جمع بندی همانا فرج من، فرج و گشایش خود شماست

کارشناس بحث: استاد آلاء

بسم الله الرحمن الرحیم

عرض ادب و سلام خدمت شما دوست گرامی؛

عبارت فوق بخشی از روایتی است که در ده منبع روایی شیعه بیان شده است:

« و أكثروا الدعاء بتعجيل‏ الفرج‏ فإن‏ ذلك‏ فرجكم‏ و السلام‏ عليك‏ يا إسحاق‏ بن‏ يعقوب‏ و على‏ من‏ اتبع‏ الهدى‏.(۱)»

این متن و عبارت که در توقیع امام زمان عج الله تعالی فرجه برای اسحاق بن یعقوب فرستاده شده است حاوی سفارش امام زمان عج الله تعالی فرجه به مساله دعا به طور خاص برای فرج آن حضرت است.
در بررسی این متن ابتدا به مساله دعا و اهمیت آن پرداخته می شود و در پست های آتی به نکات دیگر موجود در متن انشا الله اشاره خواهد شد.
روایات بسیاری در اهمیت دعا از وی ائمه علیهم السلام بیان شده است؛ البته دعا به معنای عام آن که شامل درخواست از خداوند برای رفع تمام مسائل و مشکلات سخت زندگی می شود از جمله :
حضرت امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند:دعا سپر مؤمن است و هر گاه بسیار دری را کوبیدی به روی تو باز می شود.(۲)
و حضرت امام محمّدباقر(ع) خطاب به یکی از اصحاب خویش فرمودند:
آیا تو را راهنمایی نکنم به چیزی که رسول خدا(ص) در آن استثنایی نزده؟
عرض کردم: چرا. فرمود:
دعا، که قضای پیچیده و سخت را برمی گرداند و انگشتانش را به هم فشرد.(۳)
و باز آن حضرت تأکید کردند:
به خدا سوگند هیچ بنده ای دعا، پافشاری و اصرار به درگاه خداوند عزّوجلّ نکند مگر اینکه حاجتش را برآورد.(۴)
حضرت امام صادق(ع) نیز می فرمایند:
دعا کن و مگو که کار گذشته است و آنچه مقدّر شده همان شود [و دعا اثری ندارد]... (۵)
مرحوم علّامة مجلسی در شرح روایت فوق می گوید:
... باید ایمان داشت به اینکه... خداوند سبحان هر روز در کاری است و هر چه خواهد محو کند و هر چه بخواهد ثبت کند و قضا و قدر مانع دعا نیستند؛ چون تغییر در لوح محو و اثبات ممکن است. گذشته از اینکه خود دعا نیز از اسباب قضا و قدر، (است) و امر به دعا نیز از همان هاست.(۶)
و نیز از آن حضرت نقل شده که فرمودند:«همانا دعا، قضا را برمی گرداند و آن را از هم وامی تابد؛ چنانچه رشته های نخ اگر چه به سختی تابیده شده باشد از هم باز شود.»(۷)
و روایات بسیاری که در موضوع دعا بیان شده است.
بنابراین اولین و مهمترین نکته ای که از این روایت قابل برداشت است این است که سفارش و توصیه حضرت به مساله دعا بوده و در بین دعاها به دعا برای فرج توصیه اکید داشته اند.

۱)- فيض كاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى، الوافي - اصفهان، چاپ: اول، 1406 ق،ج۲،ص۴۲۵
۲)- اصول کافی: با ترجمه و شرح سید هاشم رسولی محلاتی، ج 4، کتاب دعا باب اینکه دعا سلاح مؤمن، ص 214، ح 4.
۳)- همان، باب اینکه دعا بلا و قضا را دفع می کند، ص 216، ح 6.
۴)-همان، باب پافشاری و اصرار بر دعا، ص 224، ح 5.
۵)-همان، باب فضیلت دعا، ص 211، ح 3.
۶)-همان.
۷)-همان، باب اینکه دعا بلا و قضا را دفع می کند، ص 215، ح 1.

با سلام

در اين عبارت
فرج مومن در" فرج امام" (عج) مي باشد و يا در "دعا براي فرج" ؟

[="Times New Roman"][="Navy"]عبارت روایت شریفه، صحیح ترجمه نشده.

این ترجمه : «فرج من» از کجای عبارت درمیاد؟

«فرج من» داریم؟![/]

بسم الله الرحمن الرحیم

عرض ادب و سلام خدمت شما دوست گرامی؛

البته در مورد مرجع ضمیر و این که ضمیر «ذالک» به کجا بازگشت دارد به نظرم با عنایت به اشاره داشتن به دور این ضمیر؛ بازگشت آن به کلمه «دعا» است و بنابراین فرج مورد اشاره در دعای برای فرج است . به نظر این مساله منطقی هم به نظر می رسد زیرا امکان درک فرج امام بری همه شیعیان قبل از ظهور وجود ندارد اما دعای برای فرج برای تمامی آنها ممکن است. از طرفی اتفاق و رویداد فرج امری است که اگر با توجه و خواست شیعیان باشد ارزشمند و تاثیز گذار است؛ اما اگر شیعیان در عین بی تفاوتی و عدم توجه به فرج ناگهان در اصل این پدیده قرار بگیرند به نظر نمی رسد این نوع فرج برای آنان گشایش کامل را به همراه داشته باشد زیرا متوجه اهمیت و ارزش آن نشده اند. به عبارتی دعا که نوعی خود اگاهی درونی است در ضمیر انسان باید زمینه ساز اصل رویداد فرج باشد حال اگر درک اصل رویداد فرج هم در زمان حیات اتفاق افتاد که این بهترین نوع گشایش در زندگی است.

بسم الله الرحمن الرحیم

عرض ادب و سلام و احترام؛

بسیار ممنونم از توجه و عنایت حضرت عالی به ترجمه متن و اشکالی که بیان کردید. بله در متن عربی عبارت:

«« و أكثروا الدعاء بتعجيل‏ الفرج‏ فإن‏ ذلك‏ فرجكم‏ و السلام‏ عليك‏ يا إسحاق‏ بن‏ يعقوب‏ و على‏ من‏ اتبع‏ الهدى‏.(۱)»

کلمه «فرج» بیان شده است و نه «فرجی» که حاکی از همین دقت نظر شماست. اما دوست گرامی با این که ترجمه صورت گرفته از دوستمان از جهت مطابقت با متن عربی صحیح نیست اما در انواع ترجمه ؛ ترجمه ای با عنوان ترجمه ازاد هست که در این نوع ترجمه مترجم می تواند بنا بر ملاحظاتی دخل و تصرف هایی در متن مبدا داشته باشد البته این دخل تصرف ها بی قاعده نیست و قاعده مند است و بسیار محدود و خاص است. در این ترجمه نیز چون معروف و مرسوم در به کار بردن کلمه ی «فرج»؛ فرج امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف بوده شاید مترجم کلمه من را به آن افزوده چون امر فرج برای فرد دیگری جز وجود آن حضرت معنا ندارد.

منابع:

۱)- فيض كاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى، الوافي - اصفهان، چاپ: اول، 1406 ق،ج۲،ص۴۲۵

بسم الله الرحمن الرحیم

عرض ادب و سلام و احترام خدمت شما ؛

پس از مصدر یابی و منبع یابی حدیث فوق که از توقیعات امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف است به دلیل این که سوال دوست گرامی در مورد مضمون و متن حدیث بوده در ادامه به توضیحات بیشتر دراین خصوص می پردازیم.
در این متن سفارش بسیار شده است که برای امر فرج دعا کرد. این سفارش نه تنها توصیه و سفارش خود حضرت بر امر فرج بوده بلکه مورد تاکید و توجه سایر ائمه علیهم السلام بوده است. اگر از این نظر به سیره ی سایر معصومین علیهم السلام مراجعه کنیم، به وضوح می بینیم، همه ی آن ها برای ظهور حضرت دعا می کردند و از پیروان خود هم می خواستند، از این امر غفلت ننمایند . به عنوان مثال، نقل شده است که حضرت امام صادق علیه السلام در روز بیست و یکم رمضان، در حال سجده با این عبارات با خدای خود راز و نیاز می کردند : «... ان تصلی علی محمد و اهل بیته و ان تاذن لفرج من بفرجه فرج اولیائک و اصفیائک من خلقک و به تبید الظالمین و تهلکهم عجل ذلک یا رب العالمین ...»(1)
«پروردگارا درود و صلوات بر پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و اهل بیتش بفرست و اذن فرج و ظهور آن کسی را عنایت کن که با فرج او، فرج اولیاء و برگزیدگان از خلق تو حاصل می شود . ای پروردگار جهانیان در این کار تعجیل بفرما»
و حضرت عسکری علیه السلام در ضمن اشاره به مشکلات موجود در دوره ی غیبت در این باره می فرمایند:
«... لاینجوفیها من الهلاکة الا ... [من] وفقه فیها الدعا تبعجیل الفرج »(2)
«... کسی در این شرایط از هلاکت و نابودی نجات پیدا نمی کند، مگر این که خداوند او را به دعا برای تعجیل فرج و ظهور موفق بگرداند . »

منابع:
1)- اقبال الاعمال، ج 1، ص 386 .
2)- بحار الانوار، ج 102، ص 112.

بسم الله الرحمن الرحیم

عرض سلام و ادب خدمت دوستان گرامی؛

در شرح توقیع فوق این نکته را باید عرض کنم که کسی که برای ظهور دعا می کند در حقیقت از اوضاع و احوال عالم و غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف ناراضی است و این خود نوعی برائت جستن از تمامی کسانی است که با سوء استفاده از نبود قدرت و حکومت ظاهری عالم در دست ولی خدا به ظلم و ستم مشغولند. آری انتظار یعنی نفی وضع موجود و به دنبال تحقق وضع مطلوب بودن. اگر به فرض ما برای فرج امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف دعا کردیم و توفیق درک ظهور را پیدا نکردیم هرگز چیزی از دست نداده ایم. طبق برخی از روایات برای کسی که جهت تعجیل در امر فرج زیاد دعا می کند فرج حاصل می شود و او همانند کسی است که در راه خدا در خون خویش غلتیده است و با ظهور آن حضرت از اهل رجعت خواهد بود.
به عبارت دیگر؛ گشایش اصلی گشایشی بوده که در فکر و نظر و اندیشه ی فردی که دعا برای تعجیل فرج می کند اتفاق افتاده است. این نکته مساله ی بسیار مهمی است که ریشه جهان بینی و نگاه فرد را به جهان خارج و زندگی خود و مشکلات و مسائل تشکیل می دهد.
کسی که ریشه حل مشکلات خود را مادیات و یا انسان های دیگر با نقطه ضعف ها و ناتوانایی های خاص هر انسان می داند قطعا به همین میزان در زندگی با مشکلات بیشتری مواجه است تا فردی که نقطه تمرکز خود را در حل مشکلات معصوم و موجود مقدسی می داند که از هر گناه و خطا و اشتباهی به دور است و خود واسطه ی فیض الهی است و به نظر می رسد این همان تعبیر فرج و گشایش است که در توقیع امام زمان در پرتوی دعا برای فرج حاصل می شود.

سوال:

معنای این کلام از حضرت ولی عصر ارواحنا فداه که فرمودند: « همانا فرج و گشایش من؛ فرج و گشایش خود شماست» چیست؟

پاسخ:
عبارت فوق بخشی از روایتی است که در ده منبع روایی شیعه بیان شده است:
« و أكثروا الدعاء بتعجيل‏ الفرج‏ فإن‏ ذلك‏ فرجكم‏ و السلام‏ عليك‏ يا إسحاق‏ بن‏ يعقوب‏ و على‏ من‏ اتبع‏ الهدى‏.(۱)»
این متن و عبارت که در توقیع امام زمان عج الله تعالی فرجه برای اسحاق بن یعقوب فرستاده شده است حاوی سفارش امام زمان عج الله تعالی فرجه به مساله دعا به طور خاص برای فرج آن حضرت است.روایات بسیاری در اهمیت دعا از وی ائمه علیهم السلام بیان شده است؛ البته دعا به معنای عام آن که شامل درخواست از خداوند برای رفع تمام مسائل و مشکلات سخت زندگی می شود .(2)
نکته حائز اهمیتی که باید به آن توجه داشت این است که مرجع ضمیر «ذالک به کلمه «دعا» است و بنابراین فرج مورد اشاره در دعای برای فرج است . به نظر این مساله منطقی هم به نظر می رسد زیرا امکان درک فرج امام بری همه شیعیان قبل از ظهور وجود ندارد اما دعای برای فرج برای تمامی آنها ممکن است. از طرفی اتفاق و رویداد فرج امری است که اگر با توجه و خواست شیعیان باشد ارزشمند و تاثیز گذار است؛ اما اگر شیعیان در عین بی تفاوتی و عدم توجه به فرج ناگهان در اصل این پدیده قرار بگیرند به نظر نمی رسد این نوع فرج برای آنان گشایش کامل را به همراه داشته باشد زیرا متوجه اهمیت و ارزش آن نشده اند. به عبارتی دعا که نوعی خود اگاهی درونی است در ضمیر انسان باید زمینه ساز اصل رویداد فرج باشد حال اگر درک اصل رویداد فرج هم در زمان حیات اتفاق افتاد که این بهترین نوع گشایش در زندگی است.
در این متن سفارش بسیار شده است که برای امر فرج دعا کرد. این سفارش نه تنها توصیه و سفارش خود حضرت بر امر فرج بوده بلکه مورد تاکید و توجه سایر ائمه علیهم السلام بوده است. اگر از این نظر به سیره ی سایر معصومین علیهم السلام مراجعه کنیم، به وضوح می بینیم، همه ی آن ها برای ظهور حضرت دعا می کردند و از پیروان خود هم می خواستند، از این امر غفلت ننمایند . به عنوان مثال، نقل شده است که حضرت امام صادق علیه السلام در روز بیست و یکم رمضان، در حال سجده با این عبارات با خدای خود راز و نیاز می کردند : «... ان تصلی علی محمد و اهل بیته و ان تاذن لفرج من بفرجه فرج اولیائک و اصفیائک من خلقک و به تبید الظالمین و تهلکهم عجل ذلک یا رب العالمین ...»(3)
«پروردگارا درود و صلوات بر پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و اهل بیتش بفرست و اذن فرج و ظهور آن کسی را عنایت کن که با فرج او، فرج اولیاء و برگزیدگان از خلق تو حاصل می شود . ای پروردگار جهانیان در این کار تعجیل بفرما»
و حضرت عسکری علیه السلام در ضمن اشاره به مشکلات موجود در دوره ی غیبت در این باره می فرمایند:
«... لاینجوفیها من الهلاکة الا ... [من] وفقه فیها الدعا تبعجیل الفرج »(4)
«... کسی در این شرایط از هلاکت و نابودی نجات پیدا نمی کند، مگر این که خداوند او را به دعا برای تعجیل فرج و ظهور موفق بگرداند . »
کسی که برای ظهور دعا می کند در حقیقت از اوضاع و احوال عالم و غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف ناراضی است و این خود نوعی برائت جستن از تمامی کسانی است که با سوء استفاده از نبود قدرت و حکومت ظاهری عالم در دست ولی خدا به ظلم و ستم مشغولند. آری انتظار یعنی نفی وضع موجود و به دنبال تحقق وضع مطلوب بودن. اگر به فرض ما برای فرج امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف دعا کردیم و توفیق درک ظهور را پیدا نکردیم هرگز چیزی از دست نداده ایم. طبق برخی از روایات برای کسی که جهت تعجیل در امر فرج زیاد دعا می کند فرج حاصل می شود و او همانند کسی است که در راه خدا در خون خویش غلتیده است و با ظهور آن حضرت از اهل رجعت خواهد بود.
به عبارت دیگر؛ گشایش اصلی گشایشی بوده که در فکر و نظر و اندیشه ی فردی که دعا برای تعجیل فرج می کند اتفاق افتاده است. این نکته مساله ی بسیار مهمی است که ریشه جهان بینی و نگاه فرد را به جهان خارج و زندگی خود و مشکلات و مسائل تشکیل می دهد.
کسی که ریشه حل مشکلات خود را مادیات و یا انسان های دیگر با نقطه ضعف ها و ناتوانایی های خاص هر انسان می داند قطعا به همین میزان در زندگی با مشکلات بیشتری مواجه است تا فردی که نقطه تمرکز خود را در حل مشکلات معصوم و موجود مقدسی می داند که از هر گناه و خطا و اشتباهی به دور است و خود واسطه ی فیض الهی است و به نظر می رسد این همان تعبیر فرج و گشایش است که در توقیع امام زمان در پرتوی دعا برای فرج حاصل می شود.
در پایان ذکر این نکته لازم است که در ترجمه حدیث یک اشتباه کوچک وجود دارد و آن ترجمه « بتعجيل‏ الفرج‏ فإن‏ ذلك‏ فرجكم‏..» به « همانا فرج و گشایش من؛ فرج و گشایش خود شماست» می باشد که در آن به اشتباه کلمه «ذالک» که به دعا برای فرج بازگشت دارد به فرج من ترجمه شده است.

منابع:
۱)- فيض كاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى، الوافي - اصفهان، چاپ: اول، 1406 ق،ج۲،ص۴۲۵
۲)- برای مطالعه بیشتر در این مورد مراجعه کنید به اصول کافی: با ترجمه و شرح سید هاشم رسولی محلاتی، ج 4، کتاب دعا باب اینکه دعا سلاح مؤمن، ص 214، ح 4 و ص216، ح6 و نیز باب پافشاری و اصرار بر دعا، ص 224، ح 5 و نیز باب فضیلت دعا، ص 211، ح 3 و نیز باب اینکه دعا بلا و قضا را دفع می کند، ص 215، ح 1.
3)- ابن طاووس، اقبال الاعمال، ج 1، ص 386 .
4)- مجلسی، بحار الانوار، ج 102، ص 112.