جمع بندی الکاسب حبیب الله

سوال :
مولوی:
گفت آری گر توکل رهبرست *** این سبب هم سنت پیغمبرست
گفت پیغامبر به آواز بلند *** با توکل زانوی اشتر ببند
رمز الکاسب حبیب الله شنو *** از توکل در سبب کاهل مشو
با توجه به اشعار مولوی که در ابیات فوق از دو روایت استفاده کرده است، امکان دارد منبع روائی دو روایت را معرفی کنید وهمین طور تبیینی از روایات هم ارائه دهید؟

پاسخ :
به دو نکته و روایات مورد نظر اشاره می کنم که البته باید در آن دقت نمود :
نکته اول :
اشاره به دو روایتی می کنم که مولوی به آن اشاره کرده است:
1. بعضی از علما، روایت ذیل را منسوب به حضرت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) دانسته اند چنان که صاحب تفسیر مواهب الرحمان می نویسد:
و عن نبینا الاعظم (صلی الله علیه و آله وسلم) الکاسب حبیب الله؛ (1)؛ کاسب دوست خدا ست یعنی کسی که پی فرمان خداوند برای کسب روزی حلال، دست به تلاش می زند و برای دست یافتن معاش از مسیر حق تمام قد می ایستد، حبیب و دوست خداست.
بی تردید در لیست کاسب قرار گرفتن و دوستی با خداوند به همین سادگی نیست و لیاقت می خواهد. لیاقتی که با صداقت و خدمت به مردم محقق می شود و نیاز به وجدانی آگاه و بیدار دارد.
2. وَ دَخَلَ الْأَعْرَابِيُّ إِلَى مَسْجِدِ النَّبِيِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَ عَقَلْتَ نَاقَتَكَ قَالَ لَا قَدْ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ فَقَالَ اعْقِلْهَا وَ تَوَكَّلْ‏ عَلَى اللَّهِ :
یك مرد عرب نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) می‌آید بدون این كه شتر خویش را ببندد، رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلم) به او می‌گوید كه شتر را كجا گذاشته‌ای؟ او پاسخ می‌دهد كه شتر را رها كرده‌ام و به خدا توكل جسته‌ام. پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) به مرد عرب می‌گوید: "اِعِقلها و تَوَكَل" ؛ شترت را ببند و توكل هم بكن.(2)
نکته دوم :
در توضیح آن روایات و این اشعار عرض می کنم:
«توكل در لغت به معنای تكیه كردن و اعتماد كردن بر دیگری است و در اصطلاح، اعتماد بدانچه نزد خدای تعالی است و مایوس شدن از آنچه در دست مردمان است.»
توکل یعنی عنایت ویژه به خدا و عنایات او داشته باشید و این یعنی حرکت کنید و فعالیت داشته باشید تا در جایی که اگر گیر کردید و به نتیجه نرسیدید توکل بر خدا مشکل شما را حل کند نه این که از اول تا آخر بگویید بر خدا توکل کردید و هیچ حرکتی و فعالیتی و جدیتی از خود نشان ندهید و منتظر نتیجه خوب هم باشید.
در ابیات مولانا به دو موضوع مهم و به ظاهر متضاد اشاره می‌ شود و بر اساس سیره و سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله) به خوبی دو بحث ( توكل و تلاش) را در طول هم قرار می‌دهد.
مولوی می‌گوید پیامبر(صلی الله علیه و آله) بر توكلی اشاره دارند كه منافی عمل و تلاش و کوشش نباشد و جدیت و تلاشی را می‌پسندند كه در مسیر توكل به خداوند سبب‌ساز باشد .

________________
1. سید عبدالاعلی سبزواری،مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن،ناشرمطبعه‌الاداب، مؤسسه اهل‌البیت بیروت،مطبعه‌الدیوان،مؤسسه المنار، بیروت،تاریخ نشر۱۴۰۴، ۱۴۰۹، ۱۴۱۴ ه‍.ق،۱۲ جلد از ۳۰ جلدی ، ج 3، ص 170.
2.ديلمى، حسن بن محمد، إرشاد القلوب إلى الصواب( للديلمي)، ناشر الشريف الرضي‏قم‏، سال چاپ 1412 ق‏، چاپ اول‏، ج1 ص 122.