جمع بندی مفهوم و تفسیر حدیث (مشغول شدن به امور دنیوی و غفلت از یاد خدا )

بسم الله الرحمن الرحیم

عرض سلام و ادب خدمت شما دوست گرامی؛

در مورد حدیث مورد سوال شما باید عرض کنم متن اصلی حدیث به این شکل است:

«إِيَّاكُمْ وَ غَلَبَةَ الدُّنْيَا عَلَى‏ أَنْفُسِكُمْ‏ فَإِنَ‏ عَاجِلَهَا نَغَصَةٌ وَ آجِلَهَا غُصَّه» (۱)

این حدیث در چهار منبع حدیثی شیعه ذکر شده است اما در منابع اصلی حدیثی مانند کافی و یا جامع احادیث شیعه نقل نشده است و حتی بحار الانوار نیز آن را ذکر نکرده است. کتابهایی که این حدیث در آن نقل شده است در زمره کتب اخلاقی است و به همین دلیل پایبندی چندانی به سند روایت نشان نداده و از این رو حدیث فاقد سند و ضعیف است.

اما به لحاظ مفهوم و مضمون روایت که سوال شما دوست گرامی بود در شرح آقا جمال خوانساری بر کتاب غررالحکم و دررالکلم چنین آمده است:
«نغص» به معنى ناتمامى مراد است و مكدّر و ناصاف بودن عيش و زندگانى، و هر دو در اينجا مناسب است، و مراد اين است كه: غلبه دنيا و خواهش آن بر نفس در دنيا سبب ناتمامى مراد است يا ناصافى عيش و زندگانى گردد و در آخرت سبب غصّه و غم و اندوه و الم.»(۲)

با توجه به این شرح ظاهرا کلام حضرت به مساله وابستگی به دنیا اشاره دارد که نتیجه دنیوی آن عدم اقناع و سیر نشدن از دنیاست که سبب می شود انسان همواره از زندگی خود ناراضی باشد و نتیجه اخروی آن غصه و اندوهی است که در قیامت به دلیل حسرت از دست دادن فرصت ها و بهره مند نشدن از فرصت و عمر در دنیا برای انسان پیش می آید.

اما این که آيا این مشغولیت شامل شادی ها و نشاط لازم و ضروری می شود و یا خیر قطعا تا جایی که در زندگی اسلام نشاط سالم و موثر برای زندگی با کیفیت بهتر و موثر باشد نه تنها مورد نهی نیست بلکه لازم و ضروری است. در دین اسلام و متون روایی بهترین افراد با اخلاق ترین افراد و محبوبترین آنها در نزد خانواده هایشان و مردم به شمار می آیند و قطعا یکی از دلایل این محبوبیت ایجاد نشاط و سرور در بین اهل و مردم است. اما جایی که برخی از سرگرمی ها و اموری که به ظاهر نشاط اور هستند سبب آسیب به شخصیت و روح فرد و دیگران و یا حتی آسیب های جسمی؛ فردی و یا اجتماعی باشد این موراد مشمول نهی مورد اشاره در روایت است.
اما در مورد کسب علم و تحصیل نیز باید نیت فرد را در نظر گرفت. اگر علم آموزی و تحصیل اولا به جهت بالابردن فهم و معرفت انسان است؛ این مورد نیز از توصیه های مکرر دین در زندگی انسان است. حتی اگر فردی تحصیل را به دلیل ایجاد فرصت شغلی و کسب معاش هم انجام می دهد باز از نظر دین دارای ارزش و احترام است زیرا برای حفظ کرامت و شان خود و خانواده اوست که در نزد خداوند بسیار ارزشمند است. اما اگر نیت و هدف از تحصیل منیت و غرور و اظهار برتری فرد بر دیگران باشد بازهم در این صورت مشمول همین دنیای مذموم مورد اشاره در روایت است.

إِيَّاكُمْ وَ غَلَبَةَ الدُّنْيَا عَلَى‏ أَنْفُسِكُمْ‏ فَإِنَ‏ عَاجِلَهَا نَغَصَةٌ وَ آجِلَهَا غُصَّه

باسلام

فرموده اند مواظب چیرگی دنیا بر خود باشید یعنی همه همّ و غم تان امور دنیوی نباشد! طوری که اصلا به فکر آخرت نباشید!

خیلی از امور مانند مطالعه برای کسب علم و معرفت، کار برای کسب معاش، عشق ورزی به همسر یا کمک به وی، تلاش برای تربیت فرزندان صالح، بازی با بچه ها،به گردش بردن خانواده و... همه اینها اعمال خیر است و حتی پاداش اخروی دارد! و در باطن یک نوع ذکر عملی بحساب می آید اگر در این امور، دنبال جلب عنایت و رضایت خداوند هم باشد!

مثلا شما بچه ها برای تفریح به پارک میبرید خب برای چه؟ چون باعث شادی و نشاط آنها شوید و هم از این طریق خیری به آنها برسانید و هم با این عمل خداوند از شما راضی باشد و هم اینکه خرج کردن خود برای دیگران نوعی ایثار به حساب می آید و از صفاتی است که خداوند دوست دارد!

یک غیرمسلمان هم فرزندانش را پارک میبرد اما آیا دنبال تربیت فرزند صالح، خرج کردن خود و ایثار و جلب رضایت خداوند و ... هست؟!!! مومن حتی در این دنیا تمام سعی خود را میکند که خانواده اش در بهشت هم با او باشند!!!!!!!!!!

پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) : مؤمن از همه مردم گرفتارتر است زیرا باید به کار دنیا و آخرت هر دو برسد.

امام صادق علیه السّلام : مؤمن همواره خانواده خود را از دانش و ادب شايسته بهره مند مى سازد تا همه آنان را وارد بهشت كند.

امام علی(علیه السلام) : دنیا را دشنام مدهید که نیکو مَرکبى است براى مؤمن ؛ سوار بر آن به خیر دست مى یابد و با آن از شر رهایى مى جوید. همانا هرگاه بنده اى بگوید : «خداوند دنیا را لعنت کند!» ، دنیا هم مى گوید : «خداوند از میان ما کسى را لعنت کند که در برابر پروردگارش سرکش تر است

امام صادق علیه السّلام : زمانی که انسان مؤمن خود را از محبت دنیا خالی می نماید آنگاه شیرینی محبت پروردگارش را احساس می کند و با این که در میان اهل دنیا به سر می برد اما گویا اختلال حواس پیدا کرده است (با آنها نیست)

امام على علیه ‏السلام : مؤمن به آنچه ماندنى است راغب است و از آنچه رفتنى است رویگردان ... از تنبلى به دور است و پیوسته سرزنده و کوشاست .

امام حسن علیه‏ السلام : مؤمن سرگرمى نمى‏ کند تا در نتیجه غافل گردد . پس هرگاه بیندیشد ، اندوهگین شود

سوال:

آیا مفهوم حدیث امام علی علیه السلام که می فرمایند: «بپرهیزید ازاینکه دنیا برجانتان چیره شود،زیرا پیامد زودهنگام آن،ناگواری است ونتیجه دیررس آن اندوه است»؛ مشغول شدن به امور دنیوی مثل اشتغالات روزانه و تحصیل و ... است ؟ و آیا این غفلت شامل شادی و نشاط در انجام امور می شود؟

پاسخ:
متن عربی این روایت عبارت است از:
«إِيَّاكُمْ وَ غَلَبَةَ الدُّنْيَا عَلَى‏ أَنْفُسِكُمْ‏ فَإِنَ‏ عَاجِلَهَا نَغَصَةٌ وَ آجِلَهَا غُصَّه» (۱)
این حدیث در چهار منبع حدیثی شیعه ذکر شده است اما در منابع اصلی حدیثی مانند کافی و یا جامع احادیث شیعه نقل نشده است و حتی بحار الانوار نیز آن را ذکر نکرده است. کتابهایی که این حدیث در آن نقل شده است در زمره کتب اخلاقی است و به همین دلیل پایبندی چندانی به سند روایت نشان نداده و از این رو حدیث فاقد سند و ضعیف است.
با مراجعه به شروح و کتب روایی در شرح این روایت می توان دریافت که ظاهرا کلام حضرت به مساله وابستگی به دنیا اشاره دارد که نتیجه دنیوی آن عدم اقناع و سیر نشدن از دنیاست که سبب می شود انسان همواره از زندگی خود ناراضی باشد و نتیجه اخروی آن غصه و اندوهی است که در قیامت به دلیل حسرت از دست دادن فرصت ها و بهره مند نشدن از فرصت و عمر در دنیا برای انسان پیش می آید.(2)
اما این که آيا این مشغولیت شامل شادی ها و نشاط لازم و ضروری می شود و یا خیر قطعا تا جایی که در زندگی اسلام نشاط سالم و موثر برای زندگی با کیفیت بهتر و موثر باشد نه تنها مورد نهی نیست بلکه لازم و ضروری است. در دین اسلام و متون روایی بهترین افراد با اخلاق ترین افراد و محبوبترین آنها در نزد خانواده هایشان و مردم به شمار می آیند و قطعا یکی از دلایل این محبوبیت ایجاد نشاط و سرور در بین اهل و مردم است. اما جایی که برخی از سرگرمی ها و اموری که به ظاهر نشاط اور هستند سبب آسیب به شخصیت و روح فرد و دیگران و یا حتی آسیب های جسمی؛ فردی و یا اجتماعی باشد این موراد مشمول نهی مورد اشاره در روایت است.
در مورد کسب علم و تحصیل نیز باید نیت فرد را در نظر گرفت. اگر علم آموزی و تحصیل اولا به جهت بالابردن فهم و معرفت انسان است؛ این مورد نیز از توصیه های مکرر دین در زندگی انسان است. حتی اگر فردی تحصیل را به دلیل ایجاد فرصت شغلی و کسب معاش هم انجام می دهد باز از نظر دین دارای ارزش و احترام است زیرا برای حفظ کرامت و شان خود و خانواده اوست که در نزد خداوند بسیار ارزشمند است. اما اگر نیت و هدف از تحصیل منیت و غرور و اظهار برتری فرد بر دیگران باشد بازهم در این صورت مشمول همین دنیای مذموم مورد اشاره در روایت است.

منابع:
۱). ليثى واسطى، على بن محمد، عيون الحكم و المواعظ (لليثي) - قم، چاپ: اول، 1376 ش، ص۱۰۱.
۲).اقاجمال ،خوانساری شرح آقا جمال خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم ،ج۲ ،ص۳۲۵.