جمع بندی تطبیق زمان حال بر تاریخ ائمه (ع)

چند نکته قابل بیان است:
1. بررسی تاریخ بیانگر این معناست که فساد در هر عصری و در همه جوامع بوده است.البته درحکومت دینی مسائل مالی و اقتصادی، به دلیل تأثیر بسیارش بر فکر و روح و اعتقاد مردم، جایگاه ویژه ای دارد.بالطبع مفاسد اقتصادی بخصوص اگر توسط حاکمان و کارگزاران حکومت اسلامی صورت بگیرد،آثار سوء آن شدیدتر خواهد بود.
بی تردید یکی از وظایف مهم نظام اسلامی، نظارت بر اعمال کارگزاران است. در شان نظام اسلامی نیست که خدای نکرده برخی از کارگزاران طوری زندگی و رفتار کنند که با تضییع حقوق مردم، موجبات فراهم شدن ثروت های بادآورده گردند.

2. از میان ائمه(علیهم السلام) فقط امام علی و امام حسن(علیهما السلام) بر مسند حکومت نشستند و در دوران بقیه ائمه(علیهم السلام)خلافت در اختیار کسانی بود که غالباً انواع و اقسام مفاسد اخلاقی و اقتصادی و ... در بین حاکمان و کارگزاران وجود داشت و شاید کمتر حاکمی را می توان یافت که در مقابل اینگونه مفاسد برخوردی قاطع و جدی اعمال کرده باشد.

3. حکومت امام حسن(علیه السلام) آنقدر کودتاه بوده و این مدت کوتاه هم بگونه ای با جنگ بر علیه معاویه و ماجرای صلح سپری شد که عملاً نمی توان در مورد وضعیت دوران حکومت آن حضرت و کارگزارانش اظهار نظر خاصی کرد.

4. در دوران حکومت حدود پنج ساله امام علی(علیه السلام)،شاهد مفاسدی همچون اختلاس و دزدی از بیت المال و برخورد جدی و قاطع آن حضرت بودیم که بیان خواهیم کرد:
یکی از موارد قابل تامل در سیره حکومتی امیر مومنان علی (علیه السلام) برخورد ایشان با کارگزاران متخلف است. زیرا همان گونه که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) درباره اش فرموده اند: او در اجراى حکم خدا سخت گیر است و اهل مسامحه و سازش نيست.[1] در اینجا به چند نمونه از برخورد قاطع امام علی (علیه السلام) می پردازیم:

برخورد با زیاد بن ابیه
علي‏ (عليه السلام)، فرستاده‏ اي را نزد زياد روانه ساخت تا آنچه از ماليات‏ها نزد او جمع شده، باز ستاند. زياد، آنچه نزدش بود، همراهِ فرستاده كرد و به وي گفت: كُردها ماليات‏ها را نابود كرده ‏اند و من با آنها مدارا مي‏كنم. اين مطلب را به اميرمؤمنان اعلام مكن كه گمان كند كوتاهي از من بوده است.
فرستاده آمد و سخن زياد را به علي ‏(عليه السلام) رساند. او به زياد نوشت: «فرستاده ‏ام خبر داد آنچه را درباره كُردها به وي گفتي و اين‏كه آن را از من كتمان كرده‏ اي. تو خود به نيكي مي‏داني كه آن را به وي نگفتي، مگر از آن رو كه به من برساني و من سوگند مي‏خورم به خداوند عز و جل، سوگند راستين، كه اگر به من خبر رسد كه در ثروت مسلمانان خيانت كرده ‏اي، كم يا زياد، چنان بر تو سخت بگيرم كه اندک مال شوی و بارِ هزينه عيال بر دوشت سنگيني كند و خوار و پريشان حال شوي. والسلام![2)

برخورد با ابن هَرَمه
امام علي‏ (عليه السلام) هنگامي كه از، خيانت ابن هَرمَه، مأمور بازار اهواز اطلاع یافت، به رفاعه چنين نوشت : هنگامي كه نامه ‏ام را خواندي، ابن هرمه را از بازار، بركنار كن و او را به خاطر مردم از كار، بازدار و سپس زنداني نما و خبر آن را اعلان عمومي كن و به كارگزارانت بنويس و نظرم را به آنان ابلاغ نما. درباره ابن هرمه، غفلت يا كوتاهي نكني كه نزد خداوند، هلاك شوي و من هم به بدترين شيوه بركنارت خواهم كرد كه از اين كار، تو را به خدا پناه مي‏دهم.

هنگامي كه جمعه شد، او را از زندان بيرون آر و 35 تازيانه بر او بزن و در بازارها بچرخان. اگر كسي از او شكايت كرد و شاهد آورد، او را سوگند ده و از درآمد ابن هرمه آن را پرداخت نما. فرمان ده تا او را با خواري و زشتي و فرياد كشيدن بر سرش، به زندان ببرند، با طنابي پاهايش را ببند و وقت نماز او را بيرون آور. اگر كسي برايش غذا، آشاميدني، لباس و زير اندازي آورد، مانع مشو. مگذار كسي بر او وارد شود تا به او چاره ‏اي تلقين كند يا به آزادي اميدوارش سازد. اگر برايت روشن شد كه كسي مطلبي را به او القا كرده كه به مسلماناني زيان مي‏رساند، او را با تازيانه تأديب نما و زنداني كن تا توبه نمايد.

شب‏ها زندانيان را براي هواخوري به حياط زندان بياور، جز ابن هرمه را، مگر آن كه ترس از تلف شدنش باشد كه او را نيز شب‏ها آزاد بگذار. اگر در او طاقت و توان ديدي، پس از سي روز، 35 تازيانه ديگر، افزون بر 35 تازيانه قبلي بر او بزن. براي من گزارش كارت در بازار را بنويس و اين‏كه چه كسي را پس از آن خائن برگزيدي. حقوق ابن هرمه خائن را هم قطع كن.[3]

در موردی دیگر یکى از فرمانداران اموالی از بیت المال را نزد خود گرفته بود، خبر که به امام رسید ، حضرت فوراً نامه ای تهدید آمیز به وی نوشتند: از خدا بترس ، و اموال این مردم را به سویشان بازگردان، که اگر چنین نکنى و خداوند مرا بر تو چیره سازد، با تو کارى خواهم کرد که نزد خداوند عذر خواهم داشت، و با شمشیرم که هر کس را با آن زدم در آتش شد، گردنت را بزنم . به خدا سوگند، اگر کارى را که تو کردى حسن و حسین کرده بودند، از من نرمشى نمى دیدند، و به مرادى نمى رسیدند، تا آن که حق را از آنان بازگیرم، و باطلى را که از ستم آن دو پدید آمده، نابود سازم .[4]

با توجه به این چند نمونه مشخص می شود که آن حضرت در مبارزه با مفاسد اقتصادی بخصوص توسط کارگزاران حکومت،بسیار جدی و قاطع عمل می کردند.در این بین عده ای هم برای فرار از مجازات و برخورد قاطع آن حضرت،به معاویه پناهنده می شدند:
قعقاع بن شور فرماندار شهر کسکر از سوی دولت علوی بود .او علاوه بر تخلفاتی که داشت ، با زنی ازدواج کرد که مهریه اش را بر خلاف سنت نبوی (ص) صدهزار درهم قرار داد -که چنین مبلغی گزاف از سوی کارگزار دولتی بسیار شگفت آور بود و حیرت و ناراحتی مردمان را به دنبال داشت- قعقاع پس از آنکه فهمید که حضرت علی(علیه السلام) از کارهای خلافش آگاه شده و مورد بازخواست قرار خواهد گرفت، به سوی شام گریخت.[5]

پی نوشتها:
[1]- علامه مجلسى‏،بحار الانوار،تهران،اسلامیه،ج‏2 1،ص385.
[2]. أنساب الأشراف ج2ص390.
[3]. دعائم الإسلام ج 2 ص532.
[4]- نهج البلاغه، مترجم: محمد دشتی،قم،موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین(ع)،نامه41.
[5]- ابن ابى الحدید، شرح نهج البلاغه،تحقیق:محمد أبو الفضل إبراهیم،دار إحیاء الکتب العربیة 1378 - 1959 م،چاپ اول،ج4،ص87.

قطعاً مقام امامت ائمه(علیهم السلام) مخصوص زمان حکومت آنها نیست.یعنی هر چند ائمه(علیهم السلام) از حکومت محروم شوند ولی مقام امامت آنها باقی است.اما نکته مهم و قایل توجه این است که اجرای بسیاری از احکام الهی مبتنی بر قدرت و حکومت است و تا زمانی که حکومت در اختیار امام نباشد،در عمل اجرای آن احکام نیازمند بر قدرت حکومتی هم منتفی می شود.البته ائمه(علیه السلام) در بیاناتشان در رابطه با موضوعاتی همچون بیت المال،حرمت رشوه،رباخواری و دیگر مفاسد اقتصادی به اندازه کافی و لازم مطالب و دستورات الهی را بیان کرده اند.

جمع بندی

پرسش:
زمان حال ما با این فساد دولتمردان و کارگزاران ،بیداد ارتشاء،بیداد ربا و ... با دوران کدام امام مطابقت دارند و راه کار ان امام چه بوده است؟

پاسخ:
برای پاسخ به این سوال چند نکته قابل بیان است:
1. بررسی تاریخ بیانگر این معناست که فساد در هر عصری و در همه جوامع بوده است.البته درحکومت دینی مسائل مالی و اقتصادی، به دلیل تأثیر بسیارش بر فکر و روح و اعتقاد مردم، جایگاه ویژه ای دارد.بالطبع مفاسد اقتصادی بخصوص اگر توسط حاکمان و کارگزاران حکومت اسلامی صورت بگیرد،آثار سوء آن شدیدتر خواهد بود.
بی تردید یکی از وظایف مهم نظام اسلامی، نظارت بر اعمال کارگزاران است. در شان نظام اسلامی نیست که خدای نکرده برخی از کارگزاران طوری زندگی و رفتار کنند که با تضییع حقوق مردم، موجبات فراهم شدن ثروت های بادآورده گردند.

2. از میان ائمه(علیهم السلام) فقط امام علی و امام حسن(علیهما السلام) بر مسند حکومت نشستند و در دوران بقیه ائمه(علیهم السلام)خلافت در اختیار کسانی بود که غالباً انواع و اقسام مفاسد اخلاقی و اقتصادی و ... در بین حاکمان و کارگزاران وجود داشت و شاید کمتر حاکمی را می توان یافت که در مقابل اینگونه مفاسد برخوردی قاطع و جدی اعمال کرده باشد.

3. حکومت امام حسن(علیه السلام) آنقدر کودتاه بوده و این مدت کوتاه هم بگونه ای با جنگ بر علیه معاویه و ماجرای صلح سپری شد که عملاً نمی توان در مورد وضعیت دوران حکومت آن حضرت و کارگزارانش اظهار نظر خاصی کرد.

4. در دوران حکومت حدود پنج ساله امام علی(علیه السلام)،شاهد مفاسدی همچون اختلاس و دزدی از بیت المال و برخورد جدی و قاطع آن حضرت بودیم که بیان خواهیم کرد:
یکی از موارد قابل تامل در سیره حکومتی امیر مومنان علی (علیه السلام) برخورد ایشان با کارگزاران متخلف است. زیرا همان گونه که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) درباره اش فرموده اند: او در اجراى حکم خدا سخت گیر است و اهل مسامحه و سازش نيست.[1] در اینجا به چند نمونه از برخورد قاطع امام علی (علیه السلام) می پردازیم:

برخورد با زیاد بن ابیه
علي‏ (عليه السلام)، فرستاده‏ اي را نزد زياد روانه ساخت تا آنچه از ماليات‏ها نزد او جمع شده، باز ستاند. زياد، آنچه نزدش بود، همراهِ فرستاده كرد و به وي گفت: كُردها ماليات‏ها را نابود كرده ‏اند و من با آنها مدارا مي‏كنم. اين مطلب را به اميرمؤمنان اعلام مكن كه گمان كند كوتاهي از من بوده است.
فرستاده آمد و سخن زياد را به علي ‏(عليه السلام) رساند. او به زياد نوشت: «فرستاده ‏ام خبر داد آنچه را درباره كُردها به وي گفتي و اين‏كه آن را از من كتمان كرده‏ اي. تو خود به نيكي مي‏داني كه آن را به وي نگفتي، مگر از آن رو كه به من برساني و من سوگند مي‏خورم به خداوند عز و جل، سوگند راستين، كه اگر به من خبر رسد كه در ثروت مسلمانان خيانت كرده ‏اي، كم يا زياد، چنان بر تو سخت بگيرم كه اندک مال شوی و بارِ هزينه عيال بر دوشت سنگيني كند و خوار و پريشان حال شوي. والسلام![2]

برخورد با ابن هَرَمه
امام علي‏ (عليه السلام) هنگامي كه از، خيانت ابن هَرمَه، مأمور بازار اهواز اطلاع یافت، به رفاعه چنين نوشت : هنگامي كه نامه ‏ام را خواندي، ابن هرمه را از بازار، بركنار كن و او را به خاطر مردم از كار، بازدار و سپس زنداني نما و خبر آن را اعلان عمومي كن و به كارگزارانت بنويس و نظرم را به آنان ابلاغ نما. درباره ابن هرمه، غفلت يا كوتاهي نكني كه نزد خداوند، هلاك شوي و من هم به بدترين شيوه بركنارت خواهم كرد كه از اين كار، تو را به خدا پناه مي‏دهم.

هنگامي كه جمعه شد، او را از زندان بيرون آر و 35 تازيانه بر او بزن و در بازارها بچرخان. اگر كسي از او شكايت كرد و شاهد آورد، او را سوگند ده و از درآمد ابن هرمه آن را پرداخت نما. فرمان ده تا او را با خواري و زشتي و فرياد كشيدن بر سرش، به زندان ببرند، با طنابي پاهايش را ببند و وقت نماز او را بيرون آور. اگر كسي برايش غذا، آشاميدني، لباس و زير اندازي آورد، مانع مشو. مگذار كسي بر او وارد شود تا به او چاره ‏اي تلقين كند يا به آزادي اميدوارش سازد. اگر برايت روشن شد كه كسي مطلبي را به او القا كرده كه به مسلماناني زيان مي‏رساند، او را با تازيانه تأديب نما و زنداني كن تا توبه نمايد.

شب‏ها زندانيان را براي هواخوري به حياط زندان بياور، جز ابن هرمه را، مگر آن كه ترس از تلف شدنش باشد كه او را نيز شب‏ها آزاد بگذار. اگر در او طاقت و توان ديدي، پس از سي روز، 35 تازيانه ديگر، افزون بر 35 تازيانه قبلي بر او بزن. براي من گزارش كارت در بازار را بنويس و اين‏كه چه كسي را پس از آن خائن برگزيدي. حقوق ابن هرمه خائن را هم قطع كن.[3]

در موردی دیگر یکى از فرمانداران اموالی از بیت المال را نزد خود گرفته بود، خبر که به امام رسید ، حضرت فوراً نامه ای تهدید آمیز به وی نوشتند: از خدا بترس ، و اموال این مردم را به سویشان بازگردان، که اگر چنین نکنى و خداوند مرا بر تو چیره سازد، با تو کارى خواهم کرد که نزد خداوند عذر خواهم داشت، و با شمشیرم که هر کس را با آن زدم در آتش شد، گردنت را بزنم . به خدا سوگند، اگر کارى را که تو کردى حسن و حسین کرده بودند، از من نرمشى نمى دیدند، و به مرادى نمى رسیدند، تا آن که حق را از آنان بازگیرم، و باطلى را که از ستم آن دو پدید آمده، نابود سازم .[4]

با توجه به این چند نمونه مشخص می شود که آن حضرت در مبارزه با مفاسد اقتصادی بخصوص توسط کارگزاران حکومت،بسیار جدی و قاطع عمل می کردند.در این بین عده ای هم برای فرار از مجازات و برخورد قاطع آن حضرت،به معاویه پناهنده می شدند:
قعقاع بن شور فرماندار شهر کسکر از سوی دولت علوی بود .او علاوه بر تخلفاتی که داشت ، با زنی ازدواج کرد که مهریه اش را بر خلاف سنت نبوی (ص) صدهزار درهم قرار داد -که چنین مبلغی گزاف از سوی کارگزار دولتی بسیار شگفت آور بود و حیرت و ناراحتی مردمان را به دنبال داشت- قعقاع پس از آنکه فهمید که حضرت علی(علیه السلام) از کارهای خلافش آگاه شده و مورد بازخواست قرار خواهد گرفت، به سوی شام گریخت.[5]

پی نوشت ها:
[1]- علامه مجلسى‏،بحار الانوار،تهران،اسلامیه،ج‏2 1،ص385.
[2]. بلاذری،أنساب الأشراف ج2ص390.
[3]. دعائم الإسلام ج 2 ص532.
[4]- نهج البلاغه، مترجم: محمد دشتی،قم،موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین(ع)،نامه41.
[5]- ابن ابى الحدید، شرح نهج البلاغه،تحقیق:محمد أبو الفضل إبراهیم،دار إحیاء الکتب العربیة 1378 - 1959 م،چاپ اول،ج4،ص87.