جمع بندی پرورش شاگرد توسط امام علی علیه السلام

با عرض سلام و ادب.
برای مقایسه عملکرد دو امام معصوم(علیهم السلام) باید شرایط سیاسی و اجتماعی و فرهنگی زمان حضور هر یک از ائمه(علیهم السلام) را درست و دقیق در نظر گرفت.ائمه معصومین(علیهم السلام) با توجه به شرایط زمان و مکان،بهترین و مناسبترین روش را در پیش می گرفتند.لذا طبیعتاً بخاطر تفاوتهای موجود بین زمان حضور هر یک از امامان بزرگوار،شیوه فعالیت و ایفای نقش آنها هم متفاوت بوده است.
شرایط سیاسی و فرهنگی زمان امام علی(علیه السلام) بگونه ای بود که عملا آن حضرت امکان تشکیل جلسات علمی و تربیت شاگردان همچون زمان امام صادق(علیه السلام) را نداشته است.زمان امام علی(علیه السلام) علاوه بر تلاش دستگاه خلافت برای جلوگیری از فعالیت جدی و آزادانه آن حضرت،مردم هم رغبت و علاقه چندانی به علم آموزی و درک محضر امام علی(علیه السلام) نشان نمی دادند.ضمن آنکه شروع فتوحات باعث شده بود اکثریت مسلمانان درگیر جنگ و حضور در مناطق فتح شده،باشند و کمتر فرصت داشته باشند تا بخواهند به کسب فیض از محضر امیرمومنان بپردازند.
البته اینگونه هم نبود که امام علی(علیه السلام) برای تربیت شاگرد هیچ اقدامی نکرده باشند.آن حضرت با توجه به شرایط زمان خود از امر مهم تربیت نیروهای مستعد غافل نبودند.شاگرد برجسته آن حضرت،ابن عباس می باشد.
بسیاری از علما و اندیشمندان شیعه، می‌گویند ابن عباس یکی از شاگردان امام علی(علیه السلام) بوده و از محضر آن حضرت کسب علم و معارف نموده است.(1) به ‌گونه‌ای که حتی خود ابن عباس به این شاگردی افتخار می‌کرد و می‌گفت: «آموخته‌ها و علم من از علی(علیه السلام) است و علم علی(علیه السلام) از رسول خدا است و معلم رسول خدا نیز خداوند متعال است. پس علم پیامبر(صلی الله علیه و آله) از خدا است و علم علی(علیه السلام) از پیامبر است و علم من هم از علی(علیه السلام) است. علم اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله) در برابر علم علی(علیه السلام) مانند قطره در برابر هفت دریا است».(2)

تربیت نیروهایی همچون محمد بن ابوبکر،مالک اشتر و ... از دیگر نمونه های تربیت شاگردان و نیروهای ممتاز توسط آمام علی(علیه السلام) می باشد.در زمان امام صادق(علیه السلام) هم علاقمندان به کسب علم فراوان بودند هم بخاطر درگیری امویان و عباسیان با یکدیگر فرصت مناسبی بوجود آورده بود تا امام صادق(علیه السلام) برای تشکیل جلسات درس و بحث علمی آزادی عمل داشته باشند.لذا آن حضرت در مقایسه با زمان امام علی(علیه السلام) شرایط بسیار مناسبی برای تربیت شاگرد در اختیار داشتند.

پی نوشتها:
1. ابن طاووس، على بن موسى، سعد السعود للنفوس منضود، ص 296، دار الذخائر، قم، چاپ: اول، بى تا؛ علامه حلى، حسن بن یوسف بن مطهر، کشف الیقین فی فضائل أمیر المؤمنین(ع)،‏ محقق و مصحح: درگاهى، حسین،‏ ص 58، وزارت ارشاد، تهران، چاپ اول، 1411ق؛ الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم، ص 263؛ عاملى نباطى، على من محمد، الصراط المستقیم إلى مستحقی التقدیم،‏ محقق و مصحح: رمضان، میخائیل، ج 1، ص 155،‏ المکتبة الحیدریة، نجف، چاپ اول، 1384ق؛ مظفر نجفى، محمد حسن، دلائل الصدق لنهج الحق،‏ محقق، مصحح، مؤسسة آل البیت(ع)، ج 6، ص 333،‏ موسسة آل البیت، قم، چاپ اول، 1422 ق؛ شیخ عباس قمی، منتهى الآمال فی تواریخ النبی و الآل‏، ج 1، ص 357، دلیل ما، قم، چاپ اول، 1379ش.

2. شیخ مفید، الأمالی، محقق و مصحح: استاد ولى، حسین، غفارى، على اکبر، ص 236، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، 1413ق؛ طوسى، محمد بن الحسن، الأمالی، ص 12، دار الثقافة، قم، چاپ اوّل، 1414ق.‏

پرسش:
چرا حضرت علی در زمان خلفای سه گانه که کمتر در متن حکومت بودند همچون امام صادق دست به تشکیل کلاس علم و دانش نزدند و همچون آن امام که شاگردان بسیاری را تربیت کردند ایشان این کار را انجام ندادند؟

پاسخ:

برای مقایسه عملکرد دو امام معصوم(علیهم السلام) باید شرایط سیاسی و اجتماعی و فرهنگی زمان حضور هر یک از ائمه(علیهم السلام) را درست و دقیق در نظر گرفت.ائمه معصومین(علیهم السلام) با توجه به شرایط زمان و مکان،بهترین و مناسبترین روش را در پیش می گرفتند.لذا طبیعتاً بخاطر تفاوتهای موجود بین زمان حضور هر یک از امامان بزرگوار،شیوه فعالیت و ایفای نقش آنها هم متفاوت بوده است.
شرایط سیاسی و فرهنگی زمان امام علی(علیه السلام) بگونه ای بود که عملا آن حضرت امکان تشکیل جلسات علمی و تربیت شاگردان همچون زمان امام صادق(علیه السلام) را نداشته است.زمان امام علی(علیه السلام) علاوه بر تلاش دستگاه خلافت برای جلوگیری از فعالیت جدی و آزادانه آن حضرت،مردم هم رغبت و علاقه چندانی به علم آموزی و درک محضر امام علی(علیه السلام) نشان نمی دادند.ضمن آنکه شروع فتوحات باعث شده بود اکثریت مسلمانان درگیر جنگ و حضور در مناطق فتح شده،باشند و کمتر فرصت داشته باشند تا بخواهند به کسب فیض از محضر امیرمومنان بپردازند.
البته اینگونه هم نبود که امام علی(علیه السلام) برای تربیت شاگرد هیچ اقدامی نکرده باشند.آن حضرت با توجه به شرایط زمان خود از امر مهم تربیت نیروهای مستعد غافل نبودند.شاگرد برجسته آن حضرت،ابن عباس می باشد.
بسیاری از علما و اندیشمندان شیعه، می‌گویند ابن عباس یکی از شاگردان امام علی(علیه السلام) بوده و از محضر آن حضرت کسب علم و معارف نموده است.(1) به ‌گونه‌ای که حتی خود ابن عباس به این شاگردی افتخار می‌کرد و می‌گفت: «آموخته‌ها و علم من از علی(علیه السلام) است و علم علی(علیه السلام) از رسول خدا است و معلم رسول خدا نیز خداوند متعال است. پس علم پیامبر(صلی الله علیه و آله) از خدا است و علم علی(علیه السلام) از پیامبر است و علم من هم از علی(علیه السلام) است. علم اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله) در برابر علم علی(علیه السلام) مانند قطره در برابر هفت دریا است».(2)

تربیت نیروهایی همچون محمد بن ابوبکر،مالک اشتر و ... از دیگر نمونه های تربیت شاگردان و نیروهای ممتاز توسط آمام علی(علیه السلام) می باشد.در زمان امام صادق(علیه السلام) هم علاقمندان به کسب علم فراوان بودند هم بخاطر درگیری امویان و عباسیان با یکدیگر فرصت مناسبی بوجود آورده بود تا امام صادق(علیه السلام) برای تشکیل جلسات درس و بحث علمی آزادی عمل داشته باشند.لذا آن حضرت در مقایسه با زمان امام علی(علیه السلام) شرایط بسیار مناسبی برای تربیت شاگرد در اختیار داشتند.

پی نوشتها:
1. ابن طاووس، على بن موسى، سعد السعود للنفوس منضود، ص 296، دار الذخائر، قم، چاپ: اول، بى تا؛ علامه حلى، حسن بن یوسف بن مطهر، کشف الیقین فی فضائل أمیر المؤمنین(ع)،‏ محقق و مصحح: درگاهى، حسین،‏ ص 58، وزارت ارشاد، تهران، چاپ اول، 1411ق؛ الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم، ص 263؛ عاملى نباطى، على من محمد، الصراط المستقیم إلى مستحقی التقدیم،‏ محقق و مصحح: رمضان، میخائیل، ج 1، ص 155،‏ المکتبة الحیدریة، نجف، چاپ اول، 1384ق؛ مظفر نجفى، محمد حسن، دلائل الصدق لنهج الحق،‏ محقق، مصحح، مؤسسة آل البیت(ع)، ج 6، ص 333،‏ موسسة آل البیت، قم، چاپ اول، 1422 ق؛ شیخ عباس قمی، منتهى الآمال فی تواریخ النبی و الآل‏، ج 1، ص 357، دلیل ما، قم، چاپ اول، 1379ش.

2. شیخ مفید، الأمالی، محقق و مصحح: استاد ولى، حسین، غفارى، على اکبر، ص 236، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، 1413ق؛ طوسى، محمد بن الحسن، الأمالی، ص 12، دار الثقافة، قم، چاپ اوّل، 1414ق.‏