جمع بندی ترس کودکان

سلام
طبق تعریف روانشناسی، «ترس» واکنشی به یک خطر واقعی یا خیالی است که تعادل درونی را مختلّ می کند. کودکان در سنین مختلف ترس های متفاوتی دارند و ترس کودک با سنّ او تغییرمی کند. پس ترسیدنِ کودک همیشه غیرطبیعی نیست. در سنین 2 تا 5 سالگی ترس از حیوانات، تاریکی و ترس از تنهایی بروز می کند.

در مورد علت بروز ترس، نظریه های مختلفی مطرح شده است. یکی از این نظریه ها «شرطی شدنِ ترس» است. در این نظریه، وقتی عامل خُنثی با یک عامل آسیب زا همزمان وجود داشته باشد، ترس از عامل آسیب زا به عامل خنثی منتقل می شود. مثال بارز این مسأله در فرزند شما دیده می شود. فرزند شما قبلا از خوابیدن در خانه خودتان ترسی نداشت. اما بعد از مدتی از خوابیدن در خانه شما دچار ترس می شود و در خانه مادرتان راحت می خوابد. چرا؟ زیرا به احتمال زیاد وقتی در خانه خودتان (عامل خنثی) خوابیده است، یکی دو بار اتفاقی ترساننده (عامل آسیب زا) برایش ایجاد شده است و این ترس از آن عامل آسیب زا به عامل خنثی (خانه شما) منتقل شده است. اگر در خانه مادرتان هم عاملی آسیب زا _ مثلا حرف زدن و ترسیدنِ مادرتان از جنّ و غیره_ به وجود آید، این ترس به خانه مادرتان نیز منتقل می شود و فرزندتان در خانه مادرتان نیز راحت نمی خوابد.

نظریه دوم درباره ایجاد ترس، «الگوگیریِ ترس از دیگران» است. الگوگیری معمولا ریشه بسیاری از ترس ها در کودکی است. وقتی کودک می بیند مادرش از گربه یا پرنده یا تاریکی می ترسد، او نیز یادمی گیرد که از این موضوعات بترسد. الگوگیری تنها به مشاهده افراد زنده و حاضر محدود نمی شود. کودکی که فیلم ها و کارتون های ترسناک می بیند، می آموزد که از موضوعات این فیلم و کارتون ها باید بترسد. همچنین کودکی که قصه ها و داستان های خیالی درباه ترس از جنّ و هیولا می شنود، ترس از این مسائل را یاد می گیرد. این ترس ها علاوه بر الگوگیری، گاهی تشویق و تقویت می شوند.

ادامه دارد...

برای کاهش ترس فرزندتان و در نهایت از بین بردن آن، شما و همسرتان توصیه های زیر را انجام دهید:

- به احساسات کودکتان احترام بگذارید. او را به خاطر ترسیدن تحقیر و سرزنش نکنید. از سوی دیگر بی توجهّی به موضوعی که دخترتان را می ترساند نیز کمکی به حلّ موضوع نمی کند.
- وقتی فرزندتان از چیزی می ترسد، واکنش شدید نشان ندهید. واکنش شدیدِ شما به آن موضوع و ترس از آن اعتبارِ بیشتری می دهد و باعث می شود ترسِ فرزندتان کاهش نیابد.
- بیش از حدّ از فرزندتان مواظبت نکنید. اجازه دهید دخترتان خودش از چیزی که می ترسد دوری کند.

- از دخترتان بخواهید در مورد علّت ترسش صحبت کند و شما نیز در مورد مسأله ای که از آن ترسیده با او حرف بزنید.
- وقتی دخترتان با سراسیمگی از خواب بیدار می شود، او را مجبور نکنید به تنهایی بخوابد. همان موقع یا صبح در مورد خوابی که دیده، با او صحبت کنید. این صحبت کردن به کودک کمک می کند موقعیت خود را پیداکند و متوجه شود که خطری او را تهدید نمی کند.
- فرزندتان را مجبور نکنید با موضوعی که از آن می ترسد، روبرو شود. مثلا اگر دخترتان از تاریکی می ترسد، وادارش نکنید به تنهایی به اتاق تاریک برود.
- شجاعت های دخترتان، هر چند کوچک باشد، را تشویق کنید. لازم نیست حتما برای هر بار شجاعت، هدیه ای بدهید؛ بلکه تشویق زبانی برای افزایش شجاعتِ دخترتان کافی است.

- به فرزندتان یادآوری کنید که قبلا هم از بعضی چیزها می ترسیده است و بعد از مدتی که بزرگ تر شده، آن ترسش از بین رفته است و ترس ها همیشگی و دائمی نیستند.
- بچه ها قدرت تخیل قدرتمندی دارند. برای رهایی از موجودات خیالی کودک می تواند از ابزارهای تخیلی استفاده کند. به دور از چشم فرزندتان یک جعبه کوچک تهیه کنید. وقتی خواب بد می بیند، درباره چیزی که در خواب دیده، از او سؤال کنید و بعد جعبه را به او نشان دهید و به او بگویید:"بیا خوابت رو از سرت بگیریم و توی این جعبه زندانی کنیم". سپس در جعبه را محکم ببندید و در جایی دور از چشم فرزندتان پنهان کنید. این راهکار به آرام شدن فرزندتان کمک می کند.

- در مورد موجوداتی مانند جنّ و نیز موجودات خیالی مانند هیولا با فرزندتان صحبت نکنید. اگر به صورت اتفاقی فرزندتان از کسی یا جایی این موضوعات را شنید، ابتدا واکنش شدید به گوینده نشان ندهید و دعوا راه نیاندازید. زیرا این کار نیز به ترس کودک از آن موضوع اعتبار می دهد و آن را تأیید می کند. بلکه در مورد آن موضوع با فرزندتان به آرامی صحبت کنید. مثلا به او بگویید که این موجودات واقعیت ندارند و خیالی هستند. یعنی در دنیای خارج ما چیزی به اسم هیولا نداریم و اینکه در داستان ها اسم هیولا آورده می شود، فقط برای بازی و سرگرمی و اَلَکی است. درست مثل پری دریایی یا اسب تک شاخ که در دنیای واقعی وجود ندارند و فقط در قصه ها برای سرگرم کردن بچه ها و یاددادن بعضی مسائل _ مانند خوبی کمک کردن به دیگران_ از این موجودات خیالی اسم برده می شود.

- وقتی کودکی از چیزی می ترسد و پدر و مادرش به دنبال درمان این ترس هستند، اگر عاملی که ترس را ایجادمی کند وجود داشته باشد، درمان فایده ای نخواهد داشت. مثلا مادرش که همیشه ترس از وجود جنّ در خانه اش دارد، فرزندش ترسِ خود را حفظ می کند؛ زیرا الگوهای رفتاریِ مادر و حرف هایی که درباره جنِ به زبان می آورد و ترسی که ناخودآگاه به نمایش می گذارد، خیلی قوی تر از اقدامات درمانی هستند و اثراتِ راهکارهای درمانی را از بین می برند.
- خونسردی خود را در برخورد با این مشکل حفظ کنید. این بدان معنا نیست که اصلا کاری برای حلّ مشکل انجام ندهید. اگر در حلّ این مشکل عجله نمایید، باعث می شود ترسِ فرزندتان افزایش یابد. ترس های کودکان به تدریج ازبین می روند و پدر و مادر با خونسردی و حفظ آرامش می توانند این ترس ها را کاهش دهند.

- اگر ترس فرزندتان خیلی زیاد است، به همراه فرزند و همسرتان به یک متخصّصِ رواشناسیِ بالینیِ کودکان مراجعه نمایید.

جن ها، نسبت به انسان ها از رتبۀ وجودی پایین تری برخوردار هستند. بنابراین هیچ وقت یک جن نمی تواند بر انسان مؤمن مسلط شود. آن ها کوچکتر از آن هستند که بخواهند و بتوانند مؤمنی را آزار دهند. تنها افرادی که از جنّ های کافر و بی ایمان پیروی نمایند، راه را برای تسلّط و آزارِ آنها باز می کنند. خداوند متعال در سوره مبارکه حِجر، آیه شریفه 42 خطاب به شیطان که جنّ است، می فرماید: ( إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوِينَ ) یعنی«بر بندگانم تسلّط نخواهى یافت، مگر گمراهانى که از تو پیروى مى‏ کنند».

در کنار رعایت توصیه ها و راهکارهای بالا و ادامه دادن به خواندن سوره های مبارکه ناس، فلق، کافرون و توحید، می توانید برای اطمینان از در امان ماندن از هر موجودی، حِرز حضرت امام رضا (صلوات الله و سلامه علیه) که در بخش حاشیه کتاب مفاتیح الجنان با عنوان «رقعة الجَیب» ذکر شده را بنویسید و در یک پارچه کوچک (به اندازه یک سکّه) قرار دهید و موقعی که فرزندتان می خوابد، به بازویش ببندید. من به اینکه جن ها فرزندتان را آزار می دهند اعتقادی ندارم. این (نوشتن حرز امام رضا علیه السلام) را فقط برای اطمینانِ شما می گویم. در مورد حِرز حضرت امام رضا (صلوات الله و سلامه علیه) باید بگویم که خود من اثر این حرزِ شریف را در دفع بلا به چشم دیده ام.

پرسش:

دختری چهار ساله دارم. هفته پیش با دخترم به قبرستان رفتیم. از آن زمان، نیمه شب ها در خواب جیغ می کشد و مدام می گوید:«بهش بگو بره». بعد از سه شب، دخترم را به خانه مادرم بردم. در خانه مادرم آرام می خوابد. بعضی می گویند:" جن های کافر دخترت را اذیت می کنند و باید او را پیش جن گیر ببری". من سوره های موسوم به چهار قُل را می خوانم و از دخترم می خواهم با من تکرار کند. نمی دانم چه کار کنم. لطفا کمکم کنید.

پاسخ:

طبق تعریف روانشناسی، «ترس» واکنشی به یک خطر واقعی یا خیالی است که تعادل درونی را مختلّ می کند. کودکان در سنین مختلف ترس های متفاوتی دارند و ترس کودک با سنّ او تغییرمی کند. پس ترسیدنِ کودک همیشه غیرطبیعی نیست. در سنین 2 تا 5 سالگی ترس از حیوانات، تاریکی و ترس از تنهایی بروز می کند.
در مورد علت بروز ترس، نظریه های مختلفی مطرح شده است. یکی از این نظریه ها «شرطی شدنِ ترس» است. در این نظریه، وقتی عامل خُنثی با یک عامل آسیب زا همزمان وجود داشته باشد، ترس از عامل آسیب زا به عامل خنثی منتقل می شود. مثال بارز این مسأله در فرزند شما دیده می شود. فرزند شما قبلا از خوابیدن در خانه خودتان ترسی نداشت. اما بعد از مدتی از خوابیدن در خانه شما دچار ترس می شود و در خانه مادرتان راحت می خوابد. چرا؟ زیرا به احتمال زیاد وقتی در خانه خودتان (عامل خنثی) خوابیده است، یکی دو بار اتفاقی ترساننده (عامل آسیب زا) برایش ایجاد شده است و این ترس از آن عامل آسیب زا به عامل خنثی (خانه شما) منتقل شده است. اگر در خانه مادرتان هم عاملی آسیب زا _ مثلا حرف زدن و ترسیدنِ مادرتان از جنّ و غیره_ به وجود آید، این ترس به خانه مادرتان نیز منتقل می شود و فرزندتان در خانه مادرتان نیز راحت نمی خوابد.

نظریه دوم درباره ایجاد ترس، «الگوگیریِ ترس از دیگران» است. الگوگیری معمولا ریشه بسیاری از ترس ها در کودکی است. وقتی کودک می بیند مادرش از گربه یا پرنده یا تاریکی می ترسد، او نیز یادمی گیرد که از این موضوعات بترسد. الگوگیری تنها به مشاهده افراد زنده و حاضر محدود نمی شود. کودکی که فیلم ها و کارتون های ترسناک می بیند، می آموزد که از موضوعات این فیلم و کارتون ها باید بترسد. همچنین کودکی که قصه ها و داستان ها خیالی درباه ترس از جنّ و هیولا می شنود، ترس از این مسائل را یاد می گیرد. این ترس ها علاوه بر الگوگیری، گاهی تشویق و تقویت نیز می شوند.

برای کاهش ترس فرزندتان و در نهایت از بین بردن آن، شما و همسرتان توصیه های زیر را انجام دهید:

- به احساسات کودکتان احترام بگذارید. او را به خاطر ترسیدن تحقیر و سرزنش نکنید. از سوی دیگر بی توجهّی به موضوعی که دخترتان را می ترساند نیز کمکی به حلّ موضوع نمی کند.
- وقتی فرزندتان از چیزی می ترسد، واکنش شدید نشان ندهید. واکنش شدیدِ شما، به آن موضوع و ترسِ از آنْ اعتبارِ بیشتری می دهد و باعث می شود ترسِ فرزندتان کاهش نیابد.
- بیش از حدّ از فرزندتان مواظبت نکنید. تا حدّ امکان اجازه دهید دخترتان خودش از چیزی که می ترسد دوری کند.
- از دخترتان بخواهید در مورد علّت ترسش صحبت کند و شما نیز در مورد مسأله ای که از آن ترسیده با او حرف بزنید.
- وقتی دخترتان با سراسیمگی از خواب بیدار می شود، او را مجبور نکنید به تنهایی بخوابد. همان موقع یا صبح در مورد خوابی که دیده، با او صحبت کنید. این صحبت کردن به کودک کمک می کند موقعیت خود را پیداکند و متوجه شود که خطری او را تهدید نمی کند.

- فرزندتان را مجبور نکنید با موضوعی که از آن می ترسد، روبرو شود. مثلا اگر دخترتان از تاریکی می ترسد، وادارش نکنید به تنهایی به اتاق تاریک برود.
- شجاعت های دخترتان، هر چند کوچک باشد، را تشویق کنید. لازم نیست حتما برای هر بار شجاعت، هدیه ای بدهید؛ بلکه تشویق زبانی برای افزایش شجاعتِ دخترتان کافی است.
- به فرزندتان یادآوری کنید که قبلا هم از بعضی چیزها می ترسیده است و بعد از مدتی که بزرگ تر شده، آن ترسش از بین رفته است و ترس ها همیشگی و دائمی نیستند.
- بچه ها قدرت تخیل قدرتمندی دارند. برای رهایی از موجودات خیالی کودک می تواند از ابزارهای تخیلی استفاده کند. به دور از چشم فرزندتان یک جعبه کوچک تهیه کنید. وقتی خواب بد می بیند، درباره چیزی که در خواب دیده، از او سؤال کنید و بعد جعبه را به او نشان دهید و به او بگویید:"بیا خوابت رو از سرت بگیریم و توی این جعبه زندانی کنیم". سپس در جعبه را محکم ببندید و در جایی دور از چشم فرزندتان پنهان کنید. این راهکار به آرام شدن فرزندتان کمک می کند.

- در مورد موجوداتی مانند جنّ و نیز موجودات خیالی مانند هیولا با فرزندتان صحبت نکنید. اگر به صورت اتفاقی فرزندتان از کسی یا جایی این موضوعات را شنید، ابتدا واکنش شدید به گوینده نشان ندهید و دعوا راه نیاندازید. زیرا این کار نیز به ترس کودک از آن موضوع اعتبار می دهد و آن را تأیید می کند. بلکه در مورد آن موضوع با فرزندتان به آرامی صحبت کنید. مثلا به او بگویید که این موجودات واقعیت ندارند و خیالی هستند. یعنی در دنیای خارج ما چیزی به اسم هیولا نداریم و اینکه در داستان ها اسم هیولا آورده می شود، فقط برای بازی و سرگرمی و اَلَکی است. درست مثل پری دریایی یا اسب تک شاخ که در دنیای واقعی وجود ندارند و فقط در قصه ها برای سرگرم کردن بچه ها و یاددادن بعضی مسائل _ مانند خوبی کمک کردن به دیگران_ از این موجودات خیالی اسم برده می شود.
- وقتی کودکی از چیزی می ترسد و پدر و مادرش به دنبال درمان این ترس هستند، اگر عاملی که ترس را ایجادمی کند وجود داشته باشد، درمان فایده ای نخواهد داشت. مثلا مادری که همیشه ترس از وجود جنّ در خانه اش دارد، فرزندش ترسِ خود را حفظ می کند؛ زیرا الگوهای رفتاریِ مادر و حرف هایی که درباره جنِ به زبان می آورد و ترسی که ناخودآگاه به نمایش می گذارد، خیلی قوی تر از اقدامات درمانی هستند و اثراتِ راهکارهای درمانی را از بین می برند و خنثی می کنند.

- خونسردی خود را در برخورد با این مشکل حفظ کنید. این بدان معنا نیست که اصلا کاری برای حلّ مشکل انجام ندهید. اگر در حلّ این مشکل عجله نمایید، باعث می شود ترسِ فرزندتان افزایش یابد. ترس های کودکان به تدریج ازبین می روند و پدر و مادر با خونسردی و حفظ آرامش می توانند این ترس ها را کاهش دهند.
- اگر ترس فرزندتان خیلی زیاد است، به همراه فرزند و همسرتان به یک متخصّصِ رواشناسیِ بالینیِ کودکان مراجعه نمایید.

- جن ها، نسبت به انسان ها از رتبۀ وجودی پایین تری برخوردار هستند. بنابراین هیچ وقت یک جن نمی تواند بر انسان مؤمن مسلط شود. آن ها کوچکتر از آن هستند که بخواهند و بتوانند مؤمنی را آزار دهند. تنها افرادی که از جنّ های کافر و بی ایمان پیروی نمایند، راه را برای تسلّط و آزارِ آنها باز می کنند. خداوند متعال در سوره مبارکه حِجر، آیه شریفه 42 خطاب به شیطان که جنّ است، می فرماید: ( إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوِينَ ) یعنی«بر بندگانم تسلّط نخواهى یافت، مگر گمراهانى که از تو پیروى مى‏ کنند».

- در کنار رعایت توصیه ها و راهکارهای بالا و ادامه دادن به خواندن سوره های مبارکه ناس، فلق، کافرون و توحید، می توانید برای اطمینان از در امان ماندن از هر مشکل دردسرسازی، حِرز حضرت امام رضا (صلوات الله و سلامه علیه) که در بخش حاشیه کتاب مفاتیح الجنان با عنوان «رقعة الجَیب» ذکر شده را بنویسید و در یک پارچه کوچک (به اندازه یک سکّه) قرار دهید و موقعی که فرزندتان می خوابد، به بازویش ببندید. من به اینکه جن ها فرزندتان را آزار می دهند اعتقادی ندارم. این (نوشتن حرز امام رضا علیه السلام) را فقط برای اطمینانِ شما می گویم. در مورد حِرز حضرت امام رضا (صلوات الله و سلامه علیه) باید بگویم که خود من اثر این حرزِ شریف را در دفع بلا به چشم دیده ام.