جمع بندی محبت به خانواده

عرض سلام و ادب خدمت شما همراه گرامی

مسئله بسیار خوبی را مطرح کردید. احترام و محبت در بین اعضای خانواده یکی از مهمترین عواملی ست که می تواند خانواده سالم، و به دنبال آن جامعه سالم را تشکیل دهد؛ و همانطور که فرمودید به پیشرفت ایران یا هر جامعه ای که چنین رفتار کنند، کمک بزرگی می کند.

اما اینکه چرا علما در این مورد فتوائی مبنی بر واجب و حرام ندارند، به این دلیل است که منابعی که احکام شرعی را از آن استنباط می کنند، آنها را به چنین حکمی نرسانده.
توجه بفرمایید که احکام شرعی با احکام اخلاقی متفاوتند. هرچند خیلی اوقات بر هم منطبق شده و با هم همپوشانی دارند؛ اما گاهی هم یک موضوع می تواند از نظر شرعی حلال باشد، در حالیکه از نظر اخلاقی بسیار مذموم، ناپسند و مشمول عقوبت الهی شود. که هر کدام به دلائلی و به منظور نماندن در مخمصه یا چیزهائی مثل این تشریع شده اند. مثل طلاق دادن زن بدون دلیل موجه یا کارهائی مثل این که مثال زیاد هست.

ضمن اینکه اگر با دقت احکام شرعی را نگاه کرده و در پیرامون و حواشی آنها دقت کنیم، بسیاری از احکام دارای نکات ریزی هستند که جز اندکی از مردم به آنها توجه نمی کنند. در حالیکه خواسته حقیقی شارع همین بوده. در حقیقت ما یک سلسله احکام شرعی معمولی و عادی داریم که همه افرادی که معتقد به مراعات دین هستند عمل می کنند. مثلا نماز می خوانند، روزه ماه رمضان را به جا می آورند، از شرب خمر و دزدی پرهیز می کنند و امثال اینها.
اینها احکام دست اولی هستند که اگر کسی مراعات نکرد اصولا جزء عرف متدین محسوب نمی شود.

اما واقعیت اینست که احکام شرعی منحصر در این اعمال سطحی و ساده نیست. دقت در حواشی و قرائن احکام باعث می شود که مسائلی را دریابیم که هرچند مستقیما توسط شارع حرام یا حلال شمرده نشد، ولی بدون تردید برای انجام دادنِ دقیقِ احکام شرعی، باید آنها را هم مراعات کنیم.

مثلا در روایات آمده است که در میان افرادی که در محشر هستند سه گروه را صدا می زنند که یکی از آنها کسانی هستند که ظلم کرده اند. ظلم موارد متعددی دارد که ظلم به همسر یا فرزند از مصادیق بارز آن است. خداوندی که حتی به مسائل جزئی و زینتی در منزل توجه کرده و به مرد توجه داده که مطابق با شأن زن باید برایش زیورآلات تهیه کنی، مگی ممکن است به روح و روان او توجه نکند!؟ مگر ممکن است کسی به روح و روان همسر یا فرزندش توجه نکند و در قیامت مورد رحمت پروردگار قرار گیرد!؟ چطور ممکن است کسی با همسر و فرزندانش بداخلاقی کند (کتک زدن که جای خود دارد!) و از فشار قبر در امان بماند!؟ حتی اگر سعد بن معاذ باشد، همراه پیامبر در جنگ بوده و پیامبر با پای برهنه در تشییع جنازه اش شرکت کند و با دست خود او را در قبر بگذارد!؟

روش اهل بیت علیهم السلام به هیچ وجه این نبوده که فرزندانشان را تنبیه بدنی کنند، و موردی سراغ نداریم و نقل نشده که چنین کاری کرده باشند. رسول گرامی اسلام نه تنها خود کودکان را تنبیه بدنی نمی‌کرد، بلکه اگر کسی هم این رفتار را انجام می‌داد، آن حضرت شدیداً مخالفت می‌کرد و سخت اعتراض می‌فرمود. این بزرگواران همواره به عنوان دوستی مهربان و پیشوایی دوست داشتنی و یاری غمخوار و راهنمایی دلسوز در کنار فرزندان خود بودند، و در کودکی با آنان بازی می‌کردند و در بزرگسالی رفیق، مونس و همدم آنان بودند.

امیرالمومنین علی‌ علیه السلام می‌فرماید: «پندپذیری انسان عاقل، به وسیله ادب و تربیت است. چهارپایان و حیوانات هستند که تنها با تازیانه تربیت می‌شوند.» (1)

و در جای دیگری فرموده اند: «لا أدَبَ مَعَ غَضَبٍ ؛ با خشم تربيت [ممكن] نيست.» (2)

امام موسی بن جعفر علیه السلام به یکی از یاران خود که از دست فرزندش به ستوه آمده بود و شکایت می کرد فرمود: «لا تَضرِبهُ، وَاهجُرهُ ولا تُطِل؛ فرزندت را نزن و برای ادب کردنش از او قهر کن، ولی مواظب باش، قهر کردنت طولانی نشود.» (3)


بازداشتن از تنبیه بدنی آن اندازه مهم است که دستور داده‌اند درباره کسانی که به حدّ بلوغ نرسیده‌اند و خلافی را مرتکب می‌شوند، اجرای حدّ جایز نیست، بلکه باید مجازات تأدیبی شوند. (4)


در کنار اینها محبت به فرزندان و مهربانی در خانواده بسیار ستوده شده و اهل بیت علیهم السلام سفارش بسیاری بر ایجاد جو عاطفی در خانواده داشته اند.

رسول گرامی اسلام صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند: «إنَّ فِي الجَنَّةِ دارا يُقالُ لَهَا : الفَرَحُ، لا يَدخُلُها إلاّ مَن فَرَّحَ الصِّبيانَ ؛ خانه اى در بهشت است كه به آن ، [خانه] شادى گفته مى شود . جز كسى كه كودكان را شاد كرده باشد، وارد آن نمى گردد.» (5)

مردى خدمت پيامبر صلي الله عليه و آله رسيد و گفت: هرگز كودكى را نبوسيده ام. پيامبر خدا فرمود : «هذا رَجُلٌ عِندِي أنَّهُ مِن أهلِ النّارِ؛ اين ، كسى است كه در نظر من از اهل آتش است» (6)


تمام این روایات و دستوراتی که از پیامبر گرامی اسلام و اهل بیت علیهم السلام رسیده، همگی به نحوی دستور بر ایجاد محبت و به وجود آوردن یک فضای عاطفی و مهربان در خانواده است؛ و شریعت مگر چیزی جز فرمانبرداری از دستورات این بزرگواران است!؟

لازم نیست که حتما حکمی به صورت واجب یا حرام آورده شود؛ همین که ما خودمان را شیعه و پیرو اهل بیت می دانیم، پس کمترین وظیفه مان اینست که الگوی رفتاری مان را از این بزرگواران اتخاذ کرده و پا جای پای آنان بگذاریم که فرموده اند "العاقلُ یکفی بالإشارة"

پی نوشت:
1. شرح غررالحکم، ج1، ص 10، ح 81
2. غرر الحکم، ص 303
3. عده الداعی، ص 79
4. مستدرک الوسایل، ج3، ص 223
5. كنز العمّال : ج 3 ص 170 ح 6009
6. كافي، ج 6 ص 50 ح 7

پرسش: چرا مراجع تقلید فتوائی مبنی بر وجوب محبت در خانواده، حرمت خشونت و عصبانیت، استحبات مهرورزی و یا کراهت بدخلقی، به جامعه ارائه نمی دهند؟ منظورم صرف توصیه نیست. حرام یا حلال به صراحت گفته شود. گاهی برخی والدین فرزندانشان را کتک می زنند که این درست نیست. چنین احکامی می تواند خیلی به پیشرفت ایران کمک کند.

پاسخ: احترام و محبت در بین اعضای خانواده یکی از مهمترین عواملی ست که می تواند خانواده سالم، و به دنبال آن جامعه سالم را تشکیل دهد؛ و همانطور که فرمودید به پیشرفت ایران یا هر جامعه ای که چنین رفتار کنند، کمک بزرگی می کند.

اما اینکه چرا علما در این مورد فتوائی مبنی بر واجب و حرام ندارند، به این دلیل است که منابعی که احکام شرعی را از آن استنباط می کنند، آنها را به چنین حکمی نرسانده. توجه بفرمایید که احکام شرعی با احکام اخلاقی متفاوتند. هرچند خیلی اوقات بر هم منطبق شده و با هم همپوشانی دارند؛ اما گاهی هم یک موضوع می تواند از نظر شرعی حلال باشد، در حالیکه از نظر اخلاقی بسیار مذموم، ناپسند و مشمول عقوبت الهی شود. که هر کدام به دلائلی و به منظور نماندن در مخمصه یا چیزهائی مثل این تشریع شده اند. مثل طلاق دادن زن بدون دلیل موجه یا کارهائی مثل این که مثال زیاد هست.

ضمن اینکه اگر با دقت احکام شرعی را نگاه کرده و در پیرامون و حواشی آنها دقت کنیم، بسیاری از احکام دارای نکات ریزی هستند که جز اندکی از مردم به آنها توجه نمی کنند. در حالیکه خواسته حقیقی شارع همین بوده. در حقیقت ما یک سلسله احکام شرعی معمولی و عادی داریم که همه افرادی که معتقد به مراعات دین هستند عمل می کنند. مثلا نماز می خوانند، روزه ماه رمضان را به جا می آورند، از شرب خمر و دزدی پرهیز می کنند و امثال اینها. اینها احکام دست اولی هستند که اگر کسی مراعات نکرد اصولا جزء عرف متدین محسوب نمی شود.

اما واقعیت اینست که احکام شرعی منحصر در این اعمال سطحی و ساده نیست. دقت در حواشی و قرائن احکام باعث می شود که مسائلی را دریابیم که هرچند مستقیما توسط شارع حرام یا حلال شمرده نشد، ولی بدون تردید برای انجام دادنِ دقیقِ احکام شرعی، باید آنها را هم مراعات کنیم. مثلا در روایات آمده است که ظلم باعث سلب نعمت و نابودی جامعه می شود. (1) ظلم موارد متعددی دارد که ظلم به همسر یا فرزند از مصادیق بارز آن است. خداوندی که حتی به مسائل جزئی و زینتی در منزل توجه کرده و به مرد توجه داده که مطابق با شأن زن باید برایش زیورآلات تهیه کنی، مگر ممکن است به روح و روان او توجه نکند!؟ مگر ممکن است کسی به روح و روان همسر یا فرزندش توجه نکند و در قیامت مورد رحمت پروردگار قرار گیرد!؟ چطور ممکن است کسی با همسر و فرزندانش بداخلاقی کند (کتک زدن که جای خود دارد!) و از فشار قبر در امان بماند!؟ حتی اگر سعد بن معاذ باشد، همراه پیامبر در جنگ بوده و پیامبر با پای برهنه در تشییع جنازه اش شرکت کند و با دست خود او را در قبر بگذارد!؟

روش اهل بیت (علیهم السلام) به هیچ وجه این نبوده که فرزندانشان را تنبیه بدنی کنند، و موردی سراغ نداریم و نقل نشده که چنین کاری کرده باشند. رسول گرامی اسلام نه تنها خود کودکان را تنبیه بدنی نمی‌کرد، بلکه اگر کسی هم این رفتار را انجام می‌داد، آن حضرت شدیداً مخالفت می‌کرد و سخت اعتراض می‌فرمود. این بزرگواران همواره به عنوان دوستی مهربان و پیشوایی دوست داشتنی و یاری غمخوار و راهنمایی دلسوز در کنار فرزندان خود بودند، و در کودکی با آنان بازی می‌کردند و در بزرگسالی رفیق، مونس و همدم آنان بودند.

امیرالمومنین علی‌ (علیه السلام) می‌فرماید: «إنّ العاقِلَ يَتَّعِظُ بِالآدابِ، و البَهائمَ (الجاهِلَ) لا تَتَّعِظُ إلاّ بِالضَّربِ؛ پندپذیری انسان عاقل، به وسیله ادب و تربیت است. چهارپایان و حیوانات هستند که تنها با تازیانه تربیت می‌شوند.» (2) و در جای دیگری فرموده اند: «لا أدَبَ مَعَ غَضَبٍ ؛ با خشم تربيت [ممكن] نيست.» (3) امام موسی بن جعفر (علیه السلام) به یکی از یاران خود که از دست فرزندش به ستوه آمده بود و شکایت می کرد فرمود: «لا تَضرِبهُ، وَاهجُرهُ ولا تُطِل؛ فرزندت را نزن و برای ادب کردنش از او قهر کن، ولی مواظب باش، قهر کردنت طولانی نشود.» (4)

در کنار اینها محبت به فرزندان و مهربانی در خانواده بسیار ستوده شده و اهل بیت (علیهم السلام) سفارش بسیاری بر ایجاد جو عاطفی در خانواده داشته اند. رسول گرامی اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمودند: «إنَّ فِي الجَنَّةِ دارا يُقالُ لَهَا : الفَرَحُ، لا يَدخُلُها إلاّ مَن فَرَّحَ الصِّبيانَ؛ خانه اى در بهشت است كه به آن، [خانه] شادى گفته مى شود. جز كسى كه كودكان را شاد كرده باشد، وارد آن نمى گردد.» (5) همچنین روایت شده که مردى خدمت پيامبر (صلي الله عليه و آله) رسيد و گفت: هرگز كودكى را نبوسيده ام. پيامبر خدا فرمود : «هذا رَجُلٌ عِندِي أنَّهُ مِن أهلِ النّارِ؛ اين ، كسى است كه در نظر من از اهل آتش است» (6)

تمام این روایات و دستوراتی که از پیامبر گرامی اسلام و اهل بیت علیهم السلام رسیده، همگی به نحوی دستور بر ایجاد محبت و به وجود آوردن یک فضای عاطفی و مهربان در خانواده است؛ و شریعت مگر چیزی جز فرمانبرداری از دستورات این بزرگواران است!؟ لازم نیست که حتما حکمی به صورت واجب یا حرام آورده شود؛ همین که ما خودمان را شیعه و پیرو اهل بیت می دانیم، پس کمترین وظیفه مان اینست که الگوی رفتاری مان را از این بزرگواران اتخاذ کرده و پا جای پای آنان بگذاریم که فرموده اند "العاقلُ یکفی بالإشارة" (عاقل را تنها اشارتی کافیست)

پی نوشت:
1. برای مثال امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: ألظُّلمُ یُزلُّ القَدَمَ وَ یَسلُبُ النِّعَمَ وَ یُهلِکُ الاُمَمَ؛ ظلم قدم را می لرزاند، نعمتها را سلب می کند و امتها را به نابودی می کشاند. (آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غررالحکم و دررالکلم، درایتی، مصطفی، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، 1366، قم، ص 456 ، ح 10411
2. ناظم زاده قمی، سیداصغر، جلوه های حکمت: گزیده موضوعی کلمات امیرالمومنین علی علیه السلام در 225 موضوع، غرر الحکم و درر الحکم. نهج البلاغه، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علیمه قم، 1375، قم، ص 409
3. آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم،دارالکتاب الاسلامی، قم، ص 303
4. محمدی ری شهری، محمد، حکمت نامه کودک، موسسه علمی فرهنگی داراحدیث، مرکز چاپ و نشر، 1385، قم، ص 190، به نقل از عده الداعی
5. متقی، علی بن حسام الدین، كنز العمّال فی سنن الاقوال و الافعال، موسسه الرساله، 1409، بیروت، ج 3 ص 170 ح 6009
6. محمدی ری شهری، محمد، کودک در قرآن و سنت، موسسه علمی فرهنگی داراحدیث، سازمان چاپ و نشر، 2010، قم، ص 196