جمع بندی مذاهب اسلامی و نماز جماعت

سؤال: از نظر مذاهب اسلامی حداقل نفرات لازم برای برگزاری نماز جماعت چند نفر است؟ دلایل آنها چیست؟

جواب:
از دیدگاه همه ی مذاهب فقهی نماز جماعت(1) با اقتدای یک شخص به امام محقق می گردد؛(2) هر چند که فضیلت نماز جماعت با توجه به تعداد مامومین و همچنین مساجد متفاوت است.
مرحوم امام خمینی(رضوان الله علیه) در کتاب: «تحریر الوسیلة» می نویسند: «كمترين عددى كه در غير نماز جمعه و عيد، جماعت با آن منعقد مى‌شود، دو نفر است: يكى امام، ديگرى مأموم، چه مأموم مرد باشد يا زن، بلكه بنابر اقوا اگر مأموم بچّه مميّز باشد نيز كفايت مى‌كند».(3)
دلیل فتوای فقهای مذاهب روایاتی است که در منابع فریقین از پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله) روایت شده است. به عنوان نمونه در فقه شیعه(4) و سنی(5) به روایتی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) استناد شده که آنحضرت فرمودند: «الِاثْنَانِ‏ وَ مَا فَوْقَهُمَا جَمَاعَةٌ».(6) دو تن و بيشتر جماعت هستند (يعنى جماعت با دو نفر حاصل مى‌شود كه يكى امام و ديگرى مأموم باشد).
در فقه اهل سنت نیز به روایت «مالک بن حویرث» استناد شده که وی گفت: دو مرد نزد پیامبر(صلی الله علیه وآله) ‌آمدند که می خواستند سفر کنند. حضرت به آنها فرمودند: «چون عازم سفر شدید اذان بگوئید و سپس اقامه بگوئید و سپس فرد بزرگتر از شما، امامت نماید».(7) که در این خبر به اقل تعداد جماعت تصریح شده است.

پی نوشت:
1. غیر از نماز جمعه و عیدین که در بیان اقل تعداد نماز گزاران در فقه مذاهب اختلاف نظر است.
2. الموسوعة الفقهیة الکویتیة،ج27، ص169: «‌اتَّفَقَ الْفُقَهَاءُ عَلَى أَنَّ أَقَل عَدَدٍ تَنْعَقِدُ بِهِ الْجَمَاعَةُ اثْنَانِ، وَهُوَ أَنْ يَكُونَ مَعَ الإْمَامِ وَاحِدٌ، فَيَحْصُل لَهُمَا فَضْل الْجَمَاعَةِ»؛ الطوسی، المبسوط في فقه الامامية، ج1، ص152: «صلاة الجماعة فيما عدا الجمعة سنة مؤكدة في جميع الصلوات الخمس، و ليست بفرض لا على الأعيان، و لا على الكفايات فمن فعلها جماعة فقد فضلت صلاته على صلاة المنفرد بخمس و عشرين صلاة، و من صلى منفردا جازت صلوته و فاته الفضل، و أقل ما ينعقد به الجماعة اثنان فصاعدا و أكثره لا حصر له، و كلما كثروا كان أفضل ».
3. خمينى، سيد روح اللّٰه موسوى - مترجم: اسلامى، على، تحرير الوسيلة - ترجمه، ج1، ص483، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، قم – ايران.
4. الحلی، تذکرة الفقهاء، ج4، ص229، مؤسسة آل البیت(ع)؛ ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج4، ص428، مؤسسة آل البیت(ع)؛ العاملی، جامع المقاصد، ج9، ص268، مؤسسة آل البیت(ع)؛ و...
5. الکاسانی، بدایع الصنایع، ج1، ص157، دارالکتاب العربی: «فَأَقَلُّ من تَنْعَقِدُ بِهِ الْجَمَاعَةُ اثْنَانِ وهو أَنْ يَكُونَ مع الْإِمَامِ وَاحِدٌ لِقَوْلِ النبي (صلى اللَّهُ عليه وسلم) الِاثْنَانِ فما فَوْقَهُمَا جَمَاعَةٌ وَلِأَنَّ الْجَمَاعَةَ مَأْخُوذَةٌ من مَعْنَى الِاجْتِمَاعِ وَأَقَلُّ ما يَتَحَقَّقُ بِهِ الِاجْتِمَاعُ إثنان»؛ الماوردی، الحاوی الکبیر، ج2، ص685، دار الفكر ـ بيروت: «قَالَ الْمَاوَرْدِيُّ : أَمَّا أَقَلُّ الْعَدَدِ الَّذِي يُدْرَكُ بِهِ الْجَمَاعَةُ فَهُوَ اثْنَانِ يَأْتَمُّ أَحَدُهُمَا بِالْآخَرِ فَيُدْرِكَانِ فَضِيلَةَ الْجَمَاعَةِ لِقَوْلِ النَّبِيِّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ): الِاثْنَانِ فَمَا فَوْقَهُمَا جَمَاعَةٌ»؛ الشوکانی، نیل الاوطار،‌ج2، ص283، إدارة الطباعة المنيرية. و...
6. ابن‏ بابويه، محمد بن على، معاني الأخبار، 1جلد، ص85، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، دفتر انتشارات اسلامى - ايران - قم، چاپ: 1، 1361 هـ.ش؛ الحاکم النیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج4، ص371، ح: 7957، دار الكتب العلمية – بيروت: « حدثنا أبو بكر بن إسحاق الفقيه أنبأ محمد بن أيوب أنبأ موسى بن إسماعيل ثنا الربيع بن بدر عن أبيه عن جده عن أبي موسى الأشعري رضي الله عنه : أن النبي صلى الله عليه و سلم قال : الإثنان فما فوقهما جماعة».
7. البخاری، صحیح البخاری، کتاب الاذان، باب 35، ح: 566، لجنة احیاء کتب السنة، مصر: «حَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ قَالَ: حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ زُرَيْعٍ قَالَ: حَدَّثَنَا خَالِدٌ عَنْ أَبِي قِلَابَةَ عَنْ مَالِكِ‏ بْنِ‏ الْحُوَيْرِثِ‏ عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ قَالَ: «إِذَا حَضَرَتْ‏ الصَّلَاةُ فَأَذِّنَا وَ أَقِيمَا، ثُمَّ لِيَؤُمَّكُمَا أَكْبَرُكُمَا».