جمع بندی امام حسن (علیه السلام) مخارج زندگی ایش را از کجا تأمین می کردند؟
تب‌های اولیه
سلام از جهت اعتقادی ای حدیت یا تاریخی، امام حسن (ع)خرج زن هاشون رو از جیب خودش که نمی داده بلکه از پول خراج ایران که معاویه برای سکوت کردن به امام (ع) می داده خرج زن هاشون رو می داده؟ صحت دارد ؟
باسلام و احترام
مطلبی که بیان شد بی اساس و بدون استناد است. در برخی گزارشات ضعیف و موهوم چنین میپندارند که امام حسن علیه اسلام در زمان صلح با معاویه از ایشان خراج یا مالیات از ایران را برای خود خواستار شده است در حالی که چنین مطلبی صحت ندارد. اگر در منابع تاریخی دقت شود مفاد صلح بین امام و معاویه قید شده است. در بند مالی مفاد صلح امده است که مبلغ پنج میلیون درهم که در بیت المال کوفه موجود است از موضوع تسلیم حکومت به معاویه مستثنا است و باید زیر نظر امام مجتبى(علیه السلام) مصرف شود. (توجه شود نه برای خود حضرت)
نیز معاویه باید در تعیین مقررى و بذل مال، بنى هاشم را بر بنى امیه ترجیح بدهد. همچنین باید معاویه از خراج «دارابگرد» مبلغ یک میلیون درهم در میان بازماندگان شهداى جنگ جمل و صفین که در رکاب امیر مومنان(علیه السلام) کشته شدند، تقسیم کند. [1]
[/HR][1] . (مجلسى، بحارالانوار، تهران، المکتبه الاسلامیه، 1393 ه.ق، ج 44، ص 10).
در برخی از منابع امده است که یکی از یاران امام حسن علیه السلام از جانب خود شرایطی را با معاویه مطرح میکند که امام از ان خبر نداشته و یکی از شرایط موضوع مالی بوده که پس از اطلاع امام با برخورد منفی حضرت روبرو میشود.[1]
با توجه به گزارشات مذکور باید گفت اگر چه امام در جایگاهی قرار دارد که میتواند از بیت المال برای خود سهمی تعیین کند اما این کار را نکرد و خراج دارابگرد را برای خانواده های کشته شدگان جمل و صفین در نظر گرفت.
پس از این اموالی چیزی نداشت که به همسران خویش دهد. بلکه موارد مصرف ان مشخص است.
[/HR][1] . الفتوح ابن اعثم، ج 4 ص 158
اما واقعا امام حسن علیه السلام چه درآمدی داشت که سفره احسان او در مدینه معروف بود و حتی چند بار همه زندگی خویش را به فقرا بخشید؟
درآمد های امام حسن علیه السلام
موقوفات پیامبر (ص)
موقوفات امام علی (ع)
موقوفات یا صدقات حضرت فاطمه (ص)
پیامبر (ص) اموالی در اختیار داشتند که بخشی از آن متعلق به حکومت بود و بخشی شخصی. پیامبر (ص) این اموال را وقف کرده بود و متولی آنها را خاندان خود قرار داده بود که در زمان امام حسن (ع)، متولی این اموال آن امام همام بودند.
به طور مثال یکی از این اموال باغ های هفتگانه ای بود که فردی یهودی به نام مخیریق پیش از جنگ اُحد به پیامبر (ص) هدیه داده بود و آن حضرت (ص) با این اموال به برخی کارهای شخصی خود می رسیدند؛ بخش دیگر زمین های خیبر و فدک و اموال بنی نضیر بود که تعلق به پیامبر (ص) داشت و پس از آن حضرت (ص)، به امام حسن (ع) رسیده بود.
اما در دورانی که امام علی (ع) حکومت نداشتند یعنی از سال 11 تا 35، آن حضرت کشاورزی کرده و به امور اقتصادی می پرداختند به گونه ای که هر چیزی را اعم از باغ و چشمه و چاه احداث می کردند، آنها را وقف کرده و متولی این وقف امام حسن (ع) فرزند بزرگ تر حضرت (ع) بودند.[1]
همچنین اموال حضرت زهرا (س) مشهور به فدک که در اختیار اهل بیت (ع) نبود اما بخشی از موقوفاتی که از پیامبر (ص) به حضرت فاطمه (س) رسیده بود، به عنوان صدقه جاریه و موقوفات در اختیار امام حسن (ع) قرار گرفت.[2]
بخش دیگری از اموال که به دست امام حسن (ع) رسید، ارث از پدر و مادر بود که مادر آن حضرت (ع) از پیامبر (ص) ارث برده بود. ضمن آن که حضرت (ع) منبع درآمدی نیز از کشاورزی داشتند.
بخش عمده ای از ثروت امام حسن (ع) به صورت صدقه (به معنای رایج) هزینه می شد و از این راه به افراد فقیر و ناتوان و مقروضان یا کسانی که دیه بر عهده داشتند، کمک می شد حتی در برخی گزارش ها بیان شده است که آن حضرت (ع) دو نوبت نیمی از ثروت خود را صدقه داده و به عنوان بخشنده ترین فرد زمان خود شناخته می شدند. این بخشش ها و کرامت ها تا جایی پیش رفت که امام حسن (ع) حتی از بخشنده ترین فرد آن زمان یعنی عبدالله ابن جعفر نیز در این امر شناخته تر شده بودند.
[/HR][1] . ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۱۵، ص ۱۴۶، ح ۳۴؛ ابن شَبّه، تاریخ المدینه المنوره، ج ۱، ص ۲۲۵،
[2] . همان
جمع بندی
پرسش:
آیا امام حسن (علیه السلام) مخارج زندگی و همسران خویش را از خراج "ایران" که «معاویه» به او داده بود تامین مینمود؟
پاسخ:
مطلبی که بیان شد بی اساس و بدون استناد است. در برخی گزارشات ضعیف و موهوم چنین می پندارند که امام حسن «علیه السلام» در زمان صلح با "معاویه" از ایشان خراج یا مالیات از "ایران" را برای خود خواستار شده است در حالی که چنین مطلبی صحت ندارد. اگر در منابع تاریخی دقت شود مفاد صلح بین امام و "معاویه" قید شده است. در بند مالی مفاد صلح امده است که مبلغ «پنج میلیون درهم» که در بیت المال «کوفه» موجود است از موضوع تسلیم حکومت به "معاویه" مستثنا است و باید زیر نظر امام مجتبى «علیه السلام» مصرف شود. (توجه شود نه برای خود حضرت)
همچنین "معاویه" باید در تعیین مقررى و بذل مال، «بنى هاشم» را بر «بنى امیه» ترجیح بدهد. همچنین باید "معاویه" از خراج "دارابگرد" مبلغ «یک میلیون درهم» در میان بازماندگان شهداى جنگ «جمل» و «صفین» که در رکاب امیر مومنان علی «علیه السلام» کشته شدند، تقسیم کند.[1]
بنابر این تا بدینجا مشخص گردید که "پنج میلیون درهم" مربوط به بیت المال است نه خود امام حسن «علیه السلام» همچنین خراج "دارابگرد" باید بین بازماندگان جنگ «جمل» و «صفین» تقسیم گردد.
اما همین بند مالی و اقتصادی در مفاد صلحنامه از جانب امام نبوده بلکه یکی از یاران امام شخصا آن را مطرح کرده و امام حسن «علیه السلام» چنین خواسته ای نداشته است.
در برخی از منابع امده است که یکی از یاران امام حسن «علیه السلام» از جانب خود شرایطی را با "معاویه" مطرح میکند که امام از آن خبر نداشته و یکی از شرایط موضوع مالی بوده که پس از اطلاع امام با برخورد منفی حضرت روبرو می شود.[2]
اگر گزارشات مذکور را بپذیریم باید گفت با اینکه امام در جایگاهی قرار دارد که میتواند از بیت المال برای خود سهمی تعیین کند اما این کار را نکرد و خراج "دارابگرد" را برای خانواده های کشته شدگان «جمل» و «صفین» در نظر گرفت.
اما واقعا امام حسن «علیه السلام» چه درآمدی داشت که سفره احسان او در "مدینه" معروف بود و حتی چند بار همه زندگی خویش را به فقرا بخشید.[3]
درآمد های امام حسن «علیه السلام»
موقوفات پیامبر « صلی الله علیه و آله»
موقوفات امام علی «علیه السلام»
موقوفات یا صدقات حضرت فاطمه « علیها السلام»
پیامبر « صلی الله علیه و آله» اموالی در اختیار داشتند که بخشی از آن متعلق به حکومت بود و بخشی شخصی. پیامبر « صلی الله علیه و آله» این اموال را وقف کرده بود و متولی آنها را خاندان خود قرار داده بود که در زمان امام حسن « علیه السلام» متولی این اموال آن امام همام بودند.
به طور مثال یکی از این اموال باغ های هفتگانه ای بود که فردی یهودی به نام مخیریق پیش از جنگ اُحد به پیامبر « صلی الله علیه و آله» هدیه داده بود و آن حضرت « صلی الله علیه و آله»با این اموال به برخی کارهای شخصی خود می رسیدند؛ بخش دیگر زمین های خیبر و فدک و اموال بنی نضیر بود که تعلق به پیامبر « صلی الله علیه و آله» داشت و پس از آن حضرت به امام حسن « علیه السلام» رسیده بود.
اما در دورانی که امام علی « علیه السلام» حکومت نداشتند یعنی از سال 11 تا 35، آن حضرت کشاورزی کرده و به امور اقتصادی می پرداختند به گونه ای که هر چیزی را اعم از باغ و چشمه و چاه احداث می کردند، آنها را وقف کرده و متولی این وقف امام حسن « علیه السلام» فرزند بزرگ تر حضرت بودند.[4]
همچنین اموال حضرت زهرا (سلام الله علیها) مشهور به فدک که در اختیار اهل بیت (علیهم السلام) نبود اما بخشی از موقوفاتی که از پیامبر « صلی الله علیه و آله» به حضرت فاطمه (سلام الله علیها) رسیده بود، به عنوان صدقه جاریه و موقوفات در اختیار امام حسن « علیه السلام» قرار گرفت.[5]
بخش دیگری از اموال که به دست امام حسن « علیه السلام» رسید، ارث از پدر و مادر بود که مادر آن حضرت از پیامبر « صلی الله علیه و آله» ارث برده بود. ضمن آن که حضرت منبع درآمدی نیز از کشاورزی داشتند.
پی نوشت ها:
[1] . مجلسى، بحارالانوار، تهران، المکتبه الاسلامیه، 1393 ق، ج 44، ص 10
[2] . ابن اعثم، الفتوح، دارالاضواء، 1411ق،بیروت، ج 4 ص 158
[3] . مجلسی بحار الانوار، ج 43 ص 349
[4] . ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، مرعشی، 1404ق، قم، ج ۱۵، ص ۱۴۶، ح ۳۴؛ ابن شَبّه، تاریخ المدینه المنوره، دارالفکر، 1410ق، قم، ج ۱، ص ۲۲۵
[5] . همان