر هم داشته باشد تا قیامت کسانی که بر طبق آن رسم کاری انجام دهد برای آن فرد اول هم ثواب نوشته می شود) روایت هم به این مضمون اشاره دارند:
[h=1]من سن في الإسلام سنة حسنة فله أجرها، وأجر من عمل بها بعده، من غير أن ينقص من أجورهم شيء، ومن سن في الإسلام سنة سيئة كان عليه وزرها، ووزر من عمل بها من بعده، من غير أن ينقص من أوزارهم شيء
[/h]اما در مورد خود آن کار (در سطر های قبل در باره نیت فاعل سخن گفتیم) جدای از نیت فاعل عملکرد دیگران نسبت به آن فعل به خود آن افراد بستگی دارد و گناه و ثواب آن عمل را برای او نمی نویسند : قرآن می فرماید: وَ لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ اُخْرَی
گناه کسی را برای دیگران نمی نویسند کسی که یک چاقویی ساخته این چاقو می تواند وسیله قصابی حیوانات هلی برای خوراک انسان ها قرار بگیرد و یا آلت قتل در دست یک فرد جنایت کار. عملکرد دیگران به حساب آن فرد نوشته نمی شود.

با سلام
ساختن وسائلی که قابل استفاده در کار خوب و یا بد است (وسائل مشترکه) مثل چاقو؛ جایز است چرا که این فرد مکلف است که می تواند تصمیم بگیرد که این وسیله را در کار خوب استفاده کند یا در کار بد. و اگر کسی آن را در کار بد استفاده کرد گناهی برای سازنده آن نخواهد بود.
اما ساختن چیزهایی که استفاده دائمی آن و یا اغلبی آن در گناه است جایز نبوده و اگر کسی آن را با علم به این که استفاده اغلبی آن در گناه است آن وسیله را بسازد در گناه کسانی که از این وسیله استفاده کرده اند شریک خواهد بود. مانند کسانی که آلات قمار را می سازند و یا شراب درست می کنند و یا سحر و جادو و طلسم آموزش می دهند و یا...
البته این مطلب کاری به جامعه آماری ندارد چه بسا کسی وسله ای را برای استفاده درست مردم اختراع کرده و بعد از مدتی همه مردم از آن در کار شر و ناپسند استفاد می کنند و این استفاده نابجای آنها به حساب آن مخترع نوشته نمی شود چرا که ده ها استفاده مشروع دیگر این وسیله دارد که مردم آن را کنار گذاشته اند.

سوال: آیا تسلا که برق را اختراع کرده است در روز قیامت بازخواست می شود؟ مخترع کامپیوتر یا اینترنت و یا مثلا بیل گیتس در روز قیامت بازخواست می شوند؟مخترع تلویزیون و یا دوربین بازخواست می شود؟کاشف اورانیوم بازخواست می شود؟ و ...آیا مخترعین و کاشف ها بابت کارشون بازخواست می شوند؟

جواب: روز قیامت یوم الحساب است و به حساب همه انسان ها اعم از خوب و بد رسیدگی می شود و هم در محضر خدای متعال باید جواب پس بدهند «إِنَّ إِلَیْنَا إِیَابَهُمْ ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا حِسَابَهُمْ».(1) قرآن می فرماید همه افراد حتی پیامبران هم مورد سوال قرار می گیرند: «فَلَنَسْأَلَنَّ الَّذِينَ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ وَلَنَسْأَلَنَّ الْمُرْسَلِينَ» البته ما هم از امتها که پیامبران به سویشان آمدند و هم از پیغمبران آنها باز خواست خواهیم کرد.(2) پس هر کس حجت بر او تمام شده باشد و رسول الهی به سوی او رفته باشد (چه بی واسطه چه با واسطه ) مورد سوال قرار می گیرد.

شاید منظور شما از این سوال این باشد که این مخترعین که خدمات شایانی به زندگی بشر کرده اند آیا این کشفیات و اختراعات و کمک های گسترده آنها به بشر می تواند نجات بخش آنها در قیامت باشد یا نه؟ برای جواب این سوال به مطالب زیر توجه کنید: نکته اول: از نظر اسلام، اساسی‌ترین منشأ ارزش عمل، نیّت شخص است. یعنی صرف اینکه ظاهر عملی خوب باشد (مثلا کمک به دیگران) کافی نیست بلکه مهم تر از آن باطن و روح این عمل است که به چه نیتی این کار انجام شده است. از کتاب تهذیب از نبی اکرم( صلی الله علیه و آله) نقل شده که فرمود: «اِنَّما الاَعْمالُ بِالنّیّاتِ وَلِکُلِّ امْرِء ما نَوی؛ محققاً (ارزش) کارها به نیّت‌هاست و فقط برای انسان آنچه نیّت کرده است می‌ماند».(2) یعنی اگر ما کاری را به خاطر رضای خدا انجام دهیم، خداوند کریم پاداش آن را به ما خواهد داد اما اگر کاری را به نیت کسب شهرت، لذت و دیگر مواهب دنیایی انجام دهیم دیگر نباید انتظار داشته باشیم که خداوند، بهشت را به ما پاداش دهد. همچنین ارزش اعمال خیر به کیفیت آنهاست نه به کمیت. مثلا اگر شخص سرمایه داری، بیمارستان خیلی بزرگ و مجهزی را برای بیماران فقیر احداث کند اما هدفش از این کار خودنمایی و کسب شهرت باشد عملش ارزشی در بارگاه الهی نخواهد داشت ولی از آن طرف کسی 100 تومان به فقیری قربة الی الله کمک کند نزد خداوند متعال اجر و منزلت عظیمی خواهد داشت.

نکته دوم: این است که همه ی غیرمسلمانان و کافران با هم مساوی نیستند و به دو گروه تقسیم می شوند: گروهی که اصطلاحاً به جاهل مقصر و کافر معاند معروفند؛ یعنی اسلام به آن‌ها رسیده و آنان به حقانیت آن پی برده‌اند، اما با لجاجت و سرکشی حاضر به پذیرش حق نشده اند. گروه دیگر کفارى هستند که جاهل قاصرند. اینها کسانی هستند که پیام اسلام و حقانیت آن به آن‌ها نرسیده یا غیر واقعی رسیده است، لذا علم به حقانیت دین اسلام ندارند و در عدم پذیرش خود مقصر نیستند تا گناهکار محسوب شوند. روشن است که این گروه چه در مناطق دور افتاده زمین زندگی کنند و چه در قاره اروپا و امریکا و به اصطلاح مهد تمدن زندگانی بگذرانند، ممکن است به دلیل عدم امکانات، تبلیغات سوء دشمنان ایمان دینی، رفتار ناشایست پیروان دین حق و... شرایطی برایشان فراهم آید که در استضعاف فکری بمانند و حق برای آنان ان چنان که شایسته است روشن نشود. این گروه در قرآن «مُرجَونَ لامر الله» معرفى شده‏ اند یعنی چشم امید دارند به امر خدا که چه حکمی را با توجه به عدالت و رحمت خود در مورد آنها صادر کند. (3)

اعمال خیر این گروه اگر با انگیزه های خودخواهانه و خائنانه همراه نباشد و مثلا بر اساس عواطف پاک انسانی و نوع دوستی باشد، متناسب حالشان پاداش داده می شود. گرچه این گروه از راهنمایی حجت ظاهری که همان پیامبر است بی بهره بوده اند اما از هدایت عقل که به عنوان حجت باطنی خداوند معرّفی شده است برخوردار بوده اند و بنابراین خداوند به میزان عقلشان به حسابرسی آنها خواهد رسید. امام صادق (علیه السلام) در مورد مستضعفان می فرمایند:« خداوند با آنها بر حسب‌ اعمالی‌ که‌ انجام‌ داده‌اند رفتار می‌نماید ؛ اگر اعمال حسنه داشته باشند و از محرمات اجتناب کرده باشند داخل در بهشت می شوند.» (4) نکته سوم: خداوند در قرآن می فرماید: «إِنَّا لا نُضِیعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلاً» ما اجر کسی را که عمل نیکی انجام داده است، ضایع نمی کنیم.(5) و همچنین در آیه دیگری می فرماید: «فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ»: پس هر کس به وزن ذره ای نیکی کرده باشد آن را می بیند.(6)

با توجه به این آیات معلوم می شود که عمل خیر از هر کس سر بزند خداوند متعال پاداشی متناسب با آن به او عطا می‌کند اما باید توجه داشت که این پاداش همیشه پاداش اخروی نیست، بلکه بستگی به نیت آدم از آن عمل دارد. اگر منظورش نتیجه‏اى دنیوى باشد نتیجه ‏اى که شانى از شؤون زندگى ‏دنیاى او را اصلاح مى‏کند، از مال و جمال و جاه، و یا بهتر شدن وضعش، عملش آن نتیجه را مى‏دهد، و عملى که به این منظور انجام شده نتایج أخروى را ببار نمى ‏آورد، زیرا فاعل آن، قصد آن نتایج را نداشته تا آن نتایج به دستش بیاید. (7) واگر منظورش کسب ثواب آخرت و رضای خدا باشد به آن خواهد رسید. چنانچه خداوند میفرماید: « مَن کَانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ وَمَن کَانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیَا نُؤتِهِ مِنْهَا وَمَا لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِن نَّصِیبٍ» کسى که بهره آخرت را مى‏ خواهد به بهره‏ اش مى‏ افزاییم، و کسى که تنها بهره دنیا را مى‏ خواهد تنها از دنیا به او مى‏ دهیم، و دیگر در آخرت بهره‏ اى ندارد.(8)

با توجه به این نکات روشن می شود که صرف اینکه عملی خیر باشد نتایج اخروی به بار نخواهد آورد بلکه فاعل باید آن را به انگیزه رضایت خدا انجام دهد تا پاداش آخرت داشته باشد. مثلا صدقه دادن عمل خیری است که طبق سنت الهی آثاری دنیایی همچون افزایش روزی در پی دارد. حال اگر دو نفر صدقه بدهند که یکی تنها به خاطر کسب شهرت و ریا آن را انجام می دهد و دیگری برای رضای خدا، هر دو نتیجه عمل خود را میگیرند؛ اما اولی فقط از مزایای دنیایی آن همچون افزایش روزی و شهرت برخوردار می شود ولی دومی هم از آثار دنیایی و هم از اخروی آن.

چنانچه هم اکنون هم سرمایه داران بی دینی در دنیا هستند که هر ساله کمک زیادی به یتیمان و نیازمندان میکنند و از مزایای دنیایی آن برخوردار میشوند. البته اینطور نیست که نیت افراد همیشه یا از سر خودخواهی محض باشد و یا از سر خداخواهی محض بلکه بین این دو، مراتب زیادی وجود دارد. به عنوان مثال اگر شخص غیر مسلمانی در بیابانی که هیچ کس او را نمی بیند که زمینه ریا فراهم باشد به شخص درمانده یا حیوانی کمک کند و از این کار هیچ سودی عاید او نشود و حتی هیچ چشم داشت و انتظار تمجیدی نداشته باشد، عمل او با کسی که کار خیری را تنها از روی خودخواهی انجام داده قطعا یکی نیست.

کافران و غیرمسمانانی که در بی دینی خود مقصر نیستند به هر میزان که انگیزه شان از عمل، به دور از خودخواهی باشد و مثلا به خاطر بشردوستی و نیات خیر دیگر باشد، به همان میزان اهل نجات خواهند بود. مثلا به این صورت که از عذابشان کاسته شود یا اینکه اگر موحد باشند در درجات پایین بهشت قرار بگیرند و خلاصه خداوند عادل اعمال خیر آنها را بی اثر نخواهد گذاشت. شاید بپرسید که: برخی از اختراعات بشر با این که در اصل برای کار خوبی اختراع شده اند اما در حال حاضر در موارد بدی به کار می روند آیا کار بدی که با این اختراع ها انجام می شود به پای مخترع آن نوشته می شود: جواب: هر فردی کاری را انجام دهد این کار او دو جنبه دارد یک جنبه آن مربوط به خود آن کار است یک جنبه آن مربوط به فاعل آن کار است نیت هر فرد در کاری که انجام می دهد مهم است و باعث مانا شدن آن عمل حتی بعد از او می شود و اگر کسی کاری را انجام دهد و نیت بدی از انجام آن کار داشته باشد (مثلا ماهواره را بسازد تا دیگران به فساد بیافتند) باعث می شود اگر کسی با آن وسیله گناهی انجام دهد برای آن فرد(سازنده) نیز نوشته شود چون نیت او در طول زمان های بعد نیز جاری است.(همان گونه که اگر کسی وسیله خوبی بسازد و نیت خیر هم داشته باشد تا قیامت کسانی که بر طبق آن رسم کاری انجام دهد برای آن فرد اول هم ثواب نوشته می شود)

روایت هم به این مضمون اشاره دارند:« من سن في الإسلام سنة حسنة فله أجرها، وأجر من عمل بها بعده، من غير أن ينقص من أجورهم شيء، ومن سن في الإسلام سنة سيئة كان عليه وزرها، ووزر من عمل بها من بعده، من غير أن ينقص من أوزارهم شيء»(9) اما در مورد خود آن کار (در سطر های قبل در باره نیت فاعل سخن گفتیم) جدای از نیت فاعل عملکرد دیگران نسبت به آن فعل به خود آن افراد بستگی دارد و گناه و ثواب آن عمل را برای او نمی نویسند : قرآن می فرماید: «وَ لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ اُخْرَی»(10) گناه کسی را برای دیگران نمی نویسند کسی که یک چاقویی ساخته این چاقو می تواند وسیله قصابی حیوانات اهلی برای خوراک انسان ها قرار بگیرد و یا آلت قتل در دست یک فرد جنایت کار. عملکرد دیگران به حساب آن فرد نوشته نمی شود.

ساختن وسائلی که قابل استفاده در کار خوب و یا بد است (وسائل مشترکه؛ مثل چاقو) جایز است چرا که این فرد مکلف است که می تواند تصمیم بگیرد که این وسیله را در کار خوب استفاده کند یا در کار بد. و اگر کسی آن را در کار بد استفاده کرد گناهی برای سازنده آن نخواهد بود. اما ساختن چیزهایی که استفاده دائمی آن و یا اغلبی آن در گناه است جایز نبوده و اگر کسی آن را با علم به این که استفاده اغلبی آن در گناه است آن وسیله را بسازد در گناه کسانی که از این وسیله استفاده کرده اند شریک خواهد بود. مانند کسانی که آلات قمار را می سازند و یا شراب درست می کنند و یا سحر و جادو و طلسم آموزش می دهند و یا...

البته این مطلب کاری به جامعه آماری ندارد چه بسا کسی وسیله ای را برای استفاده درست مردم اختراع کرده و بعد از مدتی همه مردم از آن در کار شر و ناپسند استفاد می کنند و این استفاده نابجای آنها به حساب آن مخترع نوشته نمی شود چرا که ده ها استفاده مشروع دیگر این وسیله دارد که مردم آن را کنار گذاشته اند.

پی نوشت ها:

1- غاشیه: 26 و 25.

2-منسوب به جعفر بن محمد، امام ششم (عليه السلام)، مصباح الشریعه، اعلمی، ص 53.

3- قمى، على بن ابراهيم‏، تفسیر قمی، دار الکتاب، ج1، ص 304.

4- معانی الاخبار، صدوق، اسلامیه ، 202. 5- کهف: 30. 6- زلزال:8.

7- طباطبایی،تفسیر المیزان، اسلامیه، ج20، ص260.

8- شورا: 20.

9- مسلم، صحیح مسلم، موسسه عز الدین، ج8، ص 61.

10- انعام:64.