جمع بندی نشر اکاذیب و شایعات

تب‌های اولیه

22 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
نشر اکاذیب و شایعات

سلام و عرض ادب
یکی از آسیب های اجتماعی در جامعه امروزی نشر اکاذیب، شایعه‌پراکنی است.
نشر اکاذیب به معنای انتشار اخبار خلاف واقع به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی است.

شایعه عبارت است از پیامی که در میان افراد جامعه دهان به دهان می­گردد ولی واقعیت آنرا تأیید نمی­ کند و افراد معمولاً بدون تعهد به واقعیت، شنیده‌ها را نقل می‌کنند و عملاً شایعه را نشر می‌دهند.

یه جایی خوندم شایعه در موقعیت هایی رواج می‌یابد که مردم مشتاق خبر باشند ولی نتوانند آن را از منابع موثق دریافت کنند. هر گاه آدم ها مشتاق خبرگیری درباره قضیه‌ای باشند ، به هر نوع اطلاعاتی در این باره متوسل می‌شوند و سپس آن اطلاعات را در میان خودشان پراکنده می‌سازند .‌

شایعه ها در زمان های حساس و تاریخی اثرات تخریبی زیادی خواهند داشت. در تاریخ از این نمونه زیاد داریم.
در جنگ احد در حالی که چیزی به پیروزی مسلمانان نمانده بود ناگهان در میان معرکه جنگ کسی فریاد زد :محمد کشته شد!

این شایعه دهان به دهان به سرعت در تمام جبهه جنگ پیچید و موجب تقویت روحیه دشمن و ضعف و ناتوانی سربازان اسلام گردید، آنچه که در تاریخ آمده این است که بیشتر مسلمانان بعد از شنیدن این شایعه فرار کردند و هرچه پیامبر(ص) فریاد زد: من رسول خدا هستم و کشته نشده ام گوش ندادند و فقط عده ای معدود تا آخر در کنار حضرت جنگیدند.

به نظر شما چرا واقعا در اجتماع شایعات رواج می یابد؟ مگر توصیه اسلام، فحص و بررسی از خبر قبل از انتشارش نیست. به راستی وقتی همه ما می دانیم که اسلام می فرماید تا از صحت خبری مطمئن نشده ایم، نباید آن را جایی بازگو کنیم اما چرا عمل نمی کنیم؟

آیا راهکاری برای حل آن وجود دارد؟
چگونه می توان از ترویج این فرهنگ ناپسند جلوگیری کرد؟

پیامد های رواج شایعات در اجتماع چیست؟
با تشکر

width: 700 align: center

[TD="align: center"]با نام و یاد دوست

[/TD]

[TD="align: center"][/TD]


کارشناس بحث: استاد بدیع

[TD][/TD]

یار مهربان;995525 نوشت:
سلام و عرض ادب
یکی از آسیب های اجتماعی در جامعه امروزی نشر اکاذیب، شایعه‌پراکنی است.
نشر اکاذیب به معنای انتشار اخبار خلاف واقع به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی است.

شایعه عبارت است از پیامی که در میان افراد جامعه دهان به دهان می­گردد ولی واقعیت آنرا تأیید نمی­ کند و افراد معمولاً بدون تعهد به واقعیت، شنیده‌ها را نقل می‌کنند و عملاً شایعه را نشر می‌دهند.

یه جایی خوندم شایعه در موقعیت هایی رواج می‌یابد که مردم مشتاق خبر باشند ولی نتوانند آن را از منابع موثق دریافت کنند. هر گاه آدم ها مشتاق خبرگیری درباره قضیه‌ای باشند ، به هر نوع اطلاعاتی در این باره متوسل می‌شوند و سپس آن اطلاعات را در میان خودشان پراکنده می‌سازند .‌

شایعه ها در زمان های حساس و تاریخی اثرات تخریبی زیادی خواهند داشت. در تاریخ از این نمونه زیاد داریم.
در جنگ احد در حالی که چیزی به پیروزی مسلمانان نمانده بود ناگهان در میان معرکه جنگ کسی فریاد زد :محمد کشته شد!

این شایعه دهان به دهان به سرعت در تمام جبهه جنگ پیچید و موجب تقویت روحیه دشمن و ضعف و ناتوانی سربازان اسلام گردید، آنچه که در تاریخ آمده این است که بیشتر مسلمانان بعد از شنیدن این شایعه فرار کردند و هرچه پیامبر(ص) فریاد زد: من رسول خدا هستم و کشته نشده ام گوش ندادند و فقط عده ای معدود تا آخر در کنار حضرت جنگیدند.

به نظر شما چرا واقعا در اجتماع شایعات رواج می یابد؟ مگر توصیه اسلام، فحص و بررسی از خبر قبل از انتشارش نیست. به راستی وقتی همه ما می دانیم که اسلام می فرماید تا از صحت خبری مطمئن نشده ایم، نباید آن را جایی بازگو کنیم اما چرا عمل نمی کنیم؟

آیا راهکاری برای حل آن وجود دارد؟
چگونه می توان از ترویج این فرهنگ ناپسند جلوگیری کرد؟

پیامد های رواج شایعات در اجتماع چیست؟
با تشکر

با سلام و احترام خدمت شما و همه اعضای محترم

سوالی که مطرح کردید دارای ابعاد مختلفی است که می بایست به تدریج به آنها بپردازیم. پدیده شایعه را میتوان از حیث اخلاقی، فقهی، حقوقی، روانشناسی، جامعه شناسی و .... بررسی و مطالعه کرد. در شایعه بحث های متعددی وجود دارد که عبارت است از:

تعریف شایعه
نمونه های عینی و تاریخی شایعه
زمینه ها و عوامل شایعه
پیامدها و عواقب آن
ويژگيهاي‌ افراد شايعه‌پذير، شايعه‌ گو و شايعه‌ جو
راهکارهای مقابله با آن
وظایف مردم در جلوگیری از شیوع شایعه
وظایف حاکمیت در جلوگیری از شیوع شایعه
وظایف رسانه ها در این زمینه
.....

تعریف شایعه
"پژوهشگران بسیاری تعریف شایعه را به بحث و بررسی نشسته اند. برای نمونه آل پرت و پستمن، از نخستین پیشگامان پژوهش در تعریف شایعه می گویند:
شایعه موضوع خاصی است که برای باور همگان مطرح میشود و از فردی به فرد دیگری منتقل می گردد و معمولا این انتقال به صورت شفاهی صورت میگیرد بدون اینکه شواهد مطمئنی در میان باشد.(1)
نپ از دیگر پژوهشگران شایعه در تعریف آن می نویسد:
شایعه موضوعی است که برای باور همگان مطرح میشود بدون آنکه به صورت رسمی تایید گردد.(2)
تی شیبوتانی نیز میگوید:
شایعه خبری است که در نتیجه مباحثات گروهی به صورت بازسازی شده ای در آمده است.(3)
مجموعه تعاریف شایعه هر چند جامع و کامل نیست اما دست کم ما را با شماری از ویژگی های شایعه آشنا می سازد:


  1. شایعه خبری است درباره شخص یا حادثه ای که در زمان حاضر وجود دارد و یا در این زمان اتفاق افتاده است. بنابراین شایعه افسانه نیست.
  2. شایعه با هدف باور کردن دیگران مطرح میشود و مانند جوک و لطیفه نیست.
  3. شایعه یک کار جمعی است.
  4. شایعه یک خبر تایید نشده است.
  5. شایعه درباره افراد، ادارات، موسسات و نهادهای اجتماعی و ... است که مردم نسبت به آنها حساس هستند.
  6. شایعه ممکن است از یک دروغ، تهمت و بهتان پدید آمده باشد."(4)

پی نوشت ها:
1.کاپفرر، ژان نوئل، شایعه، ترجمه خداداد موقر، ص 15.
2.همان.
3.همان، ص25.
4. بهرامی، محمد، آسیب شناسی شایعه در قرآن، 1383، پژوهش های قرآنی، شماره 37و38، ص72.


یکی از ویژگی های شایعه، ابهام در صدق و کذب و تا حدودی قابل بررسی نبودن صدق و کذب آن است. تفاوت شایعه با خبر و لطیفه هم در همین است. اخبار رسمی معمولا صادق و یا حداقل صدق آن قابل بررسی است. لطیفه هم معمولا کاذب است و یا حداقل تلاشی برای صادق جلوه دادن خود نمی کند.

ابهام در شایعه به همراه ویژگی اهمیت، میزان رواج آن را در جامعه مشخص میکند. یعنی هر چقدر اهمیت و ابهام یک موضوع در بین جامعه بیشتر باشد احتمال رواج شایعه در مورد آن بیشتر میشود. اهمیت یک موضوع باعث میشود هر چیزی که مرتبط با آن عنوان شود مورد توجه قرار گیرد و افراد انگیزه کافی برای دنبال کردن اخبار مرتبط با آن را داشته باشند. ابهام نیز باعث میشود کنجکاوی عمومی در مورد آن بالا رود و هر خبری که مدعی روشن کردن ابهام آن باشد مورد استقبال قرار گیرد.


شایعه گاهی به صورت هدفمند و عامدانه ساخته و پرداخته میشود. گاهی نیز به صورت غیر هدفمند و به صورت خود به خود به وجود می آید.

در قرآن کریم از برخی شایعه سازی های عامدانه پرده برداشته شده است. در آیه 11 سوره مبارکه نور خداوند متعال می فرماید: «إِنَّ الَّذِينَ جاؤُ بِالْإِفْكِ عُصْبَةٌ مِنْكُمْ؛ مسلما كسانى كه آن تهمت عظيم را مطرح كردند گروهى (متشكّل و توطئه‏ گر) از شما بودند».

اما برخی از شایعات نیز از نوع دوم است. مانند شایعه به قتل رسیدن پیامبر(صلی الله علیه و آله) در جنگ احد که در آیات 144 و 145 سوره مبارکه آل عمران مطرح شده است. در تفسیر نمونه درباره این واقعه آمده است:

اين آيه نيز ناظر به يكى ديگر از حوادث جنگ احد است و آن اينكه: در همان حال كه آتش جنگ ميان مسلمانان و بت پرستان به شدت شعله‏ ور بود ناگهان صدايى بلند شد و كسى گفت: محمد را كشتم ... محمد را كشتم ... اين درست همان دم بود كه مردى بنام" عمرو بن قميئه حارثى" سنگ به سوى پيامبر پرتاب كرد، پيشانى و دندان آن حضرت شكست و لب پائين وى شكافت و خون صورت وى را پوشانيد. در اين موقع دشمن می خواست پيامبر را به قتل برساند كه مصعب بن عمير يكى از پرچمداران ارتش اسلام جلو حملات آنها را گرفت ولى خودش در اين ميان كشته شد، و چون او شباهت زيادى به پيامبر داشت دشمن چنين پنداشت كه پيغمبر در خاك و خون غلطيده است و لذا اين خبر را با صداى بلند به همه لشگرگاه رسانيد.
انتشار اين خبر به همان اندازه كه در روحيه بت پرستان اثر مثبت داشت در ميان مسلمانان تزلزل عجيبى ايجاد كرد، جمعى كه اكثريت را تشكيل مى‏دادند به دست و پا افتاده و از ميدان جنگ به سرعت خارج مى‏شدند، حتى بعضى در اين فكر بودند كه با كشته شدن پيامبر از آئين اسلام برگردند و از سران بت پرستان امان بخواهند، اما در مقابل آنها اقليتى فداكار و پايدار همچون على (ع) و ابودجانه و طلحة و بعضى ديگر بودند كه بقيه را به استقامت دعوت می كردند از جمله" انس بن نضر" به ميان آنها آمد و گفت: اى مردم اگر محمد ص كشته شد، خداى محمد كشته نشده، برويد و پيكار كنيد و در راه همان هدفى كه پيامبر كشته شد، شربت شهادت بنوشيد، پس از ايراد اين سخنان به دشمن حمله نمود تا كشته شد، ولى به زودى روشن گرديد كه پيامبر زنده است و اين خبر اشتباه بوده است يا دروغ، آيه فوق در اين مورد نازل گرديد و دسته اول را سخت نكوهش كرد.(1)

پی نوشت:
1. تفسير نمونه، ج‏3، ص: 114و115.


یکی از کارهایی که در شایعه سازی و شایعه پراکنی مورد استفاده قرار میگیرد قرینه سازی است. معمولا شایعه هایی فرصت انتشار پیدا میکنند که با قرینه هایی که در اذهان عمومی جامعه وجود دارد سازگار و همخوان باشد. به عنوان مثال در نمونه قبل شایعه به شهادت رسیدن پیامبر در جنک احد وقتی مطرح شد و قوت گرفت که لب و دهان مبارک حضرت مورد آسیب قرار گرفت. و یا مشرکین زمانی شایعه ساختگی بودن قرآن کریم را مطرح کردند که حضرت با فرد غیر عرب زبانی که در مکه ساکن شده بود گفتگو و مراوده داشت. مشرکین از این اتفاق سوء استفاده کردند و چنین القا کردند که قرآن را او به پیامبر آموخته است.

خداوند متعال در این باره فرموده است:

«وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّما يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسانُ الَّذي يُلْحِدُونَ إِلَيْهِ أَعْجَمِيٌّ وَ هذا لِسانٌ عَرَبِيٌّ مُبين‏؛ می دانيم كه می گويند: اين قرآن را بشرى به او می آموزد. زبان كسى كه به او نسبت می دهند عجمى است، حال آنكه اين زبان عربى روشنى است.»(1)

پی نوشت:

  1. نحل، 103.

انگیزه ها و عوامل شایعه سازی
در مواردی که شایعه به صورت هدفمند ساخته و پرداخته می شود، فرد یا افرادی با انگیزه های مختلف به تولید و انتشار آن می پردازند. این انگیزه ها میتواند یکی از این موارد باشد.

دشمنی و تخریب: شایعاتی که به صورت مستقیم آبرو و اعتبار فرد و یا نهادی را نشانه میرود میتواند با انگیزه دشمنی با آنها ایجاد شده باشد.

جلب توجه: افرادی که به دنبال جلب توجه هستند اما در عین حال قابلیت مورد توجهی را به صورت طبیعی برخوردار نیستند ممکن است به شایعه سازی روی بیاورند. آنها اخباری را که صرفا جذابیت و جلب کنندگی دارد را منتشر میکنند و وقتی می بینند خبری که آنها منتشر کرده اند در جامعه مورد اهمیت و اقبال قرار گرفت، به عنوان سازندگان آن خبر احساس اهمیت میکنند.

پیشبرد اهداف: برخی شایعات میتواند در راستای هدف خاصی که فرد دنبال میکند ساخته شود. افراد با اغراض سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و .... میتوانند به شایعه نیز متوسل شوند.

انگیزه ها و عوامل شایعه پراکنی

هیچ شایعه سازی بدون شایعه پراکن نمی تواند به موفقیت برسد. در شایعه های موثر همیشه افرادی هستند که آن را ترویج و توسعه داده اند. این افراد نیز میتوانند انگیزه های مختلفی داشته باشند.

بررسی صحت و سقم: همانطوری که گفته شد یکی از خصوصیات شایعه این است که به راحتی قابل رد و یا اثبات نیست. همین ویژگی نیز مردم را وادار میکند که درباره آن صحبت کنند و آن را برای یکدیگر نقل کنند. این کار معمولا کمکی به راستی آزمایی شایعه نمی کند اما باعث میشود در سطح فراگیری منتشر شود. در این صورت حداقل تبدیل به مشهورات میشود که بسیاری از افراد به آن اعتماد میکنند.

موافقت آن با ایده ها و افکار: هر فردی ایده ها و نظرات مخصوص به خود را دارد. او همیشه و حتی به صورت ناخودآگاه در پی جمع آوری شواهدی برای اثبات و تقویت نظریه خود است. به همین خاطر نسبت به اخباری که در راستای نظریات او باشد حساس و خوش بین است و آنها را اخذ و رواج میدهد.

ابراز اطلاع و آگاه جلوه دادن خود: اطلاع بر اخبار از غیر از طرق رسمی و عمومی نوعی زیرکی و دال بر حضور اجتماعی تلقی میشود. شایعه میتواند به صورت فریبنده ای چنین هدفی را تامین کند.

وظایف مردم در جلوگیری از شایعه سازی

یکی از آیاتی که شاید بیشترین دلالت را بر بحث شایعه داشته باشد آیه 83 سوره مبارکه نساء است.

خداوند متعال در این آیه شریفه می فرماید: «وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذاعُوا بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى‏ أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّيْطانَ إِلاَّ قَليلا؛ و هنگامى كه خبرى از پيروزى يا شكست به آنها برسد، (بدون تحقيق،) آن را شايع می سازند در حالى كه اگر آن را به پيامبر و پيشوايان- كه قدرت تشخيص كافى دارند- بازگردانند، از ريشه‏ هاى مسائل آگاه خواهند شد. و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدّه كمى، همگى از شيطان پيروى می كرديد (و گمراه می شديد).»

بر اساس این آیه شریفه و ادله دیگر وظایف افراد جامعه و آحاد مردم در جلوگیری از ایجاد و پخش شایعه را میتوان در این موارد خلاصه کرد:

گوش نسپردن به شایعه: امام سجاد(علیه السلام) درباره حق گوش می فرمایند: أَمَّا حَقُ‏ السَّمْعِ‏ فَتَنْزِيهُهُ‏ عَنْ أَنْ تَجْعَلَهُ طَرِيقاً إِلَى قَلْبِكَ إِلَّا لِفُوَّهَةٍ كَرِيمَةٍ تُحْدِثُ فِي قَلْبِكَ خَيْراً أَوْ تَكْسِبُ خُلُقاً كَرِيماً فَإِنَّهُ بَابُ الْكَلَامِ إِلَى الْقَلْبِ يُؤَدِّي إِلَيْهِ ضُرُوبُ الْمَعَانِي عَلَى مَا فِيهَا مِنْ خَيْرٍ أَوْ شَر؛ و امّا حقّ گوش تو اين است كه آن را مسیری برای القای مطالب در قلب خود مسازی مگر برای انتقال کلامی که در دلت خيرى پديد آرد، يا رفتار و خوئى ستوده بدست آورد. چراکه گوش درب ورودى گفتار به قلب است كه انواع معانى، چه خوب و چه بد را به قلب میی رساند.(1)

این روایت شریف نشان می دهد که شنیدن هر کلامی خواسته یا ناخواسته تاثیر مستقیمی را بر قلب و باطن انسان میگذارد. بنابراین آسان تر این است که هر سخنی را گوش ندهیم و در نشست‌های آلوده به غیبت و تهمت و شایعه شرکت نکنیم.


بدبین نشدن بر اثر شنیدن شایعه: بسیاری از شایعات آبرو و اعتبار فرد و یا افرادی را نشانه می گیرد. قرآن توصیه میکند که با شنیدن چنین شایعاتی به خود اجازه بدبین شد ندهیم.

«لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَيْراً وَ قالُوا هذا إِفْكٌ مُبين‏؛ چرا هنگامى كه اين (تهمت) را شنيديد، مردان و زنان با ايمان نسبت به خود (و كسى كه همچون خود آنها بود) گمان خير نبردند و نگفتند اين دروغى بزرگ و آشكار است؟!»(2)

صحبت نکردن درباره شایعه:خداوند متعال میفرماید: «وَ لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُمْ ما يَكُونُ لَنا أَنْ نَتَكَلَّمَ بِهذا سُبْحانَكَ هذا بُهْتانٌ عَظيم‏؛ چرا هنگامى كه آن را شنيديد نگفتيد: «ما حق نداريم كه به اين سخن تكلّم كنيم خداوندا منزّهى تو، اين بهتان بزرگى است؟!»(3)


پرهیز از نقل شنیده ها: پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) میفرمایند: «كَفَى بِالْمَرْءِ كَذِباً أَنْ يُحَدِّثَ بِكُلِ‏ مَا سَمِعَهُ‏؛ برای دروغگو محسوب شدن فرد همین کافی است که هر چه را بشوند نقل کند.»(4)


تحقیق و تفحص: در قرآن آمده است: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصيبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى‏ ما فَعَلْتُمْ نادِمين‏؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! اگر شخص فاسقى خبرى براى شما بياورد، درباره آن تحقيق كنيد، مبادا به گروهى از روى نادانى آسيب برسانيد و از كرده خود پشيمان شويد.»(5)



پی نوشت ها:

1. تحف العقول، ص257.
2. نور، 12.
3. نور، 16.
4. الامالی، ص535.
5. حجرات، 6.

وظایف حاکمیت در جلوگیری از شایعه سازی

همانطوری که قبلا نیز اشاره شد شایعه درباره یک موضوع در شرایطی با سرعت بیشتری پخش می شود که بر خلاف اینکه آن موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است اما در مورد آن ابهام وجود داشته باشد و شفاف سازی صورت نگرفته باشد. از این جهت که بسیاری از شایعات با موضوعاتی مرتبط با حکومت و رفتار مسئولین شکل می گیرد و یا حداقل حاکمیت اشراف خوبی بر موضوعات مهم کشور دارد، یکی از وظایف اصلی برای جلوگیری از توسعه شایعه در جامعه بر عهده آنها قرار میگیرد. حاکمیت وظیفه دارد با اطلاع رسانی به موقع و صادقانه مسائلی که برای جامعه اهمیت دارد را بازگو و درباره آنها شفاف سازی کند.

خودداری از اظهار نظر مسئولین مربوطه، بازار شایعات و حدس و گمان ها را داغ میکند و به هر کسی اجازه میدهد هر گونه تحلیلی که میخواهد داشته باشد. البته همانگونه که گفته شد این اطلاع رسانی و شفاف سازی باید به موقع و صادقانه باشد. تکذیب کردن یک خبر و شایعه خواندن آن بعد از اینکه مدت زمانی بر سر زبان ها بوده است اثر کمی دارد. همچنین عدم اطلاع رسانی صادقانه اعتماد را از مخاطب خواهد گرفت. در این وضعیت فرد همچنان اخبار ضد و نقیض از منابع غیر رسمی را ترجیح می دهد.

بدیع;996437 نوشت:
وظایف حاکمیت در جلوگیری از شایعه سازی

همانطوری که قبلا نیز اشاره شد شایعه درباره یک موضوع در شرایطی با سرعت بیشتری پخش می شود که بر خلاف اینکه آن موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است اما در مورد آن ابهام وجود داشته باشد و شفاف سازی صورت نگرفته باشد. از این جهت که بسیاری از شایعات با موضوعاتی مرتبط با حکومت و رفتار مسئولین شکل می گیرد و یا حداقل حاکمیت اشراف خوبی بر موضوعات مهم کشور دارد، یکی از وظایف اصلی برای جلوگیری از توسعه شایعه در جامعه بر عهده آنها قرار میگیرد. حاکمیت وظیفه دارد با اطلاع رسانی به موقع و صادقانه مسائلی که برای جامعه اهمیت دارد را بازگو و درباره آنها شفاف سازی کند.

خودداری از اظهار نظر مسئولین مربوطه، بازار شایعات و حدس و گمان ها را داغ میکند و به هر کسی اجازه میدهد هر گونه تحلیلی که میخواهد داشته باشد. البته همانگونه که گفته شد این اطلاع رسانی و شفاف سازی باید به موقع و صادقانه باشد. تکذیب کردن یک خبر و شایعه خواندن آن بعد از اینکه مدت زمانی بر سر زبان ها بوده است اثر کمی دارد. همچنین عدم اطلاع رسانی صادقانه اعتماد را از مخاطب خواهد گرفت. در این وضعیت فرد همچنان اخبار ضد و نقیض از منابع غیر رسمی را ترجیح می دهد.

سلام و عرض ادب

پخش شایعاتی

مثل دیدن چهره آقای خمینی در ماه
یا سخن گفتن آقای خامنه ای در هنگام تولد !

که توسط طرفداران افراطی احزاب وابسته به حکومت ساخته و پخش می شود

آیا نباید از طرف حکومت در رسانه های عمومی تکذیب شود؟

چرا شایعاتی که در راستای خواسته های حکومت است ، در رسانه های عمومی تکذیب نمی شود؟؟؟

شروحیل;996442 نوشت:
سلام و عرض ادب

پخش شایعاتی

مثل دیدن چهره آقای خمینی در ماه
یا سخن گفتن آقای خامنه ای در هنگام تولد !

که توسط طرفداران افراطی احزاب وابسته به حکومت ساخته و پخش می شود

آیا نباید از طرف حکومت در رسانه های عمومی تکذیب شود؟

چرا شایعاتی که در راستای خواسته های حکومت است ، در رسانه های عمومی تکذیب نمی شود؟؟؟

با سلام
پخش چنین شایعاتی به خاطر شدت علاقه به رهبران دینی در تاریخ صدر اسلام نیز سابقه داشته است. روزی که ابراهیم فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از دنیا رفت مصادف با رخداد خورشیدگرفتگی شد. بسیاری از مسلمانان این دو اتفاق را به هم ربط دادند و کسوف را دلیل بر عظمت پیامبر اکرم دانستند. حضرت این شایعه را رد کرد و ضمن تشریح کسوف مردم را به خواندن نماز آیات دعوت کرد.

بنابراین اگر چنین شایعاتی درباره امام و یا رهبری ساخته می شود نمی توان بر خود این بزرگواران خرده گرفت. قطعا آنها نیز با چنین شایعاتی برخورد کرده اند و شاهد آن هم برچیده شدن این شایعات است.

بدیع;996464 نوشت:
با سلام
پخش چنین شایعاتی به خاطر شدت علاقه به رهبران دینی در تاریخ صدر اسلام نیز سابقه داشته است. روزی که ابراهیم فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از دنیا رفت مصادف با رخداد خورشیدگرفتگی شد. بسیاری از مسلمانان این دو اتفاق را به هم ربط دادند و کسوف را دلیل بر عظمت پیامبر اکرم دانستند. حضرت این شایعه را رد کرد و ضمن تشریح کسوف مردم را به خواندن نماز آیات دعوت کرد.

بنابراین اگر چنین شایعاتی درباره امام و یا رهبری ساخته می شود نمی توان بر خود این بزرگواران خرده گرفت. قطعا آنها نیز با چنین شایعاتی برخورد کرده اند و شاهد آن هم برچیده شدن این شایعات است.

سلام و عرض ادب

برادر گرامی

سخن بنده این بود که چرا از رسانه های حکومتی که مخاطب عام هستند، چنین شایعاتی تکذیب نمی شود؟

شروحیل;996516 نوشت:
سخن بنده این بود که چرا از رسانه های حکومتی که مخاطب عام هستند، چنین شایعاتی تکذیب نمی شود؟

اگر از طرف رسانه ها تکذیب نشده باشد باید مورد مطالبه قرار گیرند. در ادامه به وظایف رسانه ها در جلوگیری از شایعه اشاره خواهم کرد.

بدیع;996437 نوشت:
در این وضعیت فرد همچنان اخبار ضد و نقیض از منابع غیر رسمی را ترجیح می دهد.

سلام

واتساپ وتلگرام و ...خیلی از این موارد را دارند نقل قولها ضبط صداها درمورد دزدی ها که درمحله های گوناگون می شود و گاه صاحبخانه دزد زده! با صدای خودش اطلاع رسانی می کند خبرهای ضد ونقیض بیماران و دوستان و شهرهای دور ونزدیک

این منابع گاه موثق و گاه مرموز!طرفداران زیادی دارند ولی اگردقت کنید خیلی ها با غرض و عرض شرمندگی مرض!!که همان بیماری قلبی و نیمه روانی است این اخبار را ضد ونقیض پخش می کنند یه گزارشی را نیمه بریده می کنند تا هدفشان را برسانند

بعضی وقتها نیمه ی یک دعوای کاملا معمولی رانشان می دهند که قبل از آن طرف حسابی کتک خورده و خونین و مالی شده است و دارد تلافی می کند!!

خب ما هیچ وقت نمی دانیم چه خبراست؟!

تازگی ها باید نوشت به چیزی که می بینی هم اعتنا نکن صبور باش تا گذر زمان همه چیز را نشان دهد!

والله اعلم^:)^@};-

بدیع;996464 نوشت:
بنابراین اگر چنین شایعاتی درباره امام و یا رهبری ساخته می شود نمی توان بر خود این بزرگواران خرده گرفت. قطعا آنها نیز با چنین شایعاتی برخورد کرده اند و شاهد آن هم برچیده شدن این شایعات است.

جلوی چشمان بنده ( از تلویزیون تماشا میکردم ) آقای خامنه ای را نایب امام زمان تلقی کردند در روبروی ایشان ، آیا ایشان واقعا نایب امام زمان هستند ؟

به من بیاموز;996792 نوشت:
جلوی چشمان بنده ( از تلویزیون تماشا میکردم ) آقای خامنه ای را نایب امام زمان تلقی کردند در روبروی ایشان ، آیا ایشان واقعا نایب امام زمان هستند ؟

با وفات علی بن محمد سمری(چهارمین نائب امام زمان عج) و آغاز غیبت کبری باب نیابت خاصه حضرت بسته شد اما نیابت عامه توسط عالمان دینی و حاکمان شرع از طریق بیان و اجرای احکام شرعی قابل تحقق است.

وظایف رسانه ها در جلوگیری از شایعه پراکنی

رسانه ها خود می توانند به عاملی برای ایجاد و پخش شایعه تبدیل شوند. بنابراین اولین رسالت یک رسانه متعهد تحقیق کافی درباره صحت و سقم یک خبر قبل از انتشار آن است.

اطلاع رسانی به موقع درباره حقیقت یک ماجرا نیز میتواند از فعالیت های یک رسانه در جهت جلوگیری از ایجاد و پخش شایعه محسوب شود. همانطوری که گفته شد شایعه در شرایطی که افکار عمومی در مورد یک اتفاق در ابهام فرو رفته است و از منابع رسمی نیز خبر موثقی به گوش نمی رسد فرصت ظهور و بروز پیدا میکند. بنابراین رفع ابهام و روشنگری توسط رسانه ها زمیه برای شیاع شایعه را از بین می برد.

ارائه تحلیل های درست در تبیین واقعیت های موجود نیز میتواند به مهار شایعه منجر شود. گاهی اوقات صرف نقل یک خبر نمی تواند افکار عمومی را اقناع کند و تنها با ارائه یک تحلیل صحیح و جامع و بالا بردن سواد رسانه ای مخاطب، میتوان او را از پیگیری اخبار ضد و نقیض از منابع غیر رسمی منصرف ساخت.

عوامل شایعه پذیری

کاهش اعتماد عمومی: یکی از عواملی که سطح شایعه پذیری را بالا می برد سلب اعتماد مردم از منابع خبری و مسئولین رسمی است.

ضعف سواد رسانه ای: افرادی که توانایی زیادی در دسترسی به پیام های رسانه ای و تجزیه و تحلیل آنها ندارند معمولا به عوامل پذیرش و ترویج شایعات تبدیل می شوند.

داشتن شخصیت احساسی و زودباور: افرادی که از چنین شخصیتی برخوردار هستند به سرعت در برابر اخبار جدید و جذاب تحت تاثیر قرار می گیرند.

اثرات منفی شایعه

در هفته های اخیر یک شایعه رسانه ای به سرعت پخش شد و آبروی یک خانواده را مورد تهدید قرار داد. با انتشار خبر انحرافات اخلاقی در یکی از شهرهای شمالی، یک زن که دارای شغل عکاسی بود به عنوان متهم معرفی شد. اما در افکار عمومی متاسفانه تمام عکاسان و آتلیه دارهای آن شهر مورد سوء ظن و تهمت قرار گرفتند. از جمله یک خانم سرشناس و فعال در زمینه ورزشی که از قضا فعالیت های هنری و عکاسی نیز داشته است و به خاطر تشابه شغلی با متهم اصلی مورد تهمت و افترا واقع شد.

به نظر شما اولین بار چه کسی و با چه هدفی به دروغ این خانم را به عنوان متهم معرفی کرد؟ ممکن است این اهداف مورد نظر بوده باشد: خصومت شخصی، بالا بردن بازدید و جذب بیشتر مخاطب رسانه ای، لطمه زدن به آبروی جامعه ورزشی .........

ولی به هر حال همه افرادی که این خبر را برای دیگران ارسال کردند ناخواسته به شایعه ساز در تحقق اهداف پلیدش کمک کردند.


با سلام
دوستان همراه و کاربران محترم اگر سوالی در ارتباط با بحث شایعه و نکته ای در تکمیل بحث ندارید تاپیک جمع بندی شود.


پرسش: یکی از آسیب های اجتماعی در جامعه امروزی نشر اکاذیب و شایعه‌پراکنی است. شایعه عبارت است از پیامی که در میان افراد جامعه دهان به دهان می­گردد ولی واقعیت آنرا تأیید نمی­ کند و افراد معمولاً بدون تعهد به واقعیت، شنیده‌ها را نقل می‌کنند و عملاً شایعه را نشر می‌دهند.‌ شایعه ها در زمان های حساس و تاریخی اثرات تخریبی زیادی خواهند داشت. مثلا در جنگ احد در حالی که چیزی به پیروزی مسلمانان باقی نمانده بود ناگهان در میان معرکه جنگ کسی فریاد زد: محمد کشته شد!
این شایعه دهان به دهان به سرعت در تمام جبهه جنگ پیچید و موجب تقویت روحیه دشمن و ضعف و ناتوانی سربازان اسلام گردید. طبق آنچه در تاریخ آمده است، بیشتر مسلمانان بعد از شنیدن این شایعه فرار کردند و هرچه پیامبر(ص) فریاد زد: من رسول خدا هستم و کشته نشده ام؛ گوش ندادند و فقط عده ای معدود تا آخر در کنار حضرت جنگیدند.
به نظر شما چرا واقعا در اجتماع شایعات رواج می یابد؟ مگر توصیه اسلام، بررسی خبر قبل از انتشار آن نیست. آیا راهکاری برای حل آن وجود دارد؟ چگونه می توان از ترویج این فرهنگ ناپسند جلوگیری کرد؟

پاسخ: سوالی که مطرح کردید دارای ابعاد مختلفی است که برای روشن شدن بحث و نتیجه گیری باید به آنها پرداخته شود.

تعریف شایعه
"پژوهشگران بسیاری تعریف شایعه را به بحث و بررسی نشسته اند. برای نمونه آل پرت و پستمن، از نخستین پیشگامان پژوهش در تعریف شایعه می گویند:
شایعه موضوع خاصی است که برای باور همگان مطرح میشود و از فردی به فرد دیگری منتقل می گردد و معمولا این انتقال به صورت شفاهی صورت میگیرد بدون اینکه شواهد مطمئنی در میان باشد.(1)

نپ از دیگر پژوهشگران شایعه در تعریف آن می نویسد: شایعه موضوعی است که برای باور همگان مطرح میشود بدون آنکه به صورت رسمی تایید گردد.(2)

تی شیبوتانی نیز میگوید: شایعه خبری است که در نتیجه مباحثات گروهی به صورت بازسازی شده ای در آمده است.(3)

مجموعه تعاریف شایعه هر چند جامع و کامل نیست اما دست کم ما را با شماری از ویژگی های شایعه آشنا می سازد:
1. شایعه خبری است درباره شخص یا حادثه ای که در زمان حاضر وجود دارد و یا در این زمان اتفاق افتاده است. بنابراین شایعه افسانه نیست.
2. شایعه با هدف باور کردن دیگران مطرح میشود و مانند جوک و لطیفه نیست.
3. شایعه یک کار جمعی است.
4. شایعه یک خبر تایید نشده است.
5. شایعه درباره افراد، ادارات، موسسات و نهادهای اجتماعی و ... است که مردم نسبت به آنها حساس هستند.
6. شایعه ممکن است از یک دروغ، تهمت و بهتان پدید آمده باشد."(4)

یکی از ویژگی های شایعه، ابهام در صدق و کذب و تا حدودی قابل بررسی نبودن صدق و کذب آن است. تفاوت شایعه با خبر و لطیفه هم در همین است. اخبار رسمی معمولا صادق و یا حداقل صدق آن قابل بررسی است. لطیفه هم معمولا کاذب است و یا حداقل تلاشی برای صادق جلوه دادن خود نمی کند. ابهام در شایعه به همراه ویژگی اهمیت، میزان رواج آن را در جامعه مشخص میکند. یعنی هر چقدر اهمیت و ابهام یک موضوع در بین جامعه بیشتر باشد احتمال رواج شایعه در مورد آن بیشتر میشود. اهمیت یک موضوع باعث میشود هر چیزی که مرتبط با آن عنوان شود مورد توجه قرار گیرد و افراد انگیزه کافی برای دنبال کردن اخبار مرتبط با آن را داشته باشند. ابهام نیز باعث میشود کنجکاوی عمومی در مورد آن بالا رود و هر خبری که مدعی روشن کردن ابهام آن باشد مورد استقبال قرار گیرد.

شایعه گاهی به صورت هدفمند و عامدانه ساخته و پرداخته میشود. گاهی نیز به صورت غیر هدفمند و به صورت خود به خود به وجود می آید.

در قرآن کریم از برخی شایعه سازی های عامدانه پرده برداشته شده است. در آیه 11 سوره مبارکه نور خداوند متعال می فرماید: «إِنَّ الَّذِينَ جاؤُ بِالْإِفْكِ عُصْبَةٌ مِنْكُمْ؛ مسلما كسانى كه آن تهمت عظيم را مطرح كردند گروهى (متشكّل و توطئه‏ گر) از شما بودند.»

اما برخی از شایعات نیز از نوع دوم است. مانند شایعه به قتل رسیدن پیامبر(صلی الله علیه و آله) در جنگ احد که در آیات 144 و 145 سوره مبارکه آل عمران مطرح شده است. در تفسیر نمونه درباره این واقعه آمده است:

"اين آيه نيز ناظر به يكى ديگر از حوادث جنگ احد است و آن اينكه: در همان حال كه آتش جنگ ميان مسلمانان و بت پرستان به شدت شعله‏ ور بود ناگهان صدايى بلند شد و كسى گفت: محمد را كشتم ... محمد را كشتم ... اين درست همان دم بود كه مردى بنام" عمرو بن قميئه حارثى" سنگ به سوى پيامبر پرتاب كرد، پيشانى و دندان آن حضرت شكست و لب پائين وى شكافت و خون صورت وى را پوشانيد. در اين موقع دشمن می خواست پيامبر را به قتل برساند كه مصعب بن عمير يكى از پرچمداران ارتش اسلام جلو حملات آنها را گرفت ولى خودش در اين ميان كشته شد، و چون او شباهت زيادى به پيامبر داشت دشمن چنين پنداشت كه پيغمبر در خاك و خون غلطيده است و لذا اين خبر را با صداى بلند به همه لشگرگاه رسانيد.

انتشار اين خبر به همان اندازه كه در روحيه بت پرستان اثر مثبت داشت در ميان مسلمانان تزلزل عجيبى ايجاد كرد، جمعى كه اكثريت را تشكيل می دادند به دست و پا افتاده و از ميدان جنگ به سرعت خارج می شدند، حتى بعضى در اين فكر بودند كه با كشته شدن پيامبر از آئين اسلام برگردند و از سران بت پرستان امان بخواهند، اما در مقابل آنها اقليتى فداكار و پايدار همچون على (علیه السلام) و ابودجانه و طلحة و بعضى ديگر بودند كه بقيه را به استقامت دعوت می كردند از جمله" انس بن نضر" به ميان آنها آمد و گفت: اى مردم اگر محمد (صلی الله علیه و آله) كشته شد، خداى محمد كشته نشده، برويد و پيكار كنيد و در راه همان هدفى كه پيامبر كشته شد، شربت شهادت بنوشيد، پس از ايراد اين سخنان به دشمن حمله نمود تا كشته شد، ولى به زودى روشن گرديد كه پيامبر زنده است و اين خبر اشتباه بوده است يا دروغ، آيه فوق در اين مورد نازل گرديد و دسته اول را سخت نكوهش كرد.(5)

یکی از کارهایی که در شایعه سازی و شایعه پراکنی مورد استفاده قرار میگیرد قرینه سازی است. معمولا شایعه هایی فرصت انتشار پیدا میکنند که با قرینه هایی که در اذهان عمومی جامعه وجود دارد سازگار و همخوان باشد. به عنوان مثال در نمونه قبل شایعه به شهادت رسیدن پیامبر در جنگ احد وقتی مطرح شد و قوت گرفت که لب و دهان مبارک حضرت مورد آسیب قرار گرفت. و یا مشرکین زمانی شایعه ساختگی بودن قرآن کریم را مطرح کردند که حضرت با فرد غیر عرب زبانی که در مکه ساکن شده بود گفتگو و مراوده داشت. مشرکین از این اتفاق سوء استفاده کردند و چنین القا کردند که قرآن را او به پیامبر آموخته است.

خداوند متعال در این باره فرموده است:

«وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّما يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسانُ الَّذي يُلْحِدُونَ إِلَيْهِ أَعْجَمِيٌّ وَ هذا لِسانٌ عَرَبِيٌّ مُبين‏؛ می دانيم كه می گويند: اين قرآن را بشرى به او می آموزد. زبان كسى كه به او نسبت می دهند عجمى است، حال آنكه اين زبان عربى روشنى است.»(6)

انگیزه ها و عوامل شایعه سازی
در مواردی که شایعه به صورت هدفمند ساخته و پرداخته می شود، فرد یا افرادی با انگیزه های مختلف به تولید و انتشار آن می پردازند. این انگیزه ها میتواند یکی از این موارد باشد.

دشمنی و تخریب: شایعاتی که به صورت مستقیم آبرو و اعتبار فرد و یا نهادی را نشانه میرود میتواند با انگیزه دشمنی با آنها ایجاد شده باشد.

جلب توجه: افرادی که به دنبال جلب توجه هستند اما در عین حال قابلیت مورد توجهی را به صورت طبیعی برخوردار نیستند ممکن است به شایعه سازی روی بیاورند. آنها اخباری را که صرفا جذابیت و جلب کنندگی دارد را منتشر میکنند و وقتی می بینند خبری که آنها منتشر کرده اند در جامعه مورد اهمیت و اقبال قرار گرفت، به عنوان سازندگان آن خبر احساس اهمیت میکنند.

پیشبرد اهداف: برخی شایعات میتواند در راستای هدف خاصی که فرد دنبال میکند ساخته شود. افراد با اغراض سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و .... میتوانند به شایعه نیز متوسل شوند.

انگیزه ها و عوامل شایعه پراکنی

هیچ شایعه سازی بدون شایعه پراکن نمی تواند به موفقیت برسد. در شایعه های موثر همیشه افرادی هستند که آن را ترویج و توسعه داده اند. این افراد نیز میتوانند انگیزه های مختلفی داشته باشند.

بررسی صحت و سقم: همانطوری که گفته شد یکی از خصوصیات شایعه این است که به راحتی قابل رد و یا اثبات نیست. همین ویژگی نیز مردم را وادار میکند که درباره آن صحبت کنند و آن را برای یکدیگر نقل کنند. این کار معمولا کمکی به راستی آزمایی شایعه نمی کند اما باعث میشود در سطح فراگیری منتشر شود. در این صورت حداقل تبدیل به مشهورات میشود که بسیاری از افراد به آن اعتماد میکنند.

موافقت آن با ایده ها و افکار: هر فردی ایده ها و نظرات مخصوص به خود را دارد. او همیشه و حتی به صورت ناخودآگاه در پی جمع آوری شواهدی برای اثبات و تقویت نظریه خود است. به همین خاطر نسبت به اخباری که در راستای نظریات او باشد حساس و خوش بین است و آنها را اخذ و رواج میدهد.

ابراز اطلاع و آگاه جلوه دادن خود: اطلاع بر اخبار از غیر از طرق رسمی و عمومی نوعی زیرکی و دال بر حضور اجتماعی تلقی میشود. شایعه میتواند به صورت فریبنده ای چنین هدفی را تامین کند.

عوامل شایعه پذیری

کاهش اعتماد عمومی: یکی از عواملی که سطح شایعه پذیری را بالا می برد سلب اعتماد مردم از منابع خبری و مسئولین رسمی است.

ضعف سواد رسانه ای: افرادی که توانایی زیادی در دسترسی به پیام های رسانه ای و تجزیه و تحلیل آنها ندارند معمولا به عوامل پذیرش و ترویج شایعات تبدیل می شوند.

داشتن شخصیت احساسی و زودباور: افرادی که از چنین شخصیتی برخوردار هستند به سرعت در برابر اخبار جدید و جذاب تحت تاثیر قرار می گیرند.

وظایف مردم در جلوگیری از شایعه سازی

یکی از آیاتی که شاید بیشترین دلالت را بر بحث شایعه داشته باشد آیه 83 سوره مبارکه نساء است.

خداوند متعال در این آیه شریفه می فرماید: «وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذاعُوا بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى‏ أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّيْطانَ إِلاَّ قَليلا؛ و هنگامى كه خبرى از پيروزى يا شكست به آنها برسد، (بدون تحقيق،) آن را شايع می سازند در حالى كه اگر آن را به پيامبر و پيشوايان- كه قدرت تشخيص كافى دارند- بازگردانند، از ريشه‏ هاى مسائل آگاه خواهند شد. و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدّه كمى، همگى از شيطان پيروى می كرديد (و گمراه می شديد).»

بر اساس این آیه شریفه و ادله دیگر وظایف افراد جامعه و آحاد مردم در جلوگیری از ایجاد و پخش شایعه را میتوان در این موارد خلاصه کرد:

گوش نسپردن به شایعه: امام سجاد(علیه السلام) درباره حق گوش می فرمایند: «أَمَّا حَقُ‏ السَّمْعِ‏ فَتَنْزِيهُهُ‏ عَنْ أَنْ تَجْعَلَهُ طَرِيقاً إِلَى قَلْبِكَ إِلَّا لِفُوَّهَةٍ كَرِيمَةٍ تُحْدِثُ فِي قَلْبِكَ خَيْراً أَوْ تَكْسِبُ خُلُقاً كَرِيماً فَإِنَّهُ بَابُ الْكَلَامِ إِلَى الْقَلْبِ يُؤَدِّي إِلَيْهِ ضُرُوبُ الْمَعَانِي عَلَى مَا فِيهَا مِنْ خَيْرٍ أَوْ شَر؛ و امّا حقّ گوش تو اين است كه آن را مسیری برای القای مطالب در قلب خود مسازی مگر برای انتقال کلامی که در دلت خيرى پديد آرد، يا رفتار و خوئى ستوده بدست آورد. چراکه گوش درب ورودى گفتار به قلب است كه انواع معانى، چه خوب و چه بد را به قلب میی رساند.»(7)

این روایت شریف نشان می دهد که شنیدن هر کلامی خواسته یا ناخواسته تاثیر مستقیمی را بر قلب و باطن انسان میگذارد. بنابراین آسان تر این است که هر سخنی را گوش ندهیم و در نشست‌های آلوده به غیبت و تهمت و شایعه شرکت نکنیم.

بدبین نشدن بر اثر شنیدن شایعه: بسیاری از شایعات آبرو و اعتبار فرد و یا افرادی را نشانه می گیرد. قرآن توصیه میکند که با شنیدن چنین شایعاتی به خود اجازه بدبین شد ندهیم. «لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَيْراً وَ قالُوا هذا إِفْكٌ مُبين‏؛ چرا هنگامى كه اين (تهمت) را شنيديد، مردان و زنان با ايمان نسبت به خود (و كسى كه همچون خود آنها بود) گمان خير نبردند و نگفتند اين دروغى بزرگ و آشكار است؟«(8)

صحبت نکردن درباره شایعه: خداوند متعال میفرماید: «وَ لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُمْ ما يَكُونُ لَنا أَنْ نَتَكَلَّمَ بِهذا سُبْحانَكَ هذا بُهْتانٌ عَظيم‏؛ چرا هنگامى كه آن را شنيديد نگفتيد: «ما حق نداريم كه به اين سخن تكلّم كنيم خداوندا منزّهى تو، اين بهتان بزرگى است؟»(9)

پرهیز از نقل شنیده ها: پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) میفرمایند: «كَفَى بِالْمَرْءِ كَذِباً أَنْ يُحَدِّثَ بِكُلِ‏ مَا سَمِعَهُ‏؛ برای دروغگو محسوب شدن فرد همین کافی است که هر چه را بشوند نقل کند.»(10)

تحقیق و تفحص: در قرآن آمده است: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصيبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى‏ ما فَعَلْتُمْ نادِمين‏؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! اگر شخص فاسقى خبرى براى شما بياورد، درباره آن تحقيق كنيد، مبادا به گروهى از روى نادانى آسيب برسانيد و از كرده خود پشيمان شويد.»(11)

وظایف حاکمیت در جلوگیری از شایعه سازی

همانطوری که قبلا نیز اشاره شد شایعه درباره یک موضوع در شرایطی با سرعت بیشتری پخش می شود که بر خلاف اینکه آن موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است اما در مورد آن ابهام وجود داشته باشد و شفاف سازی صورت نگرفته باشد. از این جهت که بسیاری از شایعات با موضوعاتی مرتبط با حکومت و رفتار مسئولین شکل می گیرد و یا حداقل حاکمیت اشراف خوبی بر موضوعات مهم کشور دارد، یکی از وظایف اصلی برای جلوگیری از توسعه شایعه در جامعه بر عهده آنها قرار میگیرد. حاکمیت وظیفه دارد با اطلاع رسانی به موقع و صادقانه مسائلی که برای جامعه اهمیت دارد را بازگو و درباره آنها شفاف سازی کند.

خودداری از اظهار نظر مسئولین مربوطه، بازار شایعات و حدس و گمان ها را داغ میکند و به هر کسی اجازه میدهد هر گونه تحلیلی که میخواهد داشته باشد. البته همانگونه که گفته شد این اطلاع رسانی و شفاف سازی باید به موقع و صادقانه باشد. تکذیب کردن یک خبر و شایعه خواندن آن بعد از اینکه مدت زمانی بر سر زبان ها بوده است اثر کمی دارد. همچنین عدم اطلاع رسانی صادقانه اعتماد را از مخاطب خواهد گرفت. در این وضعیت فرد همچنان اخبار ضد و نقیض از منابع غیر رسمی را ترجیح می دهد.

وظایف رسانه ها در جلوگیری از شایعه پراکنی

رسانه ها خود می توانند به عاملی برای ایجاد و پخش شایعه تبدیل شوند. بنابراین اولین رسالت یک رسانه متعهد تحقیق کافی درباره صحت و سقم یک خبر قبل از انتشار آن است.

اطلاع رسانی به موقع درباره حقیقت یک ماجرا نیز میتواند از فعالیت های یک رسانه در جهت جلوگیری از ایجاد و پخش شایعه محسوب شود. همانطوری که گفته شد شایعه در شرایطی که افکار عمومی در مورد یک اتفاق در ابهام فرو رفته است و از منابع رسمی نیز خبر موثقی به گوش نمی رسد فرصت ظهور و بروز پیدا میکند. بنابراین رفع ابهام و روشنگری توسط رسانه ها زمینه برای شیوع شایعه را از بین می برد.

ارائه تحلیل های درست در تبیین واقعیت های موجود نیز میتواند به مهار شایعه منجر شود. گاهی اوقات صرف نقل یک خبر نمی تواند افکار عمومی را اقناع کند و تنها با ارائه یک تحلیل صحیح و جامع و بالا بردن سواد رسانه ای مخاطب، میتوان او را از پیگیری اخبار ضد و نقیض از منابع غیر رسمی منصرف ساخت.

پی نوشت ها:

1. کاپفرر، ژان نوئل، شایعه، ترجمه خداداد موقر، ص 15.
2. همان.
3. همان، ص25.
4. بهرامی، محمد، آسیب شناسی شایعه در قرآن، 1383، پژوهش های قرآنی، شماره 37و38، ص72.
5. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیرنمونه، دارالکتبالاسلامیة، تهران، 1374هش، ج‏3، ص 114 و 115.
6. نحل/ 103.
7. ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏، تحف العقول، مصحح: غفارى، على اكبر، قم، جامعه مدرسین، ص257.
8. نور/ 12.
9. نور/ 16.
10. ابن بابويه، محمدبنعلى‏(381ق)، امالی، تهران، کتابچی، ص535.
11. حجرات/ 6.

موضوع قفل شده است