جمع بندی ائمه ی جماعت اموی و عباسی
تبهای اولیه
سلام علیکم.
در احادیث و روایات معصومین سلام الله علیهم، تاکید و سفارش فراوانی به نماز جماعت شده و ایشان همواره مردم را به حضور در مسجد توصیه کرده اند. می دانیم که عصری که ائمه(ع) در آن می زیسته اند عصر فرمانروایی خلفای ظلم و جور اموی و عباسی بوده و ائمه ی جمعه و جماعت شهر ها نیز امرا و والیان و منصوبان همین خلفا بوده اند. آیا با این وجود، معصومین و شیعیان ایشان در مساجد حضور می یافته اند و در نماز های یومیه به چنین افرادی اقتدا می کرده اند؟ مگر از شروط امام جماعت، عدالت و شیعه بودن نیست؛ پس چطور چنین امری ممکن است؟
با تشکر.
با سلام و احترام
از دیدگاه شیعه، حاکمان جور و امامان جمعه و جماعت منصوب از طرف آنها مشروعیت نداشته و نمیتوان به امامت آنان نماز خواند. با این حال، براساس برخی گزارشها، ائمه اطهار(ع) در نماز جمعه خلفا و حاکمان از باب تقیه یا به دلایلی دیگر شرکت میکردند؛ مانند اینکه درباره امام سجاد(ع) نقل شده است که؛ «آنحضرت در نماز جمعه که به امامت پیشوایان ظالم برگزار میشد، از روی تقیه، شرکت میکرد ولی به آن اعتنا نمیکرد و نماز ظهر را خود میخواند». (1)
همچنین عمیر بن اسحاق نقل میکند: مروان بن حکم، هر جمعه در منبرش علی(ع) را دشنام میداد. به امام حسن(ع) گفتند: مگر نمیشنوی که چه میگوید؟ امام اعتنا نمیکرد. آنحضرت روز جمعه به مسجد میآمد و به درون حجره پیامبر(ص) میرفت و همانجا مینشست، پس از اتمام خطبه نماز جمعه بیرون میآمد و نمازش را میخواند و به منزلش برمیگشت». (2)
پی نوشت:
1. ابن حیون مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ دوم، 1385ق.
2. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج 5، ص 231، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1409ق؛ نیز نک: «سیر نماز جمعه در زمان ائمة معصومین(ع)»، نامه جامعه، آذر و دیماه 1392، شماره 107.
اهل بیت با اهل سنت تعامل خوبی داشتند خصوصا که امام صادق علیه السلام سفارش کردند من صلی معهم فی الصف الأول كان كمن صلی خلف رسول الله » .
یعنی كسی كه به همراه برادران اهل تسنن در صف اول نماز جماعت شركت كند مانند كسی است كه پشت سر رسول خدا صلی الله علیه وآله نماز خوانده و به او اقتدا كرده باشد ! ( کافی ج 3 ص 380)
روایت اقتدا کردن امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) به مروان با دو متن در بعضی از منابع روایی شیعه نقل شده است. یک روایت از امام صادق(علیه السلام) نقل شده و دیگری از امام موسی بن جعفر(علیه السلام).
روایت اول در کتاب نوادر راوندی ذکر شده است که ترجمه روایت چنین است: امام صادق(علیه السلام) فرمود: حسن و حسین(علیه السلام) بارها در نماز جماعت به «مروان حكم» اقتدا مىكردند، به یكى از آنان گفتند: پدر تو وقتى به خانه بر مىگشت آیا نماز خود را اعاده نمىكرد؟(با توجه به اینكه پشت سر آن افراد نماز خوانده بود) فرمود: نه به خدا؛ زیرا آنان آیهاى را به نمازى اضافه نمىكردند. ( راوندی کاشانی، فضل الله بن علی، النوادر، ص 30، دار الکتب، قم، چاپ اول.)
اما روایت دوم را علی بن جعفر(علیه السلام) در روایتی طولانی از امام موسی بن جعفر(علیه السلام) نقل میکند.[ عريضى، على بن جعفر، مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها، ص 144، مؤسسة آل البيت(ع)، قم، چاپ اول، 1409ق. ]
شیخ حر عاملی(ره) در کتاب وسائل آن فراز از روایت را که مورد بحث است، چنین نقل میکند: امام موسی بن جعفر(ع) فرموده: امام حسن و امام حسین(ع) به مروان اقتدا میکردند و ما هم به آنها (جائران وقت) اقتدا میکنیم.[ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج 8 ص 301، مؤسسة آل البيت(ع)، قم، چاپ اول، 1409ق.
با تشکر از پاسختون ولی الان ظاهرا دو جوابی که دادید با هم در تناقض هستن! در جواب اول گفته اید که در نماز جمعه شرکت میکردن اما نماز ظهر خودشون رو میخوندن اما در جواب دوم گفته اید که اقتدا میکردن و حتی نمازشون رو اعاده هم نمیکردن. از مجموع این روایات چه نتیجه ای میشه گرفت؟
با سلام و احترام
اگر دقت کرده باشید در پست اول روایتی را نقل کردم که امام حسن علیه السلام درون حجره بودند تا خطبه تمام شود و سپس بیرون امده و نماز میخواندند این گزارش حکایت از نماز مستقل حضرت دارد به گونه ای که حضرت نماز ش را میخواند و به خانه میرفت این گزارش نشان میدهد امام مجتبی عیه السلام نماز خود را میخواند. در روایت بعدی که در پست بعد امده است حکایت از عدم اعاده نماز از جانب امام است. به نظر میرسد در جمع بین این روایات و با توجه به این که حضرت علی علیه السلام بعد از اقامه نماز توسط خلفا نماز خود را اعاده میکردند باید بگوییم امام حسن هم چنین کاری میکردند خصوصا که نماز پشت سر حاکم جائر جایز نیست و اگر امام صادق علیه السلام پاسخ شخص سائل را چنین داده است که امام حسن نماز خود را اعاده نمیکرده شاید امام صادق علیه السلام در مقام تقیه چنین سخنی را بیان فرموده باشند.
پرسش
آیا اهل بیت و شیعیان در نمازهای یومیه به حاکمان اموی و عباسی اقتدا میکردند؟
پاسخ
از دیدگاه شیعه، حاکمان جور و امامان جمعه و جماعت منصوب از طرف آنها مشروعیت نداشته و نمیتوان به امامت آنان نماز خواند. با این حال، براساس برخی گزارشها، ائمه اطهار(علیهم السلام) در نماز جمعه خلفا و حاکمان از باب تقیه یا به دلایلی دیگر شرکت میکردند.
از این رو در تفسیر قمی آمده است: «حضر المسجد و وقف خلف ابى بکر و صلّى لنفسه» امام علی(علیه السلام) در مسجد حاضر میشد و پشت سر ابی بکر میایستاد؛ اما نماز را فرادی میخواند. (1)
همچنین در مورد امام سجاد(علیه السلام) نقل شده است که؛ «آنحضرت در نماز جمعه که به امامت پیشوایان ظالم برگزار میشد، از روی تقیه، شرکت میکرد ولی به آن اعتنا نمیکرد و نماز ظهر را خود میخواند.» (2)
در نقل دیگری عمیر بن اسحاق میگوید: مروان بن حکم، هر جمعه در منبرش علی(علیه السلام) را دشنام میداد. به امام حسن(علیه السلام) گفتند: مگر نمیشنوی که چه میگوید؟ امام اعتنا نمیکرد. آنحضرت روز جمعه به مسجد میآمد و به درون حجره پیامبر(صلی الله علیه و آله) میرفت و همانجا مینشست، پس از اتمام خطبه نماز جمعه بیرون میآمد و نمازش را میخواند و به منزلش برمیگشت.» (3)
بدین ترتیب بر اساس سیره اهل بیت در مواجهه با حاکمان این گونه عمل میشد.
پی نوشت:
1. قمی، تفسیر، دارالکتاب، 1363ش، قم، ج 2 ص 158،
2. قاضی نعمان مغربی، دعائم الإسلام، مؤسسة آل البیت(ع)، 1385ق، قم، چاپ دوم، ج 1 ص 182
3. ذهبی، تاریخ الاسلام، دارالکتاب العربی، 1409ق، بیروت، ج 5، ص 231