جمع بندی امکان جعل سلسله روات

پرسش: آیا جاعلان حدیث علاوه بر وضع حدیث بر وضع سند احادیث نیز دست زده اند؟
پاسخ:

در اینکه اسناد احادیث نظام خاصی داشته است و راویان ممتاز و شاخص و قابل اعتماد برای حراست از گنجینه معارف نبوی و معصومان از آن تبعیت می کردند و حدیث را امانتی می دانستند که می بایست بدون هیچ گونه تحریف و تغییر منتقل شود، تردیدی نیست. اما در اینکه چه کسانی این مطلب را مراعات می کردند و چه کسانی مراعات نمی کرده اند و اساسا چه نظارتی بر چنین فعالیت هایی وجود داشته است باید گفت هیچ گونه شاهدی بر نظارت دقیق و ضابطه مند وجود ندارد. بلکه تنها چیزی که می توان گفت این است که تعدادی از راویان که از تقوی و طهارت روحی برخوردار بوده اند و اغراض دنیوی یا تعصب های نامعقول آنان را احاطه نکرده است تلاش بر حراست همه جانبه از روایات داشته اند و عده ای دیگر نیز که نان به نرخ روز می خورده اند یا أغراض دیگری از حدیث نگاری داشته اند هرگونه که خواسته اند در روایات دست برده و گاهی با جعل سند و گاهی با جعل متن اهداف خود را دنبال کرده اند. از این رو برخی از صاحب نظران در عرصه حدیث به شیوه های متعددی در باب جعل احادیث اشاره کرده اند که در اینجا به نقل کلام آنان بسنده می شود.

• شيوه‏ هاى وضع‏

• وضع جزئى‏

• وضع كامل‏

• وضع مجموعى‏

• دسّ و تخليط