جمع بندی آگاهی خداوند به سرانجام شقاوتمند

[="Tahoma"][="Black"]

سلام بر شما دوست عزیز
نقش پدر و مادر در تولد انسان جدید و به وجود آمدن او، نقش مقدمه ای و تمهیدی است؛ به همین دلیل دانشمندان علت را به دو گونه علت حقیقی و علت معد تقسیم می کنند. منظور از علت حقیقی، چیزی است که معلول حقیقتا به آن وابسته بوده و همیشه همراه معلول است. اما علت معد یا مقدمه ای، چیزی است که زمینه محقق شدن معلول را مهیا می کند و با از بین رفتن چنین علتی، معلول به هستی خود ادامه خواهد داد. بنابراین علت معد باعث آماده شدن معلول برای کسب فیض از علت حقیقی می شود.(1)

نکته دیگر اینکه علم خداوند متعال به اموری که در آینده قرار است اتفاق بیافتد، تعلق می گیرد و البته این به معنای دخالت علم او در اختیار و اراده انسان نیست؛ به تعبیر دیگر او می داند که انسان ها با اختیار خود در دو راهی های زندگی چه انتخابی را خواهند کرد، نه اینکه علم خدا یک چیز باشد و اراده انسان ها از علم او خارج باشد و در صورت اراده کردن امر دیگری توسط انسان ها، نعوذ بالله علم خدا تبدیل به جهل شود! چنین برداشتی ناشی از عدم درک صحیح علم الهی است.

با شناختی که خداوند از بندگان خود دارد، می داند که فلان بنده در واقعه خاصی چه تصمیمی خواهد گرفت که داشتن فرزند نیز مستثنای از این قاعده نیست. حتی ممکن است پدر و مادری بارها قصد فرزنددار شدن بکنند ولی به دلایل گوناگونی این قصد ها تحقق خارجی پیدا نکند اما خداوند متعال قبل از آنها می داند که چندبار قصد می کنند و چندبار این قصدها تحقق خارجی پیدا می کند. بر این اساس، تخلف علم الهی از وقایع خارجی غیر ممکن است و هیچگاه این علم به جهل تبدیل نمی شود.

اما این مطلب منافاتی با اختیار پدر و مادر یا دیگر انسان ها ندارد؛ چرا که اینجا بحث علم پیشین خدا مطرح است که ملازمه ای با اجبار بندگان به کاری ندارد. به تعبیر دیگر اینطور نیست که خدا برای تطابق علمش با وقایع خارجی، انسان ها را مجبور به پیروی از برنامه ای خاص کند، بلکه در تمام انتخابهای انسان که با اراده و اختیار کامل او انجام می شود، خداوند با توجه به علم بی نهایت خویش و دانستن شرایط و احوالات این فرد، علم قطعی به سرانجام افعال و انتخابهای او دارد و این علم به هیچ وجه دخالتی در اختیار او ندارد.

به عنوان مثال منجمی را در نظر بگیرید که با توجه به حرکت سیارات و جایگاه ستارگان، وقوع خسوف یا کسوفی را پیش بینی می کند و این امر در همان زمانی که او پیش بینی کرده بود، محقق می شود. در این مثال آیا علم منجم در خسوف یا کسوف موثر بوده و ماه یا خورشید را مجبور به گرفتگی می کند؟ مسلما نه! او تنها از این واقعه خبر می دهد و با توجه به علمی که دارد به طور یقینی هم خبر می دهد. همین مثال را در مرتبه بسیار بالاتر در مورد خداوند متعال که علمی بی نهایت دارد، جاری کنید، آیا در این صورت عدم مطابقت با علم او سازگار است؟ و آیا چنین علمی سبب اجبار بندگان است؟ پاسخ هر دو سوال منفی است.

بنابراین لازم نیست نیرویی درونی یا بیرونی، پدر و مادر را مجبور به تصمیمی کند که مطابق با علم الهی باشد، بلکه آنها هر کاری از ابتدای زندگی تا به انتهای آن انجام دهند، با توجه به علم بی نهایت الهی قابل پیش بینی صد در صدی و یقینی است و مسلما در این فرض نه علم خدا تبدیل به جهل می شود و نه چنین علمی سبب اجبار آنها با کاری که نمی خواهند، می شود.

پی نوشت:
1. صدر المتالهین، محمد بن ابراهیم، (1981)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، سوم، بیروت، دار احیاء التراث، ج2، ص191.

[/]

با سلام و کسب اجازه از استاد عامل عزیز
نقل قولی که از بنده گرفته شده بود، پای بنده را به این مجال باز کردhappy
ببینید جناب utd قاعده علم به علت، موجب علم به معلول میشود یک قاعد عقلی بوده و تخلف ناپذیر است، تمام آنچه که گفتم که افعال اختیاری انسان بر خلاف علل تجربی قابل پیش بینی نیست به نسبت به انسان هاست؛

مقصود بنده این بود که علل فیزیکی همواره عملکرد یکسان دارند و اگرچه تعبیر جبر برای آنها صحیح نیست اما با مسامحه، مجبور هستند، لذا انسان می تواند از نتیجه آنها آگاه شود چون نتیجه همواره ثابت است، اما علل اختیاری اینچنین نیست، یک انسان میتواند امروز نمازش را قضا کند، اما همین انسان همین نماز را در فردا می تواند توبه کرده و اول وقت بخواند، نظم و یکنواختی خاصی در میان نیست تا بتوان از افعال گذشته، آینده را پیش بینی کرد.

اما قطعا اگر کسی به انسان احاطه داشته باشد می تواند از اختیار او آگاه باشد، ولی چنین احاطه علمی برای ما انسان ها نسبت به یکدیگر به دست نمی آید مگر که از جانب خداوند باشد.

با عذرخواهی مجدد@};-

با سلام و عرض ادب

ضمن احترام به سوال شما بزرگواران، حضور بنده در این تاپیک فقط برای رفع ابهام از سخنی بود که از بنده به میان آمده بود.
به بقیه ابهامات و سوالات کارشناس تاپیک، استاد عامل عزیز پاسخ خواهند داد
ممنونم

[="Tahoma"][="Black"]سلام
بخشی از سوالات را استاد مسلم عزیز زحمت کشید و اما در این موارد:

انسان در زمان تصمیم گیری در مجموعه ای از شرایط خود ساخته و دیگر ساخته قرار می گیرد؛ به تعبیر دیگر گاهی دیگران روی انتخاب انسان تاثیر می گذارند و گاهی نیز خصوصیات دورنی و تربیتی انسان است که در اختیار او موثر است. مواردی که خارج از اختیار اوست و در عین حال تاثیر گذار روی تصمیمات انسان است، تا حدودی بار این تصمیم را تحمل می کند به عنوان مثال کسی که تحت تربیت پدر فاسدی بوده، تا حدودی گناهان او بر عهده پدر است همانطور که اگر پدر صالحی داشت و او را خوب تربیت کرده بود، پدر نیز از اعمال صالح فرزند خود سود می برد. البته میزان دخالت تربیت یا دیگر متغیر هایی که در تصمیم انسان دخالت دارد، خیلی پیچیده است و محاسبه آن امر راحتی نیست، به همین دلیل است که در قیامت حساب انسانها بسیار طول می کشد!
اما در مورد مواردی که انسان با دست خود ایجاد کرده است، مانند شکل دادن اخلاق خوب یا بدی که بعد از چندین سال برای او حالت ملکه ایجاد کرده و به راحتی با توجه به این اخلاق از او افعال خوب یا بد صادر می شود، تمام این امور مستند به خود انسان است و حتی اگر او را مجبور به تصمیمی کند(این مطلب صرف فرض است و انسانی که حتی ملکه خشونت یا دیگر ملکات اخلاقی را داشته باشد، قادر به تصمیم بر خلاف آنها هست) باز هم مستند به مقدماتی است که او در طول زندگی فراهم کرده است و به تعبیر علما «جبر خودساخته منافاتی با اختیار ندارد».

با توجه به مطالب پیشین، این «من» ثابت، خودساخته است و کارهایی که بدون هیچ زحمتی از او صادر می شود مبتنی بر اعمال و رفتار پیشین اوست. البته همانطور که اشاره شد، تمام این اخلاق قابل تغییر است و حتی اگر تغییر هم نکند، فرد مجبور به انتخاب الف یا ب نیست، بلکه در این شرایط هم اختیار می تواند انتخاب دیگری را رقم بزند.
[/]

[="Tahoma"][="Black"]سلام مجدد

در این زمینه عقل تعطیل نیست!
در فلسفه ثابت شده که امور مادی محکوم به زمان هستند و زمان مقداری برای اندازه گیری حرکت است و حرکت نیز فقط در مادیات جریان دارد. بر این اساس موجودی که فرامادی باشد، محکوم به زمان نیست و حتی روح مجرد انسان ها هم قادر به پیمودن زمان و اطلاع از آینده است، چه رسد به خالق زمان و مکان.
بنابراین اطلاع از آینده برای کسی معضل است که در قید و بند زمان باشد، نه برای کسی که حاکم بر زمان است.
[/]

[="Tahoma"][="Black"]سلام

قاعده انجمن اینطور است که در هر تاپیک یک سوال مطرح شود و احتمالا سوالات دیگر شما در تاپیک های مستقل دیگری مطرح خواهد شد. در هر حال این مطلب را باید از مدیر ارجاع پیگیری فرمایید.

حق با شماست و مثال منجم تنها برای تقریب به ذهن است وگرنه خالق علم کامل تری نسبت به مخلوق خود دارد و اتفاقا به طریق اولی باید احوالات آن سیاره یا ستاره و یا دیگر مخلوقات خود را بداند.

این مساله را باید در بحث علم پیشین خداوند به مخلوقات پی گیری کنیم.
هر مخلوقی پیش از اینکه به عالم خارج بیاید و در عالم عین تحقق پیدا کند، یک وجود علمی دارد. مانند نقشه ای که در ذهن یک مهندس است و قبل از ترسیم آن روی کاغذ و ساختن ساختمان، این تصور ذهنی وجود علمی نزد مهندس دارد.
برای مخلوقات نیز یک وجود علمی هست که خداوند نسبت به این نحوه از وجود می داند چه کسی شقی یا سعید است.
[/]

[="Tahoma"][="Black"]سلام

این مساله مرتبط به لوح محو و اثبات و لوح محفوظ است.
این دو علم، دو سنخ جدا هستند که گاهی انسانهایی که به لوح محو و اثبات دسترسی پیدا می کنند و از آینده خبر می دهند، مانند جریان حضرت عیسی و خبر مرگ عروس:

[SPOILER]روزی حضرت عیسی علیه السلام فرمود:«این عروسی که امشب به حجله می‌رود، فردا خواهد مرد.» اما فردای آن روز همه دیدند که عروس زنده است. حضرت عیسی فرمود:«برویم، ببینیم چه شده است؟» به خانه او رفتند و از پرسیدند:« دیشب چه عمل خیری انجام دادی؟»
عروس گفت:«فقیری هر شب جمعه می آمد و ما به او کمک می کردیم. دیشب آمد و من با اینکه شب عروسی‌ام بود، برخاستم و به او صدقه ای دادم.» حضرت عیسی فرمود:« از اینجا که نشسته ای برخیز!» عروس برخاست و به کناری رفت. ناگهان دیدند ماری بزرگ سر برآورد و روی دم خود ایستاد. حضرت عیسی فرمود:«این مار قرار بود تو را بکشد اما به علّت صدقه ای که دادی خطر مرگ از تو دفع شد.»
(مجلسي، محمد باقر، (1403)، بحار الأنوار، دوم، بيروت، دار احياء الكتب العربي، ج93، ص116)[/SPOILER]

بنابراین حتی اگر کسی به لوح محو و اثبات دسترسی داشته باشد و با اموری مانند صدقه، صله رحم و دیگر امور جلوی اتفاقی را بگیرد به معنای کذب شدن علم الهی نیست، زیرا علم الهی با توجه به شرایط و عوامل مختلف است، بنابراین حتی اگر شخصی با اعمالی سرنوشت خود را تغییر دهد، این امر نیز در علم الهی محفوظ است. اما در مورد لوح محفوظ علمی قرار گرفته که در دسترس همگان نیست و این علم تغییر ناپذیر است البته باز هم موجبات جبر پدید نمی آید زیرا علمی است که تمام شرایط را در نظر گرفته است. این چینین علمی حتما مطابق با واقع است و احتمال خلاف مانند علم لوح محو و اثبات در آن راه ندارد.
[/]

[="Tahoma"][="Black"]سلام
این عبارت شما:

با این اعتراف شما:

سازگاری ندارد!
بالاخره اگر مجبور بودید، چرا پشیمانید؟! مگر معنا دارد که انسان مجبور به کاری باشد اما از این کار ابراز پشیمانی کند و بگوید ای کاش از اول انجام نمی دادم؟ این پشیمانی شما بهترین دلیل برای داشتن اختیار است...

در هر حال شما همین سوال را پیش ببرید تا ختم به نتیجه شود و پاسخ گرفتن یک سوال بهتر از پاک کردن تمام صورت مسئله است! و البته اگر این سوالی که در این تاپیک مطرح شده به مسائل دیگری هم مرتبط شد، می توان به طور مختصر وارد آن سوالات مربوطه هم شد.
[/]

[="Tahoma"][="Black"]
پرسش:
آيا پدر و مادر مي توانند تصميم به تولد فرزندي بگيرند كه خارج از تعداد مشخص انسان ها در علم الهي باشد؟

پاسخ:
نقش پدر و مادر در تولد انسان جدید و به وجود آمدن او، نقش مقدمه ای و تمهیدی است؛ به همین دلیل دانشمندان علت را به دو گونه علت حقیقی و علت معد تقسیم می کنند. منظور از علت حقیقی، چیزی است که معلول حقیقتا به آن وابسته بوده و همیشه همراه معلول است. اما علت معد یا مقدمه ای، چیزی است که زمینه محقق شدن معلول را مهیا می کند و با از بین رفتن چنین علتی، معلول به هستی خود ادامه خواهد داد. بنابراین علت معد باعث آماده شدن معلول برای کسب فیض از علت حقیقی می شود.(1)

نکته دیگر اینکه علم خداوند متعال به اموری که در آینده قرار است اتفاق بیافتد، تعلق می گیرد و البته این به معنای دخالت علم او در اختیار و اراده انسان نیست؛ به تعبیر دیگر او می داند که انسان ها با اختیار خود در دو راهی های زندگی چه انتخابی را خواهند کرد، نه اینکه علم خدا یک چیز باشد و اراده انسان ها از علم او خارج باشد و در صورت اراده کردن امر دیگری توسط انسان ها، نعوذ بالله علم خدا تبدیل به جهل شود! چنین برداشتی ناشی از عدم درک صحیح علم الهی است.

با شناختی که خداوند از بندگان خود دارد، می داند که فلان بنده در واقعه خاصی چه تصمیمی خواهد گرفت که داشتن فرزند نیز مستثنای از این قاعده نیست. حتی ممکن است پدر و مادری بارها قصد فرزنددار شدن بکنند ولی به دلایل گوناگونی این قصد ها تحقق خارجی پیدا نکند اما خداوند متعال قبل از آنها می داند که چندبار قصد می کنند و چندبار این قصدها تحقق خارجی پیدا می کند. بر این اساس، تخلف علم الهی از وقایع خارجی غیر ممکن است و هیچگاه این علم به جهل تبدیل نمی شود.

اما این مطلب منافاتی با اختیار پدر و مادر یا دیگر انسان ها ندارد؛ چرا که اینجا بحث علم پیشین خدا مطرح است که ملازمه ای با اجبار بندگان به کاری ندارد. به تعبیر دیگر اینطور نیست که خدا برای تطابق علمش با وقایع خارجی، انسان ها را مجبور به پیروی از برنامه ای خاص کند، بلکه در تمام انتخابهای انسان که با اراده و اختیار کامل او انجام می شود، خداوند با توجه به علم بی نهایت خویش و دانستن شرایط و احوالات این فرد، علم قطعی به سرانجام افعال و انتخابهای او دارد و این علم به هیچ وجه دخالتی در اختیار او ندارد.

به عنوان مثال منجمی را در نظر بگیرید که با توجه به حرکت سیارات و جایگاه ستارگان، وقوع خسوف یا کسوفی را پیش بینی می کند و این امر در همان زمانی که او پیش بینی کرده بود، محقق می شود. در این مثال آیا علم منجم در خسوف یا کسوف موثر بوده و ماه یا خورشید را مجبور به گرفتگی می کند؟ مسلما نه! او تنها از این واقعه خبر می دهد و با توجه به علمی که دارد به طور یقینی هم خبر می دهد. همین مثال را در مرتبه بسیار بالاتر در مورد خداوند متعال که علمی بی نهایت دارد، جاری کنید، آیا در این صورت عدم مطابقت با علم او سازگار است؟ و آیا چنین علمی سبب اجبار بندگان است؟ پاسخ هر دو سوال منفی است.

بنابراین لازم نیست نیرویی درونی یا بیرونی، پدر و مادر را مجبور به تصمیمی کند که مطابق با علم الهی باشد، بلکه آنها هر کاری از ابتدای زندگی تا به انتهای آن انجام دهند، با توجه به علم بی نهایت الهی قابل پیش بینی صد در صدی و یقینی است و مسلما در این فرض نه علم خدا تبدیل به جهل می شود و نه چنین علمی سبب اجبار آنها با کاری که نمی خواهند، می شود.

پی نوشت:
1. صدر المتالهین، محمد بن ابراهیم، (1981)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، سوم، بیروت، دار احیاء التراث، ج2، ص191.[/]