جمع بندی نکاتی برای بهره بردن بیشتر از سفر کربلا

پرسش:
احتراما اینجانب جوانی 32 ساله می باشم ( مرد و گناهکار) که برای اولین بار عازم سفر کربلای معلی می‌باشم. خواهشمند است جهت بهره برداری هر چه بیشتر از این سفر بنده را راهنمایی نمایید.

پاسخ:
خوشا به سعادتتان که توفیق چنین زیارتی نصیبتان گشته است. امیداوریم یک زیارت مقبول نصیبتان بگردد.
قبل از هر چیز سعی بر یک توبه واقعی نسبت به خطاهای خود داشته باشید.
دو رکعت نماز بخوانید مانند نماز صبح، به نیت نماز توبه . بعد از سلام سر را به سجده بگذارید و بعد از صلوات 7 مرتبه استغفار کنید و به خدا و خودتان قول جدی بدهید که چنین خطایی را تکرار نمی کنید و دوباره صلوات بفرستید. وقتی در این تصمیم جدی باشید، مطمئن باشید هنوز سر از سجده بر نداشته پاک خواهید شد. در قرآن کریم خداوند می فرمایند:

«مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ‏ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحيما (1)
كسى كه توبه كند و ايمان آورد و عمل صالح انجام دهد كه خداوند گناهان اين گروه را به حسنات تبديل مى‏كند و خداوند آمرزنده و مهربان است.»

دين مبين اسلام براي زيارت پيشوايان معصوم(علیهم السلام) آداب زيبا و پرمعنايي بيان شده است كه به برخي از آنها اشاره مي‌شود:

1. غسل زيارت

برای حضور در حرم، و زیارت اهل بیت (علیهم السلام) زائر باید پاک باشد، هم پاکی ظاهری، و هم طهارت درونی. غسل زیارت از آنجا که به عنوان یک عمل عبادی انجام می گیرد، علاوه بر تمیزی جسم و لباس، طهارت روح و روان را هم در پی دارد. هم قبل از آغاز سفر زیارتی و هنگام بیرون رفتن از خانه و شهر و بیش از شروع مسافرت مستحب است، هم قبل از تشرف به حرم های مطهّر معصومان (علیهم السلام)

ادب زائر اقتضا مي‌كند كه با غسل در محضر امام معصوم (علیه السلام) حضور يابد. به همين سبب در احاديث اسلامي بر «غسل زيارت» براي زيارت معصومان (علیهم السلام) تأكيد شده است. يكي از اصحاب امام صادق(علیه السلام) مي‌گويد كه محضر مبارك امام عرض كردم: «برخي اوقات كه به زيارت قبر حضرت حسين بن علي(علیه السلام) مي‌رويم و به علت سرما يا غير آن، غسل زيارت بر ما مشكل است، چه كنيم؟»

حضرت فرمود: «مَنِ اغْتَسَلَ فِي الْفُرَاتِ وَ زَارَ الْحُسَيْنَ (علیه السلام) كُتِبَ لَهُ مِنَ الْفَضْلِ مَا لَا يُحْصَى فَمَتَى مَا رَجَعَ إِلَى الْمَوْضِعِ الَّذِي اغْتَسَلَ فِيهِ تَوَضَّأَ وَ زَارَ الْحُسَيْنَ (علیه السلام) كُتِبَ لَهُ ذَلِكَ الثَّوَاب (2) كسي كه در فرات غسل و حسين(علیه السلام) را زيارت كند برايش به اندازه‌اي فضيلت نوشته مي‌شود كه قابل شمارش نيست و وقتي برگردد به جايي كه غسل كرده است و اين بار وضو بگيرد و حضرت را زيارت كند، همان ثواب و فضيلت براي او نوشته مي‌شود.»
همچنين اين غسل در آخرين مرتبه حضور در زيارت نيز سفارش شده است.
بنابراین حتما در محل اقامت خود، قبل از ورود به حرم، غسل زیارت را داشته باشید.

2-. لباس تمیز و آراستگی و خوش بویی
از آنجا که حالت روحی و جسمی و ظاهر و باطن در یکدیگر تأثیر متقابل دارند، نوع لباس و وضع ظاهری زائر در پدید آمدن حال مناسب روحی و ایجاد نشاط معنوی مؤثر است. لباس تمیز و در حد امکان نو هم همین اثر روحی را دارد. به علاوه، حرمت گذاری به شخصیتی که به دیدارش می رویم، بخشی هم در آراستگی ظاهر و مرتب و معطّر بودن لباس و سر و وضع جلوه می کند.

3-وقار و طمأنینه

آرامش و وقار ظاهری، نشانی طمأنینه درونی است. رفتار شتاب زده هم گویی باطن آشفته و نابسامان است. در توصیه ی مربوط به زیارت آمده است که: با وقار و آرامش راه بروید، قدم ها را کوچک بردارید، حالت طمأنینه داشته باشید، با حالت ذکر و تسبیح و تکبیر، وارد حرم و مزار شوید. ینها جهات شکلی و آداب ظاهری است که در باطن و درون زائر هم اثر می گذارد.

4-خضوع و خشوع

از جمله آداب زیارت، داشتن خضوع و خشوع هنگام زیارت است. خشوع، حالتی قلبی و درونی است که از معرفت و محبت به یک مقام و شخصیت در دل یجاد می شود. تأثیر عظمت او در قلب، حالتی پدید می آورد که رعایت احترام در ظاهر را در پی دارد؛ حتی نوع ایستادن، نشستن، نگاه کردن، سخن گفتن، وارد و خارج شدن، همه تحت تأثیر آن حالت درونی است. پس خشوع قلبی، خضوع اعضا و جوارح را پدید می آورد. این هم از نمونه های دیگر «تأثیر درون بر برون» است.

هر چه معرفت به مقام پیشوا زیادتر باشد، خشوع دل هم عمیق تر و بیشتر و رعیت ادب و خضوع ظاهری هم افزون تر خواهد شد. اینکه بعضی هنگام خروج از حرم، عقب عقب می روند و حاضر نیستند پشت به ضریح کنند و بیرون روند، جلوه ی از همین خضوع و ادب ظاهری است که ریشه در درون دارد. همچنان که در نماز، اگر حضور قلب باشد، رعایت وقار ظاهری را در پی خواهد داشت، در زیارت هم چنین است. در زیارتگاه ها تنها با جسم و بدن به یک امام معصوم نزدیک نمی شویم، بلکه قرب روحی هم باید پیدا کنیم. زائر باید خود را در محضر امام حس کند و امام را ناظر و مراقب رفتارش ببیند و چنین تصور کند که از راه دور آمده و اجازه یافته به حضور معصوم برسد. در ین حال، چه حالتی خواهد داشت؟

به علاوه، وقتی تربت پاک و مطهّر ولی خدا مقدس است، زائر باید به تناسب قداست مکان و جایگاه شئون آنجا را رعایت کند.

4-ذکر تکبیر و تسبیح

از آدابی که برای زیارت مرقد های مطهر بیان شده، گفتن تکبیر و لا اله الا الله، هنگام تشرّف است. یاد خدا و حمد و ستایش او و ذکر توحید و تسبیح و تنزیه، هم توجّه دادن به عظمت خداوند است؛ چرا که عظمت چنین شخصیت هایی در عبودیت و تواضع در پیشگاه خداست، هم نوعی تعدیل نگاه و توجه انسان زائر است تا درباره پیشویان الهی، دچار غلّو نشود و نسبت های غلّو آمیز ندهد و محوریت توحید در همه مسائل حفظ شود.

3. اذن ورود، هنگام داخل شدن
ادب اقتضا مي‌كند براي ورود به محضر هر بزرگي اجازه گرفته شود؛ به ويژه آنكه آن بزرگ، امام معصوم باشد؛ چرا كه اين بزرگواران (در حال حيات و ممات) ما را مي‌بينند و سخن ما را مي‌شنوند و سلام ما را نيز پاسخ مي‌دهند؛ چنان‌كه در زيارت امام حسين(علیه السلام) مي‌گوييم: «اَيَا أَبَا عَبْدِ اللهِ أَشْهَدُ أَنَّكَ تَشْهَدُ مَقَامِي وَ تَسْمَعُ كَلَامِي وَ أَنَّكَ حَيٌّ عِنْدَ رَبِّكَ تُرْزَقُ فَاسْأَلْ رَبَّكَ وَ رَبِّي فِي قَضَاءِ حَوَائِجِي؛(3) يا ابا عبدالله! گواهي مي‌دهم كه تو مرا مي‌نگري و سخنم را مي‌شنوي و تو نزد پروردگارت زنده‌اي و روزي مي‌خوري. پس از پروردگار خودت و پروردگار من برآورده شدن حاجاتم را بخواه.»

با اين معرفت و شناخت هنگام ورود به حرم، مي‌گوييم: «اللهُمَّ إِنِّي قَدْ وَقَفْتُ عَلَى بَابِ بَيْتٍ مِنْ بُيُوتِ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ قَدْ مَنَعْتَ النَّاسَ الدُّخُولَ إِلَى بُيُوتِهِ إِلَّا بِإِذْنِ نَبِيِّكَ فَقُلْتَ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُم...؛ (4) بار‌الها! اكنون بر در خانه‌اي از خانه‌هاي پيامبر و آل او ـ كه بر او و آنها درود باد ـ ايستاده‌ام و تو (خدا) مردم را از ورود به خانه‌های پيامبر منع كردي؛ مگر با اجازه پيامبرت و گفتي: اي كساني كه ايمان آورده‌ايد! در خانه‌هاي پيامبر داخل نشويد تا اينكه به شما اجازه داده شود...»

4. بوسيدن درگاه مقدس و ضريح امام
گرچه بوسيدن و تبرك جستن به ضريح، نيكو است؛ اما بايد به خاطر داشت اين امر باعث اذيت و آزار ديگران نشود؛ چرا كه آزار ساير زوار، حرام و تبرك جستن به ضريح، تنها مستحب است.

5. دعا كردن و خواستن حاجات
يكي از زمانهاي استجابت دعا، پس از نماز زيارت است. مناسب است زائر حاجات خود را از خداوند متعال بخواهد و صاحب قبر را نزد خداوند شفيع قرار دهد و خداوند رابه مقام آنان سوگند دهد كه حاجاتش را برآورده سازد. (5)
چنانچه دعايي بعد از زيارت وجود داشت؛ مانند: دعاي بعداز زيارت امام هشتم(علیه السلام) يا دعاي عالية المضامين و يا دعاي بعد از زيارت اميرمؤمنان(علیه السلام)؛ بهتر است ابتدا آن را بخواند و سپس درخواست خود را بيان كند.
خصوصا در حرم امام حسین (علیه السلام) دعا تحت قبه حضرت موضوعیت دارد و از مکان های مورد استجابت دعاست. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در مورد امام حسین (علیه السلام) می فرمایند: «أَلَا وَ إِنَّ الْإِجَابَةَ تَحْتَ‏ قُبَّتِهِ‏ وَ الشِّفَاءَ فِي تُرْبَتِهِ وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْده
(6) بدانید که اجابت دعا، زیر گنبد حرم او و شفاء در تربت او، و امامان (علیهم السلام) از فرزندان اوست»

6. آرامش در حرم
آرامش در اماكن متبركه باعث ارتباط بهتر و بيش‌تر با خداي منان است. در چنين فضايي، خواندن دعا و صلوات با صداي بلند، باعث بر هم زدن آرامش و ارتباط معنوي ساير زائران مي‌‌شود.

7. طولاني نشدن زيارت
از مهم‌ترين آداب زيارت آن است كه مدت حضور در حرم طولاني نشود تا شدت شوق براي زيارت دوباره بيش‌تر شود.
اميرمؤمنان (علیه السلام) مي‌فرمايد: «مَنْ كَثُرَتْ زِيَارَتُهُ قَلَّتْ بَشَاشَتُه؛(7) هر كه زيارت او طولاني شود، گشاده‌رويي او [و شوق حضورش در حرم] كم خواهد شد.»
بهتر است كه زائران به جاي توقف طولاني، دفعات حضور در حرم را زياد كنند تا هماره ذوق و شوق زيارت در وجودشان باقي بماند.

8. توجه به مضامين زيارتنامه
با نگرش عميق در زيارتنامه‌ها اين نكته به دست مي‌آيد كه مقام و عظمت ائمه(علیهم السلام) در پيشگاه خداوند متعال به سبب آن است كه خود را بنده و عبد او مي‌دانسته‌اند.
ما نيز هنگام خواندن زيارتنامه، پس از شهادت به يگانگي خداوند، آنان را واسطه بين خود و خداوند قرار مي‌دهيم؛ چرا كه خداوند اينان را بسيار دوست مي‌دارد و دعايشان را در حق ما به اجابت مي‌رساند.

9. خواندن نماز زيارت
خواندن حداقل دو ركعت نماز زيارت و اهداي ثواب آن به امام از آداب حضور در حرم است كه بهتر است بالاي سر امام خوانده شود.
ورود با پاي راست و خروج با پاي چپ، تكبير گفتن هنگام ديدن قبر مطهر پيش از شروع خواندن زيارتنامه، خواندن زيارتنامه هنگام تشرف به اماكن مقدس،‌ ايستاده خواندن زيارتنامه، رو به روي ضريح و پشت به قبله بودن هنگام خواندن زيارتنامه، تلاوت قرآن و هديه ثواب آن به امام (علیه السلام) از ديگر آداب زيارت است كه بر آن تأكيد شده است. (8)
علاوه بر آنچه بيان شد برخي زيارتگاهها همچون حرم حسيني آداب خاصي دارد كه شايسته است زائران به آن توجه كنند.

10.زيارت نيابي
شريك كردن ديگران در ثواب زيارت از جمله اموري است كه ائمه اطهار(علیهم السلام) بدان اشاره كرده‌اند.
امام صادق(علیه السلام) مي‌فرمايد: «لَوْ أَشْرَكْتَ أَلْفاً فِي حَجَّتِكَ لَكَانَ لِكُلِّ وَاحِدٍ حَجٌّ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ حَجَّتِكَ شَيْ‏ء؛(9) اگر هزار نفر را در ثواب حج خود شريك كني، براي هر كدام آنها ثواب يك حج نوشته مي‌شود بدون آنكه از ثواب حج تو چيزي كم شود.»
لذا می توان به زيارت نيابي از طرف معصومان (علیهم السلام) پدر و مادر، ملتمسین دعا و اموات پرداخت.

11. زیارت وداع و خداحافظی
از آداب زیارت، وداع در آخرین روز یا آخرین لحظات است. برای زائری که ایامی در جوار یک مرقد مقدّس به سر برده و بارها به زیارت مشرف شده است، دل کندن از شهر محبوب دشوار است.
حسّ و حال زائر هنگام وداع، باید به گونه ی باشد که دستاوردهای نفیسی از این زیارت برداشته و حال او بهتر از گذشته شده باشد و با انسی که به حرم و صاحب حرم پیدا کرده، وداع برایش مشکل باشد، ولی به هر حال خداحافظی هنگام برگشت، جزء آداب مسافرت و زیارت است و نشانی احترام به صاحب خانه و صاحب مرقد.
انشاء الله موفق باشید.

پی نوشت:
1. فرقان/70.
2. وسائل الشيعه، شيخ حر عاملي، مؤسسه آل البيت(ع)، قم، 1409 ق، ج14، ص489.
3. بحار الانوار، علامه مجلسي، مؤسسة الوفاء، بيروت 1404ق، ج97، ص295 و مفاتيح الجنان، شيخ عباس قمي، انتشارات كتابخانه صدر، دوم، 1376 ش، شانزدهم از آداب زيارت امام حسين(ع).
4.بحار الانوار، ج99، ص145.
5. برگرفته از كتاب فلسفه زيارت و آيين آن، مرتضي جوادي، مركز نشر اسراء، قم، اول، 1382 ش، ص206.
6.خزاز رازى، على بن محمد،كفاية الأثر في النصّ على الأئمة الإثني عشر، بيدار، قم‏، 1401 ق‏، ص17.
7. غرر الحكم، تميمي آمدي، انتشارات دفتر تبليغات، قم، 1366 ش، ص433.
8.همان، آداب زيارت.
9.من لا يحضره الفقيه، شيخ صدوق، جامعه مدرسين، قم، سوم 1413 ق، ج2، ص223.